پیوند دست یکی از گزینه‌های درمانی برای افرادی است که یک یا هر دو دست وی قطع شده است. در یک پیوند دست، فرد گیرنده یک یا دو دست و بخشی از ساعد فردی که قبلاً مرده است را دریافت می‌کند. پیوند دست یک عمل جراحی تخصصی بوده و تنها در تعداد محدودی از مراکز پیوند در سراسر دنیا انجام می‌شود.
هر چند این عمل یک عمل تضمین شده نیست، دست پیوند زده ممکن است کمک کند تا بخشی از عملکرد و حس آن برگردد. در حالیکه پیوند دست به بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند، به همین دلیل یکی از الزامات درمانی در کل طول عمر است. فرد گیرنده در طول این مدت داروهای خاصی (ایمونوساپرسور) مصرف کرده و درمان‌های فیزیکال معمولی دریافت می‌کند.
چرا پیوند دست انجام می‌شود؟
پیوند دست در موردهای انتخابی صورت گرفته و برای بهبود کیفیت زندگی و بازگشت عملکرد و حس در دست جدید انجام می‌شود. در زمان بررسی میزان تطبیق دست اهدا شده، جراح موارد زیر را در نظر می‌گیرد:
- گروه خونی
- نوع بافت
- رنگ پوست
- مقایسه سن فرد گیرنده و دهنده
- یکسان بودن جنس فرد دهنده و گیرنده
- اندازه دست
- حجم عضلانی
خطرات پیوند دست
خطرات جراحی
پیوند دست یک عمل جراحی بزرگ بوده و شامل همه خطرات معمول جراحی‌های پیوند مانند عفونت، خونریزی و تشکیل لخته‌های خونی (ترومبوز) می‌شود. لخته ممکن است باعث کاهش جریان خون به دست شده که فوراً باید تحت عمل جراحی قرار گیرد.
خطرات رد پیوند
رد پیوند دست زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن فرد گیرنده، دست اهدا شده را به عنوان یک جسم بیگانه تشخیص دهد؛ مانند ویروس‌ها و باکتری‌های مهاجم. بعد از تشخیص دست به عنوان یک جسم بیگانه، سیستم ایمنی سعی می‌کند تا دست اهدا شده را از بین ببرد. رد دست پیوند زده شده از دو طریق می‌تواند اتفاق بیفتد:
- رد پیوند حاد. رد پیوند حاد زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی سعی می‌کند تا سریعاً بافت موجود در دست را از بین ببرد. هم‌چنین این اتفاق ممکن است زمانی رخ دهد که سیستم ایمنی پروتئین‌های خاصی (آنتی‌بادی) را برای حمله به رگ‌های خونی و بافت موجود در دست اهدا شده می‌فرستد.
در صورت رخ دادن رد پیوند حاد ممکن است راش، تورم یا تغییر رنگ پوست دست و بازو رخ دهد. ممکن است همه این اتفاقات با یا بدون درد به وجود بیاید.
رد پیوند حاد معمولاً به وسیله دارو کنترل شده منتهی در موارد نادر ممکن است نیاز باشد که دست پیوند زده شده برداشته شود. رخ دادن این نوع رد پیوند منجر به عدم کفایت فرد برای پیوند دوباره دست نشده منتهی در این صورت پیدا کردن دست اهدایی که کاملاً با بدن فرد گیرنده منطبق باشد، سخت خواهد بود.
- رد پیوند مزمن. رد پیوند مزمن در طولانی مدت رخ داده و دست ممکن است دردناک بوده و عملکرد خود را از دست بدهد. این نوع رد پیوند می‌تواند خودش را با علائمی مانند ریزش موی روی دست و تغییرات ناخن انگشتان رخ دهد.
بعد از انجام عمل پیوند، به فرد گیرنده عضو، نشانه‌های اولیه رد پیوند آموزش داده می‌شود تا اینکه اگر احیاناً این علائم دیده شوند، به پزشک مربوطه اطلاع دهد. در صورت شک به رد پیوند، به فرد داروهای ضد رد پیوند تجویز می‌شود. هم‌چنین ممکن است پزشک مربوطه توصیه کند تا بر روی دست پیوند زده شده آزمایشاتی مانند بیوپسی انجام شود.
- خطرات سرکوب سیستم ایمنی. سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی، داروهایی هستند که به منظور پیشگیری از رد پیوند مصرف می‌شود. سرکوب‌کننده‌های سیستم ایمنی داروهای قوی هستند که فرد گیرنده نیاز دارد که تا آخر عمرش از آنها مصرف کند. تاثیرات عمده این داروها بر روی بدن شامل موارد زیر می‌شوند:
- افزایش خطر ابتلا به عفونت‌هایی مانند سایتومگالوویروس (CMV)
- افزایش خطر سرطان
- افزایش خطر پیشرفت دیابت
- استئوپروز
- افزایش کلسترول خون و در نتیجه افزایش خطر بیماری‌های قلبی
عوارض جانبی معمولی داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی نیز شامل موارد زیر می‌شود:
- آکنه
- افزایش وزن
- بی‌خوابی
- ریزش مو
- کبودی
- اسهال
- سردرد
- حالت تهوع
چگونه برای این عمل باید آماده شد؟
ارزیابی اینکه آیا می‌توان بر روی فرد پیوند دست انجام داد یا نه
قبل از اینکه بر روی فرد گیرنده پیوند دست صورت گیرد؛ باید به صورت دقیق خطرات عمل و اقداماتی که برای ادامه زندگی باید فرد رعایت کند، با فرد در میان گذاشته شود. هم‌چنین باید در نظر داشت که فرد گیرنده چه اهدافی از دریافت دست پیوندی دارد. اقدامات بعد از پیوند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- مشاوره منظم با متخصصان پیوند و جراحان
- جلسات فیزیوتراپی منظم
- دریافت روزانه داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی و کنترل عوارض جانبی داروها
- کنترل مداوم توسط پزشکان با بررسی‌های سلامت معمول
این ارزیابی‌ها توسط تیم پیوند صورت می‌گیرد. افرادی که بازوی آنها از نیمه بالایی یا پایین قطع شده باشد؛ ممکن است کاندید دریافت پیوند باشند. برای کاندید شدن در دریافت پیوند دست بایستی فرد:
- از آزمایش‌های جسمانی جامعی که شامل تست x-ray، آزمایش‌های خون و دیگر معیارهای سلامت جسمانی فرد می‌شود، عبور کند.
- ارزیابی سلامت روانی و احساسی که شامل مهارت‌های مقابله، حمایت جامعه و خانواده و توانایی انجام مراقبت‌های بعد از پیوند می‌شود، عبور کند.
- عدم سابقه هر نوع بیماری‌های عصبی مزمن مانند نوروپاتی محیطی.
- عدم سابقه هر نوع مشکل پزشکی جدی مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی یا سرطان‌های غیر قابل درمان.
- عدم ابتلا به عفونت اخیر جدی.
- عدم مصرف سیگار.
- عدم مصرف الکل یا داروهای غیر مجاز.
مقاله مرتبط: پیوند دو دست این پسر، مغزش را تغییر داد!
نگاهی به پیوند دوگانه دست زاین هاروی پس از ۱۸ ماه
آماده شدن برای پیوند دست
اولین بار که فرد واجد شرایط دریافت پیوند دست شد، وی در لیست انتظار قرار می‌گیرد. زمان انتظار غیر قابل پیش‌بینی بوده به غیر از این مورد نیز معلوم نیست که مورد پیوندی با شرایط فرد انطباق دارد یا نه.
در عین حال، باید حدالامکان برای عمل پیوند نیز آماده شد. این آمادگی شامل موارد زیر می‌شود:
- مشاوره با کلینیک پیوند. فرد لازم است تا به صورت دوره‌ای با تیم پیوند به منظور آزمایش‌های خونی و ارزیابی‌های مداوم برای بررسی میزان آمادگی فرد برای پیوند مشورت نماید.
- فعالیت‌های استقامتی در صورت نیاز. فرد گیرنده ممکن است جلساتی با متخصص فیزیوتراپی به منظور افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری بازو قبل از عمل پیوند داشته باشد.
- برنامه‌ریزی برای سفر و اقامت. تیم پیوند به فرد گیرنده متذکر می‌شود که به مدت چند ماه، جایی اقامت کند که نهایت ۱۰ ساعت تا بیمارستان محل عمل پیوند فاصله داشته باشد.
چه انتظاراتی می‌توان از عمل جراحی پیوند داشت؟
در حین عمل پیوند
عمل پیوند دست یک عمل پیچیده بوده که ۱۸ الی ۲۴ ساعت طول می‌کشد. اول از همه دستی که قرار است پیوند زده شود، آماده شده و سپس استخوان‌های فرد گیرنده به وسیله صفحه‌های کوچک فلزی به استخوان دست دهنده متصل می‌شود. جراح مربوطه با استفاده از سوچورهای مخصوص رگ‌های خونی، اعصاب و تاندون‌ها را متصل می‌کنند. بعد از اینکه همه بخش‌های دست اهدا شده به بدن فرد گیرنده پیوند زده شد، پوست بسته خواهد شد.
بعد از عمل
بعد از عمل جراحی، بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه تحت نظر بوده و تیم سلامت، عملکرد دست پیوند زده شده را ارزیابی خواهد کرد و از بیمار خواسته می‌شود که انگشتان خود را تکان دهد. بهتر است بیمار در اتاقی نگه داده شود که دمای آن بالاتر از دمای معمول بوده تا جریان خون در دست یا دست‌های پیوند زده شده، بیشتر شود.
زمانی که شرایط بدنی فرد پایدار شد، از بخش ICU خارج شده و به اتاقی دیگر در بیمارستان منتقل خواهد شد. انتظار می‌رود که بیمار ۷ الی ۱۰ روزِ بعد از عمل برای ارزیابی‌های بیشتر در بیمارستان بستری بماند. تیم مراقبت در کنترل درد بعد از عمل پیوند دست کمک کرده و مهم است که تیم پیوند بدانند که میزان درد در هر مرحله چقدر می‌باشد. متخصص فیزیوتراپی دست هم‌چنین تا زمانی که بیمار در بیمارستان است، بر روی وی کار خواهد کرد. به غیر از این مورد، متخصص مربوطه ورزش‌هایی یاد می‌دهد تا عملکرد طبیعی دست برگردد. در بین زمان‌های ورزش، بیمار بایستی با استفاده از آتل، دست را در حالت پایدار نگه دارد.
داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی به پیشگیری از، از بین رفتن دست یا دست‌های پیوندزده شده کمک می‌کند. مصرف داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی از همان زمان پیوند شروع شده و تا آخر عمر ادامه می‌یابد. برای کاهش عوارض جانبی داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و خطر رد پیوند، بایستی:
- داروها باید در زمان ثابت و به شیوه یکسان (همراه یا بدون غذا) مصرف شود.
- هرگز مصرف دارو قطع نشود. مگر اینکه با تجویز پزشک مربوطه باشد.
- می‌توان عوارض جانبی داروها را در نظر گرفته و با هماهنگی تیم پیوند عوارض جانبی آن را کاهش داد.
- تست‌های خونی را به صورت روتین انجام داده و میزان تاثیرگذاری داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی سنجیده شود.
داروی سرکوب‌کننده سیستم ایمنی در عین حال که باعث کاهش خطر رد پیوند می‌شود، توانایی بدن در مقابله با عفونت‌ها را نیز کاهش می‌دهد. در صورتی که علائمی از بیماری با یک عفونت مانند تب، راش یا تورم دیده شود؛ باید سریعاً به پزشک مربوطه یا تیم پیوند اطلاع داد.
نتایج عمل پیوند دست
از آنجایی که پیوند دست یک روش نسبتاً جدید است، پیش‌بینی نتایج این روش دشوار می‌باشد. به دنبال برنامه مراقبت‌های بعد از پیوند دقیق، می‌توان شانس به دست آوردن دوباره عملکرد را تا جای ممکن افزایش داد. هم‌چنین ضمانتی وجود ندارد که عملکرد دست به طور کامل برگردد. گیرنده دست قادر خواهد بود:
- اجسام کوچک مانند آجیل و پیچ و مهره را بردارد.
- اجسام سنگین مانند ظرف پر شیر را با یک دست بلند کند.
- از آچار یا دیگر ابزار استفاده کند.
- از چاقو و چنگال استفاده کند.
- بند کفش را ببندد.
- توپی را پرتاب کند.
مقالات مرتبط: با جراحی عصب می‌توان به کنترل دست در افراد دچار فلجی کمک کرد
پیوند عضو از حیوان به انسان؛ راه‌حلی برای کمبود عضو پیوندی
گامی رو به جلو در تولید اعضای جایگزین با سلول‌های بنیادی
