تایسبری یا ناتالیزوماب نوعی داروی اصلاح‌کننده‌ی بیماری است، که برای درمان بیماری «ام‌اس» یا «اسکلروز چندگانه» در هنگام عود مجدد آن استفاده میشود. این دارو از وارد شدن سلول‌های ایمنی به بافت عصبی مرکزی (شامل مغز و نخاع) جلوگیری می‌کند. در بیماری ام‌اس، سلول‌های ایمنی از نوع لنفوسیت T با تحریک ترشح پادتن علیه غلاف پوششی سلول‌های عصبی، موجب بروز اختلال در فرآیند هدایت پیام عصبی می‌شوند.
تایسبری (Tysabri) از جمله داروهای اصلاح کننده بیماری است، که به صورت منفرد برای کنترل علائم بیماری ام‌اس هر ۲۸ روز یک بار به صورت داخل وریدی به بیمار تزریق میشود.
خطرات ناشی از مصرف تایسبری؛ PML و اثر بازگشتی
با این که تایسبری داروی مؤثری در مدیریت علائم بیماری است، و در ۶۸ درصد موارد نیز به خوبی از پس خاموش کردن علائم ام‌اس برمی‌آید؛ ولی مصرف آن کاملاً بی‌خطر نیست. در سال ۲۰۰۵، سازمان غذا و داروی آمریکا دستور چاپ کادر سیاه بر روی بسته‌ی این دارو را صادر کرد. کادر سیاه دارای یک پیام هشداردهنده در مورد یک عارضه‌ی جانبی بسیار نادر، ولی بالقوه کشنده است، که بر روی بسته‌ی شمار اندکی از داروها چاپ میشود. نتایج بررسی‌ها حاکی از آن بود که ۲ نفر از هر ۱۰۰۰ بیمار دریافت‌کننده‌ی تایسبری به نوعی عفونت بالقوه کشنده‌ی مغزی ابتلا پیدا می‌کند. این عفونت مغزی، لوکوانسفالوپاتی چندکانونی پیش‌رونده نام دارد، که اختصاراً «PML» خوانده میشود.
یکی دیگر عوارض نامطلوب ناشی از دریافت تایسبری، پدیده‌ای است که «اثر بازگشتی» نام دارد. اثر بازگشتی وضعیتی است که در پی قطع مصرف دارو روی می‌دهد. همان‌طور که از نام آن پیداست، قطع مصرف دارو در بعضی از موارد موجب بازگشت علائم اولیه میشود. در بعضی از موارد خاص، اثر بازگشتی به وضعیتی شدیدتر از علائم اولیه‌ی بیماری منجر می‌گردد.
ساز و کار اثر بازگشتی چگونه است؟
اثر بازگشتی ناشی از قطع مصرف تایسبری برای اولین بار در سال ۲۰۰۷ از سوی پژوهشگران هلندی مطرح گردید. محققان هلندی با بررسی تصاویر MRI گرفته شده از بیماران مبتلا به ام‌اس، که در گذشته داروی مذکور را دریافت می‌کردند، متوجه بازگشت علائم بیماری در این بیماران شدند. علت قطع مصرف دارو توسط این بیماران، جمع شدن تایسبری از بازار بود. تایسبری در گذشته به علت نگرانی در مورد احتمال بروز PML به مدت تقریبی ۱۵ ماه به بازار عرضه نگردید.
طی این ۱۵ ماه وقفه در درمان بیماری، کاشف به عمل آمد که میانگین تعداد ضایعات موجود در دستگاه عصبی مرکزی بیماران مبتلا به ام‌اس (که در مطالعه حضور داشتند) از ۳.۴۳ در ابتدای شروع درمان بیماری، به ۱۰.۳۲ پس از قطع درمان افزایش پیدا کرده است.
نکته‌ی جالب این بود که اثر بازگشتی در بیمارانی که به مدت طولانی‌تری دارو را دریافت کرده بودند، با شدت کم‌تری ظاهر می‌شد. در واقع، این پدیده با آن‌چه که در مورد علائم قطع مصرف میشناسیم، کاملاً در تضاد است. مطابق با نتایج مطالعه، تعداد ضایعات موجود در بیمارانی که در جریان مطالعه به صورت محدود دارو را دریافت کرده بودند، ۵ برابر بیشتر از بیمارانی بود که به صورت منظم دارو برایشان تجویز شده بود.
توضیح: انتظار می‌رود شدت اثر بازگشتی ناشی از قطع مصرف دارو با مدت‌زمان مصرف آن در گذشته، رابطه‌ی مستقیم داشته باشد. حال آن که در مورد تایسبری چنین قانونی وجود ندارد. یعنی هرچقدر بیشتر مصرف کنید، پس از قطع مصرف عوارض کم‌تری تجربه خواهید کرد.
مطالعه‌ی دیگری که در سال ۲۰۱۴ صورت گرفت، یافته‌های قبلی پژوهشگران را تأیید نمود. مطابق با نتایج این مطالعه، احتمال بازگشت علائم بیماری ام‌اس پس از قطع دریافت تایسبری به میزان ۲ برابر افزایش می‌یابد. خبر نگران‌کننده این است که دفعات عود مجدد ام‌اس در بیمارانی که این دارو را دریافت می‌کنند، بیشتر از بیمارانی است که تا کنون تحت درمان با تایسبری قرار نگرفته‌اند.
کلام آخر در مورد تایسبری
دانشمندان اطلاعات زیادی در مورد علت بروز اثر بازگشتی ندارند. البته باید توجه شود که اثر بازگشتی تنها منحصر به تایسبری نبوده، و در پی قطع مصرف سایر داروهای اصلاح‌کننده‌ی ام‌اس، نظیر گیلنیا (Gilenya) نیز مشاهده می‌گردد. مشخص نیست چگونه می‌توان از بروز اثر بازگشتی جلوگیری کرد.
مقاله‌ی مرتبط: درمان های نوظهور برای مالتیپل اسکلروزیس
مهم است بدانید که بیش‌ترین خطر متوجه حال بیمارانی میشود که تنها به مدت چند ماه این دارو را دریافت کرده، و سپس مصرف آن را قطع می‌کنند. اگر تصمیم بر آغاز درمان با این دارو باشد، درمان باید به مدت‌زمان طولانی ادامه پیدا کرده و ترجیحاً قطع نشود؛ حتا اگر بیمار احساس بهتری نسبت به وضعیت خود داشته باشد.
