نگاه کلی
هیپرپاراتیروئیدیسم به افزایش هورمون پاراتیروئید در جریان خون اطلاق می‌شود که ناشی از افزایش فعالیت یک یا هر چهار غده پاراتیروئید است. این غده‌ها هر کدام به اندازه تقریبی یک دانه برنج هستند و در گردن قرار دارند.
غدد پاراتیروئید هورمون پاراتیروئید را تولید می‌کنند که به حفظ تعادل کلسیم میان جریان خون و بافت‌هایی که عملکرد آن‌ها وابسته به کلسیم است کمک می‌کند.
دو نوع هیپرپاراتیروئیدی وجود دارد. در هیپرپاراتیروئیدی اولیه بزرگ شدن غدد سبب تولید بیش از حد هورمون می‌گردد و سطح کلسیم را در بدن افزایش می‌دهد(هایپرکلسمی)که می‌تواند مشکلات عدیده‌ای ایجاد کند. شایع‌ترین روش درمان این نوع هیپرپاراتیروئیدی جراحی می‌باشد.
هیپرپاراتیروئیدی ثانویه در نتیجه یک عارضه دیگر کاهنده سطح کلسیم بدن رخ می‌دهد که در طول زمان سطح هورمون پاراتیروئید را افزایش می‌دهد.
علائم
هیپرپاراتیروئیدی اغلب قبل از ظهور علائم و نشانه‌ها تشخیص داده می‌شود. هنگامی که علائم ایجاد شوند در نتیجه آسیب یا اختلال عملکرد دیگر ارگان‌ها یا بافت‌ها به دلیل سطوح بالای کلسیم در جریان خون یا ادرار یا استخوان هستند.
علائم ممکن است خفیف و غیراختصاصی بوده و نتوان آن را با اختلال عملکرد پاراتیروئید مرتبط دانست یا می‌توانند شدید باشند. محدوده علائم و نشانه‌ها شامل موارد زیر است:
- استخوان‌های شکننده(پوکی استخوان)
- سنگ کلیه
- افزایش ادرار
- درد شکم
- خستگی زودرس یا ضعف
- افسردگی یا فراموشی
- درد استخوان و مفاصل
- شکایت مکرر از بیماری بدون علت مشخص
- حالت تهوع، استفراغ یا کاهش اشتها
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار هر یک از علائم هیپرپاراتیروئیدیسم گردد باید به پزشک مراجعه کند. این علائم می‌توانند ناشی از چندین بیماری دیگر نیز باشند که برخی از آنان عوارض خطرناکی دارند. بنابراین تشخیص زودهنگام و دقیق و یک درمان مناسب بسیار مهم است.
دلایل
هیپرپاراتیروئیدیسم توسط عواملی ایجاد می‌شود که تولید هورمون پاراتیروئید را افزایش می‌دهند.
غدد پاراتیروئید همانند یک ترموستات عمل کرده و سطح فسفر و کلسیم را در بدن به وسیله تولید یا عدم تولید هورمون پاراتیروئید در یک سطح متعادل حفظ می‌کنند. ویتامین د نیز در تنظیم مقدار کلسیم خون دخالت دارد.
در حالت عادی، تعادل به خوبی برقرار است. هنگامی که سطح کلسیم بسیار افت کند غدد پاراتیروئید مقادیر کافی از پاراتیروئید را تولید می‌کنند تا تعادل را حفظ کنند. هورمون پاراتیروئید سطح کلسیم را از طریق آزاد شدن کلسیم از استخوان‌ها و افزایش کلسیم بازجذبی از روده افزایش می‌دهد.
هنگامی که سطوح کلسیم خون بسیار بالا باشد، این غدد پاراتیروئید کمتری تولید می‌کنند. هنگامی که غدد بیش از حد هورمون تولید کنند منجر به افزایش بیش از اندازه سطح کلسیم(هیپرکلسمی)و سطح پایین فسفر در خون می‌گردد.
کلسیم بیشتر به دلیل نقش آن در حفظ سلامتی دندان و استخوان شناخته شده است. اما عملکردهای دیگری نیز دارد. در انتقال پیام عصبی در نورون‌های عصبی و انقباض عضلات نقش دارد. فسفر نیز همراه کلسیم در این نواحی عمل می‌کند.
این عارضه به طور کلی بر اساس علت ابجاد کننده به دو نوع تقسیم می‌شود. هیپرپاراتیروئیدیسم می‌تواند ناشی از اشکال در خود غدد باشد که بدان نوع اولیه می‌گویند یا می‌تواند در نتیجه یک عارضه دیگر ایجاد شود که به آن نوع ثانویه گفته می‌شود.
هیپرپاراتیروئیدی اولیه
هیپرپاراتیروئیدی اولیه به علت اختلال در غدد پاراتیروئید رخ می‌دهد:
- آدنوم در یکی از غدد شایع‌ترین علت می‌باشد
- بزرگی(هایپرپلازی)دو یا بیش از دو عدد از غدد
- تومور سرطانی یک علت نادر هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه است
هیپرپاراتیروئیدی اولیه اغلب به طور شانسی رخ می‌دهد اما برخی افراد ژن ایجاد کننده عارضه را دارند.
هیپرپاراتیروئیدی ثانویه
هیپرپاراتیروئیدی ثانویه در نتیجه عارضه دیگری است که سطوح کلسیم را کاهش داده است. بنابراین غدد پاراتیروئید بیش از حد کار می‌کنند تا کمبود کلسیم را جبران کنند. عواملی که منجر به هیپرپاراتیروئیدی ثانویه می‌گردند عبارتنداز:
کمبود شدید کلسیم: بدن فرد نمی‌تواند مقادیر کافی کلسیم را از مواد غذایی دریافت کند که اغلب به علت عدم توانایی دستگاه گوارش در جذب کلسیم می‌باشد
کمبود شدید ویتامین D: ویتامینD به برقراری سطوح مناسب کلسیم موجود در جریان خون کمک می‌کند و به دستگاه گوارش در جذب کلسیم از غذا کمک می‌کند. اگر دریافت این ویتامین کافی نباشد سطح کلسیم پایین خواهد آمد.
نارسایی مزمن کلیوی: کلیه ویتامین D را به شکلی تبدیل می‌کند که بدن بتواند از آن استفاده کند. اگر عملکرد کلیه کاهش یابد، سطح ویتامین کاهش یافته و کلسیم نیز افت می‌کند. نارسایی مزمن کلیوی شایع‌ترین علت هایپرپاراتیروئیدی ثانویه است.
عوامل خطرزا
فرد در شرایط زیر بیشتر مستعد هایپرپاراتیروئیدی اولیه است:
- زنان پس از مونوپوز(یائسگی)
- کمبود شدید و طولانی مدت ویتامینD و کلسیم
- ابتلا به عارضه‌ای نادر و ژنتیکی مانند نئوپلازی متعدد اندوکرین که اغلب غدد متعددی را درگیر می‌کند
- سابقه درمان رادیوتراپی برای کنسر که گردن در معرض اشعه قرار گرفته باشد
- دریافت داروی لیتیوم که اغلب برای درمان بیماری دوقطبی تجویز می‌شود
عوارض
عوارض هایپرپاراتیروئیدی به طور اولیه به اثر طولانی مدت کلسیم بسیار پایین استخوان‌ها و کلسیم بسیار بالای جریان خون مرتبط است.
عوارض شایع عبارتنداز:
- پوکی استخوان
- سنگ کلیه
- بیماری‌های قلبی عروقی
- هیپرپاراتیروئیدی نوزادی
تشخیص
آزمایش خون
اگر آزمایش خون نشان دهد کلسیم خون فرد زیاد است، پزشک برای تأیید صحت نتایج، آزمایش را در حالی تکرار خواهد کرد که فرد ناشتا باشد.
تعدادی از اختلالات می‌توانند کلسیم را افزایش دهند، اما در صورتی که سطح هورمون پاراتیروئید نیز بالا باشد پزشک می‌تواند تشخیص هیپرپاراتیروئیدی بگذارد.
تست‌های تشخیصی دیگر
پس از تشخیص هیپرپاراتیروئیدیسم، پزشم آزمایشات دیگری را برای رد عوامل احتمالی ثانویه درخواست خواهد کرد تا عوارض احتمالی را شناسایی کرده و شدت بیماری را بررسی کند. این تست‌ها عبارتنداز:
تست تراکم استخوان: در این تست با استفاده از دستگاه x-ray مخصوص مقدار کلسیم و دیگر مواد معدنی در یک تکه از استخوان اندازه گرفته می‌شود.
آزمایش ادرار: جمع آوری ادرار ۲۴ ساعته می‌تواند عملکرد کلیه‌ها و مقدار کلسیم مترشحه به ادرار را مشخص سازد.
این آزمایش می‌تواند در مشخص کردن شدت هیپرپاراتیروئیدیسم یا تشخیص عارضه کلیوی مسبب هیپرپاراتیروئیدیسم کمک کننده باشد. اگر مقدار کلسیم ادرار بسیار پایین باشد نشان دهنده عارضه‌ای است که جدی نبوده و نیاز به درمان ندارد.
تصویربرداری از کلیه: پزشک ممکن است تصویربرداری از کلیه را برای تشخیص سنگ‌های کلیه و دیگر ناهنجاری‌های کلیوی درخواست کند.
درمان
انتظار
در شرایط زیر پزشک هیچ درمانی انجام نداده و بررسی‌های منظم باید انجام گیرد:
- سطح کلسیم تنها اندکی بالا باشد
- عملکرد کلیه طبیعی است و هیچ سنگی ندارد
- تراکم استخوان طبیعی است یا اندکی کمتر از مقدار طبیعی آن است
- هیچ علامت دیگری نباشد که امکان درمان آن وجود داشته باشد
اگر فرد این روش را در پیش گیرد، باید طبق برنامه‌ای منظم سطح کلسیم و تراکم استخوان وی بررسی گردد.
جراحی
معمول‌ترین روش درمانی هیپرپاراتیروئیدی اولیه جراحی است و ۹۵ درصد موارد درمان می‌یابند. جراح تنها غددی را خارج می‌کند که بزرگ شده یا تومور داشته باشند و بافت سالم را نگه می‌دارد.
این جراحی اکثرا به صورت سرپایی است و بیمار در همان روز می‌تواند از بیمارستان مرخص شود. در برخی موارد جراحی از طریق برش بسیار کوچکی در گردن انجام گرفته و بیمار تنها بی‌حسی موضعی می‌شود.
عوارض ناشی از جراحی شایع نیستند. خطرات عبارتنداز:
- آسیب عصب کنترل کننده پرده‌های صوتی
- سطوح پایین کلسیم در دراز مدت که نیاز به دریافت مکمل کلسیم و ویتامینD دارد
داروها
داروهایی که برای درمان هیپرپاراتیروئیدیسم به کار گرفته می‌شوند عبارتنداز:
کلسی میمتیک‌ها: این داروها ترکیبی مشابه کلسیم گردش کننده در خون دارند. این داروها سبب می‌گردند تا غده پاراتیروئید هورمون کمتری تولید کند.
FDA داروی سیناکلست را برای درمان هیپرپاراتیروئیدی ناشی از بیماری مزمن کلیوی یا سرطان پاراتیروئید تأیید کرده است. برخی پزشکان ممکن است این دارو را برای هیپرپاراتیروئیدی اولیه به خصوص در مواردی که جراحی موفقیت آمیز نبوده یا فرد کاندید جراحی نباشد تجویز کنند.
شایع‌ترین عارضه جانبی گزارش شده داروی سیناکلست درد مفصلی و عضلانی، اسهال، حالت تهوع و عفونت تنفسی است.
هورمون درمانی: برای خانم‌های یائسه که علائم پوکی استخوان دارند، هورمون درمانی می‌تواند به حفظ کلسیم در استخوان کمک کند. این درمان مشکل اساسی مرتبط با غدد پاراتیروئید را حل نمی‌کند.
هورمون درمانی طولانی مدت می‌تواند خطر لخته شدن خون و سرطان پستان را افزایش دهد. بیمار باید با پزشک خود در مورد معایب و محاسن این روش مشورت کند.
برخی عوارض جانبی شامل درد و حساس سینه پستان، سرگیجه و سردرد.
بیس فسفونات‌ها: بیس فسفونات‌ها از از دست رفتن کلسیم جلوگیری کرده و بدین طریق از پوکی استخوان پیشگیری می‌کنند. عوارض جانبی این داروها کاهش فشارخون، تب و استفراغ است.
شیوه زندگی
اگر پزشک روش انتظار و عدم درمان را برای فرد در نظر گرفته باشد، روش‌های زیر می‌توانند به جلوگیری از عوارض کمک کنند:
- در نظر گرفتن مقدار کلسیم و ویتامینD در رژیم غذایی
- مصرف فراوان مایعات
- فعالیت و ورزش منظم
- عدم استعمال دخانیات
- عدم استفاده از داروهای بالابرنده کلسیم خون مانند لیتیوم و دیورتیک‌ها
