شب ادراری کودکان مشکلی شایع و گاهی معضلی بزرگ برای پدر ومادر محسوب می‌شود. عوامل زیادی در شب ادراری کودک دخیل است مانند اضظراب، سن پایین کودک و حتی اندازه کوچک مثانه. در این مقاله به علت شب ادراری، میزان شیوع و نحوه‌ی تشخیص و درمان آن خواهیم پرداخت.
شب ادراری چیست؟
شب ادراری معمولاً تحت عنوان خیس کردن رخت خواب شناخته می‌شود و از نمونه‌های شایع اختلالات دفعی می‌باشد. برخی کودکان، در طول روز نیز خود را خیس می‌کنند. البته برخی افراد هم، هردو وضعیت روزانه و شبانه را تجربه می‌کنند.
این عادت ممکن است عمدی یا سهوی باشد؛ ولی تا زمانی که کودک زیر ۵ سال است، نمی‌توان تشخیص صحیحی ارائه نمود.
شب ادراری چه علائمی دارد؟
علائم اصلی، شامل موارد زیر است:
- خیس کردن مکرر رخت خواب
- خیس کردن شلوار وعدم کنترل ادرار
- خیس کردن حداقل دوبار در هفته در طی حدوداً سه ماه متوالی
علل شب ادراری کودکان چیست؟
عوامل زیادی ممکن است در ایجاد شب ادراری کودک دخیل باشند. رها شدن غیر ارادی یا غیر عمدی ادرار ممکن است ناشی از عوامل زیر باشد:
- مثانه کوچک
- عفونت مداوم دستگاه ادراری
- استرس شدید
- آموزش نادرست وتاخیر در یادگیری دستشویی رفتن کودک
شب ادراری آگاهانه یا عمدی ممکن است با سایر اختلالات روانی از جمله اختلالات رفتاری یا اختلالات عاطفی مانند اضطراب همراه باشد. همچنین به نظر می‌رسد که شب ادراری در برخی خانواده‌ها به طور ارثی از والدین به فرزندان (به ویژه از طرف پدر) منتقل می‌شود. علاوه بر این، اگر آموزش دستشویی رفتن به اجبار انجام شود یا زمانی انجام شود که سن کودک هنوز کم است، ممکن است عاملی برای بروز این اختلال محسوب شود. اگرچه، تحقیقات کمی درباره ارتباط آموزش توالت و پیشرفت شب ادراری انجام شده است و نمی‌توان به طور قطع، نتیجه‌گیری نمود.
کودکان مبتلا به شب ادراری اغلب خواب سنگینی دارند که کوجب می‌شود به هنگام پر شدن مثانه، نتوانند متوجه پیام‌های عصبی پر شدن مثانه شده و از خواب بیدار شوند.
میزان شیوع شب ادراری کودکان است؟
شب ادراری کودکان یک مشکل شایع در دوران کودکی است. تخمین‌ها نشان می دهد که ۷٪ پسران و ۳٪ دختران ۵ ساله دچار شب ادراری هستند. این تعداد در ۱۰ سالگی، در پسران به ۳٪ و در دختران به ۲٪ کاهش می‌یابد. بیشتر کودکان در زمان نوجوانی این مشکل را پشت سر می‌گذارند و تنها حدود ۱٪ از مردان و کمتر از ۱٪ از زنان در ۱۸ سالگی دچار این اختلال هستند.
شب ادراری چگونه تشخیص داده می شود؟
ابتدا پزشک شرح حال گرفته و معاینات فیزیکی لازم را انجام می‌دهد تا هرگونه اختلالی را که ممکن است باعث رها شدن غیر ارادی ادرار (بی اختیاری ادرار) شود، شناسایی کند. تست‌ها آزمایشگاهی نیز ممکن است انجام شود؛ مانند آزمایش ادرار و خون برای اندازه گیری قند خون، هورمون‌ها و عملکرد کلیه. برخی بیماری‌ها نیز می‌توانند منجر به بی اختیاری ادرار شوند. از جمله دیابت، هر نوع عفونت و نقص عملکردی یا ساختاری که باعث انسداد مجاری ادراری شود.
همچنین ممکن است، خیس کردن رخت خواب در اثر مصرف داروهای خاصی باشد که منجر به اختلال عملکرد دستگاه ادراری و تغییر رفتار کودک به عنوان یک اثر جانبی شود. در صورت عدم یافتن دلیل جسمانی، براساس علائم کودک و رفتارهای فعلی، پزشک، تشخیص شب ادراری را می‌دهد.
شب ادراری چگونه درمان می شود؟
احتمالاً در موارد خفیف شب ادراری، درمان لازم نیست؛ زیرا، بیشتر کودکان مبتلا به این عارضه، با رسیدن به سنین نوجوانی، آن مشکل را پشت سر می‌گذارند. دانستن زمان آغاز درمان دشوار است، زیرا پیش‌بینی شدت و نوع علائم و زمانی که کودک بهبود خواهد یافت، ممکن نیست. برخی از عواملی که باید در هنگام تصمیم گیری برای شروع درمان مورد توجه قرار گیرند، عبارتند:
آیا عزت نفس کودک تحت تأثیر قرار گرفته و آیا شب ادراری باعث تغییر در عملکرد و رفتار وی شده است؟ مثلاً باعث شود کودک از خوابیدن در کنار دوستانش اجتناب ورزد.
در صورت اقدام به درمان، اغلب روشهای درمانی، با هدف تغییر رفتار توصیه می‌شود. رفتار درمانی در بیش از ۷۵٪ بیماران مؤثر است و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- زنگ هشدار: استفاده از سیستم هشدار دهنده که هنگام خیس شدن رخت خواب زنگ می‌زند، به کودک کمک می‌کند تا در شب، به تحریکات پر شدن مثانه پاسخ دهد. اغلب تحقیقات مربوط به شب ادراری ، استفاده از آلارم ادرار را به عنوان مؤثرترین روش درمان تایید می‌کنند. هشداردهنده‌های ادراری در حال حاضر تنها درمانی است که با بهبود مداوم همراه است. نرخ بازگشت مجدد شب ادراری کودک بعد از درمان با این روش، پایین بوده و در حدود ۵٪ تا ۱۰٪ می‌باشد. به طوری که پس از بهبود مشکل، بازگشت دوباره تقریباً غیز ممکن است.
- آموزش مثانه: در این تکنیک، استفاده‌ی کودک از دستشویی، در زمان‌های برنامه ریزی شده و حدالامکان با فاصله‌ی زمانی بیشتر صورت می‌گیرد تا به کودک کمک کند به “نگه داشتن” طولانی مدت‌تر ادرار عادت کند. این روش همچنین به کشش ماهیچه و افزایش اندازه مثانه کمک می کند. درواقع، مثانه عضله‌ای است که به ورزش پاسخ می‌دهد. آموزش مثانه، به طور معمول به عنوان بخشی از برنامه‌ی درمان شب ادراری استفاده می‌شود.
- تشویق و جایزه: درصورتی که کودک بتواند ادرارش را کنترل کند، می‌توان با تهیه جوایز و پاداش هرچند کوچک، او را تشویق کرد.
امروزه، داروهایی برای درمان شب ادراری کودکان در دسترس هستند. اما به طور کلی، در مواردی استفاده می‌شوند که اختلال ناشی از عملکرد خود کودک باشد. استفاده از این داروها، معمولاً برای کودکان زیر ۶ سال توصیه نمی‌شود.
داروها ممكن است موجب كاهش میزان ادرار تولید شده توسط كلیه‌ها شوند و یا به افزایش ظرفیت مثانه کمک کنند. داروهای متداول، شامل دسموپرسین استات (desmopressin acetate) با نام تجاری (DDAVP)، است که بر حجم تولید ادرار کلیه‌ها تأثیر می‌گذارد. ایمی پرامین (imipramine) با نام تجاری توفرانیل (Tofranil)، یک داروی ضد افسردگی است که برای درمان شب ادراری نیز مفید است.
با این که داروها می‌توانند برای کنترل علائم شب ادراری مفید باشند، اما معمولاً پس از قطع مصرف، دوباره مشکل شب ادراری کودک آغاز می‌شود. در هنگام انتخاب دارو برای کودکان، عوارض جانبی و هزینه آن باید در نظر گرفته شود. دارو درمانی تا زمان آغاز رفتاردرمانی، به بهبود عملکرد کودک کمک خواهد کرد.
چشم انداز کودکان مبتلا به شب ادراری
اکثر کودکان مبتلا به شب ادراری، با رسیدن به سنین نوجوانی، به طور خود به خود با نرخ سالانه ۱۲ تا ۱۵ درصد، این عارضه را پشت سر می‌گذارند. فقط تعداد کمی، حدود ۱٪، همچنان در سنین بزرگسالی با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند.
آیا شب ادراری کودکان قابل پیشگیری است؟
احتمالاً پیشگیری از همه موارد شب ادراری (به ویژه مواردی که مربوط به مشکلات آناتومی کودک است) امکان پذیر نیست، اما معاینه کودک توسط یک متخصص، به محض بروز علائم، ممکن است به کاهش مشکلات مرتبط با این بیماری کمک کند. صبور بودن و خوش برخوردی با کودک در حین آموزش دستشویی رفتن، می‌تواند در جلوگیری از ایجاد نگرش منفی در وی، در مورد استفاده از توالت کمک کننده باشد.
