کلستاز کبدی حاملگی که عموما به نام کلستاز حاملگی (کلستاز بارداری) شناخته می‌شود، شرایطی در کبد است که در اواخر حاملگی رخ می‌دهد. کلستاز بارداری باعث ایجاد خارش (بدون ایجاد راش) می‌شود. خارش کلستاز بارداری بر روی دست‌ها و پاها ایجاد می‌شود اما می‌تواند تمام قسمت‌های بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
کلستاز حاملگی می‌تواند برای شما ناخوشایند باشد؛ اما بیشتر ناراحتی ایجاد شده ناشی از مشکلات احتمالی برای شما و نوزاد شما است. دکتر شما به خاطر ریسک این مشکلات ممکن است پیشنهاد دهد زایمان زودتر صورت بگیرد.
علائم کلستاز بارداری چیست؟
خارش شدید (بدون راش) علامت اصلی کلستاز حاملگی است. بیشتر خانم‌ها در کف دست‌ها و کف پاهایشان احساس خارش می‌کنند؛ در حالی که برخی دیگر در تمام بدن خود این احساس را دارند. این احساس خارش اغلب در طول شب بدتر می‌شود؛ به گونه‌ای که خواب را مختل می‌کند.
احساس خارش در سه ماه سوم بارداری شایع‌تر است؛ اما گاهی اوقات زودتر هم شروع می‌شود. این احساس با نزدیک شدن به موقع زایمان بدتر می‌شود. زمانی که نوراد به دنیا می‌آید، خارش معمولا در طی چند روز از بین می‌رود.
سایر نشانه‌ها و علائم کلستاز حاملگی که شیوع کم‌تری دارند، شامل:
- زرد شدن پوست و بخش سفید چشم‌ها (زردی)
- تهوع
- از دست دادن اشتها
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کنیم؟
اگر به طور مداوم یا به شدت احساس خارش داشتید، با پزشک خود تماس بگیرید.
علت کلستاز بارداری چیست؟
علت کلستاز بارداری نامشخص است. ممکن است ژن‌های شما در این امر دخیل باشند. گاهی اوقات کلستاز حاملگی در یک فامیل تکرار می‌شود. همچنین ژن‌های متفاوت و مشخصی نیز شناسایی شده‌اند.
هورمون‌های بارداری نیز ممکن است در کلستاز حاملگی موثر باشند. هرچه شما به زمان زایمان نزدیک‌تر می‌شوید، این هورمون‌ها افزایش می‌یابند. دکترها فکر می‌کنند این امر احتمالا جریان معمول صفرا را کاهش می‌دهد (صفرا مایعی است که کبد تولید کرده و به دستگاه گوارش کمک می‌کند تا چربی‌ها را بشکند). پس صفرا به جای آن‌که کبد را ترک کند، در آن باقی می‌ماند. در نتیجه نمک‌های صفراوی نهایتا وارد جریان خون شده و احساس خارش را ایجاد می‌کنند.
ریسک فاکتورهای (عوامل خطرزای) کلستاز بارداری چیست؟
وجود برخی عوامل ممکن است احتمال ابتلا به کلستاز حاملگی را افزایش دهد. مانند:
- سابقه ابتلا به کلستاز حاملگی (خود شخص یا در خانواده)
- سابقه آسیب یا بیماری کبدی
- جنین دو قلو یا بیشتر
اگر شما سابقه ابتلا به کلستاز بارداری در حاملگی‌های قبلی خود را دارید، ریسک ابتلای مجدد شما در بارداری‌های بعدی بالا می‌رود. تقریبا ۶۰ تا ۷۵ درصد خانم‌ها مجددا به کلستاز حاملگی مبتلا می‌شوند.
عوارض کلستاز بارداری چیست؟
عوارض کلستاز بارداری ممکن است در مادر یا جنین در حال رشد دیده شود.
کلستاز حاملگی در مادر ممکن است به طور موقت در جذب چربی اختلال ایجاد کند. جذب پایین چربی موجب کاهش سطح فاکتورهای وابسته به ویتامین K شده و در نتیجه در لخته شدن خون مشکل ایجاد می‌شود. اما این عارضه نادر بوده و مشکلات کبدی خیلی شایع نیست.
اما کلستاز بارداری چه خطری برای جنین دارد؟ در جنین عوارض کلستاز حاملگی می‌تواند شدیدتر باشد. این عوارض شامل:
- زایمان زودرس
- مشکلات ریوی ناشی از تنفس در مدفوع جنینی (meconium ماده سبز و چسبناکی است که به طور نرمال در روده‌های جنین جمع می‌شود. در صورتی که مادر کلستاز بارداری داشته باشد، این ماده ممکن است به مایع آمنیوتیک وارد شود).
- مرگ جنین در اواخر دوره بارداری و پیش از تولد
از آن‌جایی که عوارض ممکن است برای جنین شما بسیار خطرناک باشد، دکتر شما ممکن است پیش از موعد مقرر زایمان را انجام دهد.
چگونه از وقوع کلستاز حاملگی جلوگیری کنیم؟
هیچ راه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از کلستاز حاملگی وجود ندارد.
تشخیص کلستاز بارداری چگونه صورت می‌گیرد؟
برای تشخیص کلستاز حاملگی پزشک،
- از شما سوالاتی درباره علائم و سوابق پزشکی شما می‌پرسد؛
- معاینه فیزیکی انجام می‌دهد؛
- برای اندازه‌گیری سطح نمک‌های صفراوی در خون و چگونگی کارکرد کبد شما، آزمایش خون تجویز می‌کند.
درمان کلستاز حاملگی چگونه است؟
هدف از درمان کلستاز بارداری، آرام کردن خارش‌ها و جلوگیری از ایجاد عارضه در جنین است.
آرام کردن خارش‌ها:
دکتر شما برای تسکین دادن خارش‌های شدید ممکن است پیشنهادهای زیر را بدهد:
- مصرف داروی نسخه‌ای اورسودیول (ursodiol) که به کاهش سطح صفرا در خون کمک می‌کند. داروهای دیگری نیز ممکن است برای آرام کردن خارش استفاده شود.
- گذاشتن نواحی دارای احساس خارش در آب سرد یا ولرم
بهتر است قبل از هر اقدامی برای درمان خارش، با پزشک خود مشورت کنید.
کنترل سلامت جنین:
کلستاز بارداری می‌تواند مشکلاتی برای بارداری شما به وجود بیاورد. دکتر شما ممکن است پیشنهاد دهد جنین شما در طی بارداری تحت کنترل زیاد باشد.
کنترل و درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تست بدون استرس جنین (Nonstress testing): پزشک شما در طی این تست، ضربان قلب نرمال جنین و میزان افزایش آن در طی فعالیت را بررسی می‌کند.
- بیوفیزیکال پروفایل یا BPP) Fetal biophysical profile): این مجموعه تست به کنترل سلامت جنین شما کمک می‌کند. این تست اطلاعاتی در مورد حرکات جنین، قدرت عضلانی، تنفس و مقدار مایع آمنیوتیک به ما می‌دهد. در حالی که نتایج دو تست بدون استرس و BPP می‌توانند اطمینان‌بخش باشند، اما نمی‌توانند دقیقا ریسک زایمان زودرس یا عوارض ناشی از کلستاز بارداری را پیش‌بینی کنند.
- القای زایمان: حتی اگر نتایج آزمایشات پیش از تولد نرمال باشد، پزشک شما ممکن است با توجه به ریسک تولد جنین مرده، القای بارداری را (پیش از زمان زایمان) پیشنهاد کند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی کلستاز بارداری:
درمان‌های خانگی ممکن است در آرام کردن خارش در کلستاز بارداری خیلی موثر نباشند. اما ضرری ندارد برخی از این راه‌ها را امتحان کنید:
- حمام با آب سرد که در برخی خانم‌ها باعث می‌شود از شدت احساس خارش کم شود.
- حمام جو دوسر (oatmeal baths)، کرم‌ها و لوسیون‌هایی برای نرم کردن پوست
- سرد کردن (یخ گذاشتن روی) ناحیه‌ای که احساس خارش دارد. این کار ممکن است موقتا خارش را کم کند.
داروهای جایگزین:
تحقیقات در زمینه راه‌های جایگزین موثر برای درمان کلستاز حاملگی ناقص است. در نتیجه پزشکان و متخصصان عموما این روش‌ها را پیشنهاد نمی‌کنند.
مطالعات متعددی روی اثر مکمل SAMe (S-adenosyl-L-methionine) در آرام کردن خارش کلستاز بارداری انجام شده است. این مکمل در مطالعات اولیه به خوبی اورسودیول عمل نکرد. ممکن است استفاده از SAMe برای مدت کوتاهی در سه ماهه سوم بی‌خطر باشد؛ اما ریسک‌های احتمالی آن برای مادر و جنین به خوبی شناخته شده نیست. پس مشخصا استفاده از این دارو پیشنهاد نمی‌شود.
ایمنی سایر روش‌های جایگزین نیز تایید نشده است. همیشه پیش از استفاده از یک راه جایگزین با پزشک خود مشورت کنید (مخصوصا اگر باردار هستید).
چگونه برای وقت دکتر آماده شویم؟
بهتر است پیش از قرار ملاقات با پزشک زنان و زایمان خود به خوبی آماده شوید. در این‌جا به شما می‌گوییم چگونه باید برای قرار خود آماده شده و چه انتظاراتی باید از پزشک خود داشته باشید.
شما چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
- هر علامتی که مشاهده کردید، یادداشت کنید (حتی علائمی که فکر نمی‌کنید مرتبط به این بیماری باشد).
- لیستی از داروها، ویتامین‌ها و سایر مکمل‌هایی که استفاده می‌کنید، بنویسید. دوزها، مدت زمان و تعداد دفعات مصرف را هم یادداشت کنید.
- اگر ممکن است همراه عضوی از خانواده یا دوست خود بروید (تا به شما کمک کند همه موارد را به خاطر بسپارید).
- یک دفترچه یادداشت با خود ببرید تا اطلاعات مهم در طی ملاقات را یادداشت کنید.
- لیستی از سوالاتی که می‌خواهید از پزشک خود بپرسید، تهیه کنید تا نکات مهم را فراموش نکنید.
برخی از سوالاتی که می‌توانید درباره کلستاز حاملگی از دکتر خود بپرسید شامل:
- چه عاملی احتمالا علائم من را ایجاد کرده است؟
- شرایط من خفیف است یا شدید؟
- شرایط من چه تاثیری بر جنین می‌گذارد؟
- بهترین کار در این شرایط چیست؟
- من به چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- جایگزین‌های راه پیشنهادی شما چیست؟
- آیا نیاز است محدودیت‌هایی را رعایت کنم؟
- آیا به القای بارداری زودتر از زمان موعود نیاز دارم؟
- آیا بروشور یا مطلب پرینت شده‌ای هست که بتوانم مطالعه کنم؟ چه وبسایت‌هایی برای مطالعه در مورد بیماری من پیشنهاد می‌کنید؟
علاوه بر سوالاتی که از پیش تهیه کرده‌اید، هر زمان مسئله‌ای را متوجه نشدید حتما از پزشک خود سوال کنید.
چه انتظاراتی باید از دکتر خود داشته باشیم؟
دکتر احتمالا از شما تعدادی سوال می‌پرسد تا شرایط شما را بهتر متوجه شود. برای جواب دادن به این سوالات آماده باشید تا وقت شما گرفته نشود و وقت بیش‌تری روی نکاتی که باید روی آن‌ها تمرکز کنید، بگذارید. سوالات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- چه علائمی را تجربه می‌کنید؟
- چند وقت است این علائم را دارید؟
- علائم شما چه‌قدر شدید است؟
- آیا جنین شما فعالیت داشته است؟
- چه عواملی باعث بهبود علائم شما می‌شوند؟
- چه عواملی علائم شما را بدتر می‌کنند؟
- آیا شما در بارداری‌های سابق خود کلستاز حاملگی داشته‌اید؟
وجود کلستاز حاملگی می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد. با دکتر خود همکاری کنید تا مطمئن شوید شما و جنین شما بهترین مراقبت را برای این شرایط دریافت می‌کنید.
