برگشت ادرار، جریان غیرطبیعی ادرار از مثانه به لوله‌های حالب است که کلیه‌ها را به مثانه وصل می‌کنند. به طور معمول، ادرار از طریق حالب ها از کلیه‌ها به مثانه جریان می‌یابد. قرار نیست ادرار جریان رو به بالایی داشته باشد.
برگشت ادرار معمولا در نوزادان و کودکان تشخیص داده می‌شود. این اختلال خطر عفونت ادراری را افزایش می‌دهد. در صورت عدم درمان ممکن است منجر به آسیب کلیه شود.
کودکان ممکن است با اختلال برگشت ادرار بزرگ شوند. درمان شامل دارو یا جراحی است که با هدف جلوگیری از آسیب کلیه انجام می‌شود.
علائم رفلاکس ادرار در کودکان
عفونت مجاری ادراری معمولا در افراد مبتلا به برگشت ادرار رخ می‌دهد. عفونت مجاری ادراری همیشه علائم جدی و قابل توجهی ایجاد نمی‌کند. اگرچه ممکن است بیشتر افراد برخی از آنها را داشته باشند.
این علائم می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- یک خواسته اورژانسی و مداوم برای ادرار کردن
- احساس سوزش حین ادرار کردن
- تکرر ادرار
- ادرار تیره رنگ
- تب
- درد پهلو یا شکم
تشخیص عفونت ادراری در کودکان که علائم غیراختصاصی دارند دشوار است. علائم و نشانه‌ها در نوزادان مبتلا به عفونت ادراری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تب غیر قابل توجیه
- بی اشتهایی
- بی قراری
با بزرگتر شدن کودک، رفلاکس ادراری درمان نشده می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
- شب ادراری
- یبوست یا از دست دادن کنترل حرکات روده
- فشار خون بالا
- پروتئین در ادرار
یکی دیگر از نشانه‌های برگشت ادرار که ممکن است قبل از تولد توسط سونوگرافی تشخیص داده شود، تورم کلیه‌ها یا ساختارهای جمع‌آوری ادرار در یک یا هر دو کلیه (هیدرونفروز) در جنین ناشی از برگشت ادرار به کلیه‌هاست.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد
در صورت بروز هر یک از علائم یا نشانه‌های عفونت ادراری در کودک فورا به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل:
- احساس فوری و سریع برای ادرار کردن
- احساس سوزش ادرار
- درد شکم یا پهلو
اگر کودکتان در مورد تب یکی از نشانه‌های زیر را داشت با پزشک تماس بگیرید:
- اگر فرزندتان کوچک‌تر از سه ماه است و دمای مقعد او ۳۸ درجه سانتی گراد یا بالاتر است.
- اگر فرزندتان سه ماهه یا بیشتر است و تب ۳۸ درجه سانتی گراد یا بالاتر دارد یا بیمار به نظر می‌رسد.
- میل به غذا خوردن نداشته باشد یا تغییر قابل توجهی در خلق و خوی کودک ایجاد شده باشد.
علت برگشت ادرار
دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، حالب‌ها، مثانه و پیشابراه است. هر کدام از این قسمت‌ها در دفع مواد زاید بدن از طریق ادرار نقش دارند.
لوله‌های حالب ادرار را از کلیه‌ها به مثانه منتقل می‌کنند. مثانه جایی است که ادرار در آن ذخیره می‌شود. در حین ادرار کردن از طریق لوله‌ای دیگر به نام پیشابراه از مثانه خارج می‌شود.
برگشت ادرار دو نوع اولیه و ثانویه دارد.
- برگشت ادرار اولیه. برگشت ادرار اولیه نوع رایج این اختلال است. کودکانی که برگشت ادرار اولیه دارند با نقص دریچه متولد می‌شوند. این دریچه به طور طبیعی مانع برگشت ادرار از مثانه به حالب ها می‌شود. با بزرگتر شدن کودک شما، حالب ها طولانی تر و مستقیم می‌شوند. این باعث بهبود عملکرد دریچه می‌شود و در نهایت ممکن است رفلاکس را اصلاح کند. این نوع از برگشت ادرار بیشتر در اعضای یک خانواده دیده می‌شود که نشان دهنده زمینه ژنتیکی این اختلال است. اما علت دقیق نقص آن شناخته نشده است.
- برگشت ادرار ثانویه. علت این نوع برگشت اغلب اوقات عدم تخلیه کامل مثانه است. ممکن است به دلیل انسداد یا عدم عملکرد درست عضلات مثانه یا آسیب دیدن اعصاب کنترل کننده تخلیه طبیعی مثانه باشد.
عوامل خطر رفلاکس ادرار
عوامل خطر برای برگشت ادرار شامل:
- اختلال عملکرد مثانه و روده. در این حالت کودکان ادرار و مدفوع خود را نگه می‌دارند و عفونت های مکرر مجاری ادراری را تجربه می‌کنند. این اختلال می‌تواند در ایجاد برگشت ادرار موثر باشد.
- نژاد. کودکان سفیدپوست شانس بیشتری برای ابتلا به رفلاکس ادرار دارند.
- جنس. به طور کلی دختران نسبت به پسران خطر بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. به استثناء برگشت ادرار در بدو تولد که بیشتر در پسران شایع است.
- سن. نوزادان و کودکان کمتر از دو سال بیشتر از سایر کودکان به برگشت ادرار مبتلا می‌شوند.
- سابقه خانوادگی. برگشت ادرار اولیه بیشتر در اعضای یک خانواده دیده می‌شود. در خانواده‌هایی که پدر و مادر از این وضعیت برخوردار بودند کودکانشان در معرض بیشتری هستند. خواهر و برادر کودکانی که دارای این بیماری هستند در معرض خطر بیشتری نیز هستند. بنابراین پزشک ممکن است غربالگری را برای خواهر و برادرهای کودک مبتلا به رفلاکس ادرار توصیه کند.
عوارض رفلاکس ادراری
آسیب کلیه نگرانی اصلی در مورد برگشت ادرار است. هر چه رفلاکس شدیدتر باشد، عوارض آن جدی تر خواهد بود. عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- اسکار کلیوی. عفونت ادراری بدون درمان می‌تواند منجر به ایجاد اسکار شود که آسیب دائمی در بافت کلیه است. اسکار گسترده ممکن است منجر به فشار خون بالا و نارسایی کلیه شود.
- فشارخون بالا. از آنجا که کلیه‌ها مواد دفعی را از جریان خون پاک می‌کنند. آسیب دیدن به کلیه‌ها و تجمع مواد دفعی می‌تواند فشارخون را بالا ببرد.
- نارسایی کلیه. اسکار می‌تواند باعث از بین رفتن عملکرد فیلترینگ کلیه شود. این اتفاق ممکن است باعث آسیب دیدن سریع کلیه (نارسایی حاد کلیه) یا با گذشت زمان (نارسایی مزمن کلیه) شود.
آزمایش ادرار می‌تواند تشخیص دهد که کودک شما مبتلا به عفونت ادراری است. آزمایش های دیگر ممکن است لازم باشد:
تشخیص برگشت ادرار
- سونوگرافی کلیه و مثانه. این روش تصویربرداری از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر از کلیه و مثانه استفاده می‌کند. سونوگرافی می‌تواند ناهنجاری های ساختاری را تشخیص دهد. همین روش تصویربرداری که اغلب در دوران بارداری برای نظارت بر رشد جنین مورد استفاده قرار می‌گیرد، ممکن است کلیه های متورم در جنین را نیز نشان دهد. این نشانه ای از برگشت ادرار اولیه است.
- تصویربرداری تخصصی اشعه ایکس از دستگاه ادراری. در این روش از پرتوهای ایکس در هنگام پر بودن و خالی بودن مثانه استفاده می‌شود. یک لوله نازک و انعطاف پذیر به نام کاتتر از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود. این در حالی است که مودم روی میز اشعه ایکس دراز کشیده است. پس از تزریق ماده کنتراست به مثانه، مثانه کودک شما در موقعیت های مختلف با اشعه ایکس برای تصویربرداری قرار می‌گیرد. سپس کاتتر برداشته می‌شود تا کودک بتواند ادرار کند. در هنگام ادرار کردن اشعه ایکس بیشتری از مثانه و مجرای ادرار گرفته می‌شود تا عملکرد مجاری ادراری به درستی بررسی شود. خطرات مرتبط با این روش شامل ناراحتی از سوند یا داشتن مثانه پر و احتمال عفونت مجاری ادراری است.
- اسکن هسته ای. در این آزمایش از ردیابی به نام رادیوایزوتوپ استفاده می‌شود. اسکنر ردیاب را تشخیص داده و نشان می‌دهد که آیا دستگاه ادراری به درستی کار می‌کند یا خیر. خطرات شامل ناراحتی از سوند و ناراحتی هنگام ادرارکردن است.
درمان برگشت ادرار
گزینه‌های درمانی برگشت ادرار به شدت بیماری بستگی دارد. کودکان مبتلا به موارد خفیف رفلاکس ادرار اولیه ممکن است با گذشت زمان این اختلال برطرف شود. در این حالت پزشک ممکن است روش انتظار ومشاهده را انتخاب کند.
برای برگشت ادرار شدید گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:
دارودرمانی
عفونت‌های ادراری به منظور جلوگیری از انتقال عفونت به کلیه‌ها نیازمند درمان سریع با آنتی بیوتیک‌ها هستند. برای پیشگیری از عفونت ادراری پزشک ممکن است آنتی بیوتیک با دوز کمتر از درمان را توصیه کند.
کودکی که با آنتی بیوتیک درمان می‌شود تا زمان مصرف دارو باید تحت نظارت باشد. این شامل معاینات فیزیکی دوره‌ای و آزمایش ادرار برای پی بردن به ریشه کنی عفونت ادراری و اسکن‌های رادیوگرافی گاه به گاه از مثانه و کلیه‌ها برای پی بردن به از بین رفتن برگشت ادرار است.
عمل رفلاکس ادراری
جراحی در برگشت ادرار نقص موجود در دریچه بین مثانه و هر کدام از حالب‌های درگیر را ترمیم می‌کند. نقص در دریچه آن را از بسته شدن و جلوگیری از برگشت ادرار باز می‌دارد.
روش‌های ترمیم جراحی عبارتند از:
- جراحی باز. این عمل با استفاده از بیهوشی عمومی انجام می‌شود. این عمل جراحی نیاز به برش در قسمت تحتانی شکم دارد که از این طریق جراح مشکل را ترمیم می‌کند. این نوع جراحی معمولا نیاز به ماندن چند روز در بیمارستان دارد که در طی آن سوند قرار داده می‌شود تا مثانه کودک تخلیه شود. رفلاکس ادرار ممکن است در تعداد کمی از کودکان باقی بماند. اما به طور کلی بدون نیاز به مداخله بیشتر خود به خود برطرف می‌شود.
مراقبت های بعد از عمل رفلاکس ادراری
پس از این نوع جراحی، معمولا کودکان اسپاسم یا گرفتگی های متناوب مثانه، تکرر ادرار، بی اختیاری ادرار و از دست دادن مقادیر کمی ادرار حاوی خون دارند. دارویی به نام دیتروپان (اوکسی بوتینین) ممکن است تجویز شود. این دارو همه علائم را از بین نمی‌برد. اما می‌تواند ناراحتی را کاهش دهد. نشستن کودک در وان کم عمق آب گرم یا قراردادن کیسه اب گرم بر روی پرینه (پوست بین مقعد و دستگاه تناسلی) ممکن است باعث راحتی کودک شود.
کودکان بزرگتر ممکن است در صورت از دست دادن کنترل ادرار ناراحت شوند، به خصوص اگر ادرار با خون آغشته شده باشد. کودک می‌تواند تا زمان برطرف شدن این مشکل از مینی پد های سبک در لباس زیر خود استفاده کند. در بعضی از کودکان دفعات ادرار و ادرار خونین ممکن است به مدت دو تا سه هفته ادامه یابد. این طبیعی است. به کودک خود اطمینان دهید که با بهبودی مثانه این علائم برطرف می‌گردد.
لطفا در صورت نگرانی از روند بهبودی کودکتان بعد از عمل یا در صورت داشتن هر یک از علائم زیر با متخصص اورولوژی کودکان تماس بگیرید.
- درجه حرارت بالاتر از ۱۰۱ درجه فارنهایت
- خونریزی بیش از حد از برش جراحی (لکه های خون در محل پانسمان طبیعی است)
- بی قراری شدید
- عدم تحمل مایعات
- استفراغ مداوم
- عدم توانایی در ادرار کردن
کودکان معمولا بسته به روند بهبودی، در روزهای دوم تا چهارم بعد از عمل ترخیص می‌شوند. اگر فرزند شما دارای سوند باشد، یک هفته بعد از عمل برای برداشتن آن به مطب پزشک مراجعه کنید. در غیر این صورت، چهار تا شش هفته بعد از عمل قرار ملاقات را تعیین کنید. کودکان معمولا در زمان ملاقات با پزشک سونوگرافی می‌شوند. ممکن است برای رفع علائم اسپاسم تا زمان مراجعه به پزشک از داروهای دیتروپان یا تاینلول یا تاینلول با کدئین استفاده شود.
مهم است که کودک شما آنتی بیوتیک‌ها با دوز کم را ادامه دهد. آنتی بیوتیک‌های داده شده باید در زمان ترخیص از بیمارستان تا زمان ملاقات بعدی تا پزشک تکمیل شود. همچنین کودک باید آنتی بیوتیک‌های قبل از عمل جراحی را نیز به صورت روزانه مصرف نماید.
یک ماه پس از عمل جراحی، طبق برنامه کودک شما تحت سونوگرافی کلیه ها قرار می‌گیرد. سونوگرافی به ما می‌گوید که ایا در محل جراحی انسداد وجود دارد یا خیر. اما اطلاعی در مورد اصلاح برگشت ادرار به دست نمی‌آوریم. فقط یک سیستوگرام می‌تواند این را نشان دهد. چهار تا شش ماه بعد از عمل، کودک شما باید سیستوگرام ادراری شود. اگر هر دوی این تصویربرداری‌ها نرمال باشد و رفلاکس برطرف شده باشد، ممکن است مصرف آنتی بیوتیک‌ها با دوز کم قطع گردد. بعد از این کودک شما باید هر سال یک بار برای بررسی فشارخون به پزشک مراجعه کند. سونوگرافی از کلیه‌ها نیز انجام می‌شود.
برخی کودکان به دلایل نامعلوم مستعد ابتلا به عفونت های ادراری هستند. حتی ممکن است آنها بعد از یک عمل جراحی موفق به عفونت خود ادامه دهند. با این حال تفاوت قبل و بعد عمل این است که ادرار آلوده به کلیه ها بازنمی‌گردد. در این صورت کلیه ها اسیب نخواهند دید. این کودکان معمولا با عفونت تب ندارند. اگر گمان می‌کنید که فرزند شما به عفونت مبتلا شده است، بهتر است پزشک متخصص اطفال یا اورولوژی کودکان مطلع کنید.
ادامه روش‌های جراحی ریفلاکس ادراری کودکان
- جراحی لاپاراسکوپی به کمک روباتیک. مشابه عمل جراحی باز، این روش نیز به ترمیم دریچه بین حالب و مثانه می‌پردازد. این روش با استفاده از برش‌های کوچک انجام می‌شود. مزایای این روش شامل برش‌های کوچک‌تر و احتمال اسپاسم کمتر نسبت به جراحی باز است.
یافته‌های اولیه نشان می‌دهد که عمل جراحی لاپاراسکوپی ممکن است به اندازه عمل جراحی باز موفقیت آمیز نباشد. این روش همچنین با مدت زمان کار طولانی‌تر همراه خواهد بود. اما مدت بستری در بیمارستان را کاهش می‌دهد.
- جراحی اندوسکوپی. در این روش پزشک یک لوله روشن کننده به نام سیستوسکوپ از طریق مجرای ادرار برای دیدن داخل مثانه وارد می‌کند. سپس یک ماده حجیم را در اطراف باز شدن دریچه ادراری تزریق می‌کند تا توانایی بسته شدن مناسب دریچه را برگرداند.
این روش در مقایسه با جراحی باز با حدقل تهاجم همراه است. خطرات کمتری دارد. اگرچه ممکن است به اندازه آن موثر نباشد. این روش همچنین به بیهوشی عمومی نیاز دارد. اما به طور کلی می‌تواند به صورت جراحی سرپایی انجام شود.
درمان‌های خانگی رفلاکس ادراری
عفونت ادراری که در رفلاکس یا برگشت ادرار شایع است، می‌تواند دردناک باشد. تا زمانی که آنتی بیوتیک‌ها عفونت را از بین ببرند، می‌توانید موارد زیر را برای کاهش ناراحتی فرزند خود بردارید.
- کودک خود را به نوشیدن مایعات به ویژه اب تشویق کنید. نوشیدن آب ادرار را رقیق می‌کند و به بیرون راندن باکتری ها کمک می‌کند.
- یک کیسه آب گرم یا یک پتو یا حوله گرم تهیه کنید. گرما می‌تواند به حدقل رساندن احساس فشار یا درد کمک کند. اگر کیسه اب گرم ندارید حوله یا پتو را به مدت چند دقیقه روی بخاری یا شوفاژ قرار دهید تا گرم شود. مطمئن باشید که حوله یا پتو خیلی گرم یا داغ نباشد. سپس آن را روی شکم کودک خود قرار دهید.
اگر اختلال عملکرد مثانه یا روده در برگشت ادرار کودک شما نقش داشته باشد، رفتن به توالت را تشویق کنید. جلوگیری از یبوست و تخلیه مثانه هر دو ساعت یکبار هنگام بیداری می‌تواند کمک کننده باشد.
آمادگی برای ویزیت پزشک
پزشکان معمولا برگشت ادرار را در هنگام پیگیری آزمایشات کودک مبتلا به عفونت ادراری کشف می‌کنند. اگر کودک شما علائمی مانند درد یا سوزش ادرار یا تب مداوم و غیر قابل توضیح دارد، با پزشک فرزند خود تماس بگیرید.
پس از ارزیابی ممکن است فرزند شما به پزشک متخصص مجاری ادراری (اورولوژیست) یا متخصص کلیه (نفرولوژیست) ارجاع شود.
در اینجا برخی از اطلاعات برای کمک به شما در آماده سازی آنچه که باید از پزشک فرزند خود داشته باشید آمده است.
- نشانه و علائم و مدت زمانی که کودک شما آن ها را دارد.
- اطلاعاتی در مورد سابقه بیماری هایی که کودکتان دارد.
- اطلاعات و جرئیات بیماری های خانوادتان. از جمله اینکه خویشاوندان درجه اول کودکتان (پدر و مادر و خواهر و برادرش) مبتلا به رفلاکس ادرار است یا خیر.
- نام و دوز داروهایی که برای کودکتان تا به حال تجویز شده و حتی دارو های بدون نسخه.
- سوال‌هایی که باید از پزشک بپرسید.
برگشت ادرار در بزرگسالان چیست؟
برگشت ادرار ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد. شایع ترین شکل مادرزادی نوع اولیه آن است. شیوع آن در بزرگسالان دقیقا مشخص نیست. در خانم ها به دلیل ابتلای بیشتر آنها به عفونت‌های ادراری معاینه توسط ابزار در آنها بیشتر است. این منجر به تشخیص موارد خفیف تر شده در نتیجه شیوع آن در خانم‌ها بیشتر است. در مردان حتی موارد شدید برگشت ادرار ممکن است برای مدت طولانی تشخیص داده نشود. برگشت ادرار اولیه به دلیل نقص در مکانیسم اتصال دریچه مجرای ادراری است. در شرایط فیزیلوژیک و طبیعی، قسمت انتهایی حالب به طور مورب وارد دیواره مثانه می‌شود. انقباض مثانه نیز منجر به فشرده شدن قسمت درون دیواره‌ای می‌شود. طول غیر طبیعی قسمت درون دیواره‌ای به دلیل جهش ژنتیکی (که محل قرارگیری آن هنوز مشخص نشده است) منجر به برگشت ادرار می‌شود. در اشکال خفیف برگشت ادرار می‌تواند بدون علامت باشد. اما در پنجاه تا هفتاد درصد موارد با سیستیت مکرر یا پیلونفریت بروز می‌کند. تظاهرات منتهی به تشخیص برگشت ادرار در بزرگسالان علاوه بر عفونت ادراری، پروتئینوری، نارسایی کلیوی و فشار خون بالا است. استاندارد طلایی معاینه تشخیصی یک سیستوگرافی تحریک کننده است. نفروپاتی رفلاکس ادرار در نتیجه مکانسیم پاتوژنتیکی ایجاد می‌شود که بیشتر به دلیل کاهش شکل‌گیری پارانشیم کلیوی طبیعی (هیپوپلازی یا دیسپلازی) است و با فشار زیاد حفره یا عفونت ادراری ارتباطی ندارد. ایجاد پارانشیم غیرطبیعی کلیه به همان ژن‌هایی که کنترل رشد مجاری ادرار و اتصالات مجاری ادرار دارند، وابسته است. برگشت ادرار تنها نشانگر این پیشرفت غیرطبیعی است و هیچ نقشی در شکل‌گیری اسکار کلیه ندارد. هیچ مدرک قطعی در مورد تصحیح نشانه‌های برگشت ادرار وجود ندارد. با این حال خطر اینکه برگشت ادرار منجر به پیلونفریت مکرر و نفروپاتی شود باید در نظر گرفته شود. برگشت ادرار مطمئنا باید در زنانی که به بارداری فکر می‌کنند اصلاح شود.
