دیدگاه کلی
لنف ادم یا خیز لنفاوی به حالتی گفته می شود که تورم در دست یا پا و یا هردو ایجاد می شود. علت ایجاد این تورم می تواند حذف یا آسیب به عقده های لنفاوی به علت درمان سرطان باشد. به طور کلی نیز، ادم لنفاوی در اثر بسته شدن سیستم لنفاوی به عنوان قسمتی از سیستم ایمنی بوجود می آید. این موضوع باعث می شود از تخلیه مایعات لنفاوی جلوگیری و به دنبال آن تورم ایجاد شود.
گرچه در حال حاضر درمانی برای لنف ادم وجود ندارد اما با تشخیص زود هنگام و مراقبت دقیق از اندام آسیب دیده می توان مقدار آن را کاهش داد.
علائم
لنف ادم، دست یا پا را تحت تاثیر قرار می دهد و علائم آن شامل موارد زیر می شوند:
- تورم قسمتی از دست یا پا مانند نوک انگشت ها
- احساس سنگینی و سفتی اندام
- محدود شدن دامنه حرکت
- درد و ناراحتی
- عفونت های مکرر
- سخت و ضخیم شدن پوست (فیبروز)
تورمی که در اثر ادم لنفاوی بوجود می آید، دامنه ای از علائم خفیف تا شدید را ایجاد می کنند. در حالت خفیف تنها افزایش اندازه اندام به مقدار کمی دیده شده اما در حالت شدید تورم به قدری زیاد است که عملکرد آن اندام مختل می شود. هم چنین خیز لنفاوی ناشی از درمان سرطان نیز ممکن است تا ماه ها یا سال ها پس از درمان رخ ندهد.
علل ایجاد ادم لنفاوی
سیستم لنفاوی نقش مهمی در حفظ سلامت بدن ایفا می کند. در این سیستم مایعی غنی از پروتئین گردش کرده و باکتری ها، ویروس ها و مواد زائد را با خود جمع می کند. این مایع توسط عروق لنفاوی حمل و در نهایت به عقده های لنفاوی منتهی می شود. مواد زائد در این عقده ها توسط لنفوسیت ها حذف شده و باقی مانده این مایع از سیستم لنفاوی خارج می شود. در نتیجه زمانی لنف ادم ایجاد می شود که عروق لنفاوی قادر به تخلیه کافی مایع لنفاوی نباشند.
خیز لنفاوی در دست یا پا می تواند از نوع اولیه یا ثانویه باشد. به این معنی که ادم لنفاوی اولیه یه صورت خود به خود و ثانویه بر اثر بیماری بوجود می آیند. هم چنین ادم لنفاوی ثانویه بسیتر بیش تر از نوع اولیه آن است.
علل ایجاد ادم لنفاوی اولیه
خیز لنفاوی اولیه حالتی نادر و ارثی است که بر اثر رشد عروق لنفاوی در بدن رخ می دهد. از علل ایجاد آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری میلوری[۱] (لنف ادم مادرزادی): این اختلال از زمان نوزادی شروع شده و باعث تشکیل غدد لنفاوی به شکلی غیر طبیعی می شود.
- بیماری میژ[۲] (جنون لنف ادم): این عارضه معمولا باعث ایجاد لنف ادم در اطراف سنین بلوغ و یا در طول بارداری می شود. بنابراین لنف ادم حاصل از این عارضه در سنین بالا تر و در حدود ۳۵ سالگی ظاهر می شود.
- لنف ادم دیررس[۳]: این عارضه معمولا به ندرت و در سنین بالای ۳۵ سال اتفاق می افتد.
علل ایجاد ادم لنفاوی ثانویه
به طور کلی هر عاملی که منجر به آسیب دیدن عروق یا غدد لنفاوی شود ادم لنفاوی ثانویه را ایجاد می کند. علل آن شامل موارد زیر می شود:
جراحی: برداشتن یا صدمه به عقده ها و عروق لنفاوی ممکن است منجر به ادم لنفاوی شوند. به عنوان مثال در جراحی برای درمان سرطان پستان گروهی از غدد لنفاوی برداشته می شوند یا در جراحی هایی که رگ های خونی درگیر هستند ممکن است غدد لنفاوی آسیب ببینند.
پرتودرمانی برای درمان سرطان: در حقیقت رادیوتراپی می تواند باعث ایجاد زخم و التهاب در غدد یا عروق لنفاوی شود.
سرطان: در حالتی که سلول های سرطانی رگ های لنفاوی را مسدود کنند، ورم لنفاوی ایجاد می شوند. به عنوان مثال، یک تومور در حال رشد در نزدیکی غده لنفاوی یا رگ لنفاوی می تواند به اندازه کافی بزرگ باشد تا بتواند جریان مایع لنفاوی را مسدود کند.
عفونت: عفونت در غدد لنفاوی یا عفونت های انگلی می توانند جریان لنفاوی را محدود کنند. لنف ادم به علت عفونت بیش تر در مناطق گرمسیری، نیمه گرمسیری و کشور های در حال توسعه شایع است.
تشخیص ادم لنفاوی
در صورتی که احتمال ایجاد ادم در بیمار وجود داشته باشد، به طور مثال به تازگی جراحی سرطان در غدد لنفاوی انجام شده باشد، پزشک ممکن است بر اساس علائم لنف ادم را تشخیص دهد.
در شرایطی که علت ادم لنفاوی مشخص نباشد، از آزمایشات تصویربرداری برای تشخیص استفاده می شود. این آزمایشات شامل موارد زیر هستند:
اسکن ام آر آی ( MRI scan ): در این نوع تصویربرداری با استفاده از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی، تصاویر سه بعدی و با وضوح بالا تولید می شود.
سی تی اسکن ( CT scan ): در این نوع تصویر برداری تصاویر دقیق و مقطعی از تمام ساختارهای بدن گرفته شده و انسداد سیستم لنفاوی را آشکار می شود.
سونوگرافی داپلر: این نوع سونوگرافی با تابش امواج صوتی با فرکانس بالا به سلول های قرمز خون، انسداد را تشخیص می دهد.
تصویربرداری رادیونوکلاید از سیستم لنفاوی (لنفوسینتوگرافی)[۴]: در این روش، تصویربرداری پس از تزریق یک ماده رادیواکتیو به بدن انجام می شود. با بررسی تصاویر و توجه به تجمع ماده رادیواکتیو می توان محل انسداد را تشخیص داد.
درمان
در واقع روش درمانی قطعی برای ادم لنفاوی وجود ندارد و روش های بیان شده تنها بر کاهش تورم و کنترل درد متمرکز است. این روش ها عبارت اند از:
ورزش: تمرینات سبک و حرکت دادن به اندام آسیب دیده منجر به تخلیه بهتر مایعات لنفاوی شده و علائم ادم لنفاوی را تخفیف دهد. این ورزش ها نباید خسته کننده و شدید باشد بلکه انقباض و کشش باید بر روی عضلات پا یا دست تمرکز داشته باشد.
بستن یا بانداژ کردن اندام: این کار موجب ترغیب حرکت مایعات لنفاوی و حرکت آن ها به سمت تنه می شود. هم چنین بانداژ باید به شکلی انجام شود که در قسمت انگشتان محکم و هرچه به سمت بالا تر اندام می رود شل شود.
ماساژ: ماساژ مخصوصی به نام تخلیه دستگاه لنفاوی وجود است که ممکن است به نفع افراد مبتلا به سرطان و ادم لنفاوی باشد. توصیه می شود انجام ماساژ حتما توسط کسانی انجام شود که در این زمینه آموزش دیده اند. با این حال ماساژ برای همه افراد مناسب نیست به طور مثال اگر عفونت در پوست ناحیه ادم وجود دارد بهتر است از انجام آن خودداری کنید.
فشرده سازی پنوماتیک: در این روش وسیله ای شبیه آستین استفاده می شود که به پمپی متصل بوده و بوسیله آن به طور متناوب باد می شود. این وسیله با فشار بر اندام، مایع لنفاوی را از انگشتان دور می کند.
لباس های مخصوص برای فشرده سازی اندام: لباس هایی با آستین های بلند یا جوراب های ساق بلند که بر روی بازو یا پا فشار وارد می کنند باعث تخلیه جریان لنفی اضافی از آن اندام می شوند. بهتر است در هنگام انجام تمرینات ورزشی از این نوع لباس ها استفاده شود. برای تهیه لباس های فشرده سازی مناسب از متخصص کمک بگیرید زیرا گاهی اوقات افراد به لباس های سفارشی نیاز دارند.
هم چنین تکنیک های ویژه ای برای کمک به پوشیدن و درآوردن لباس های فشرده سازی وجود دارند که این امر را آسان می کنند. باید در این مورد دقت شود که وسایل فشرده سازی پنوماتیک با لباس های فشرده سازی متفاوت هستند. زیرا در گاهی لازم است تنها از وسایل فشرده سازی استفاده شود.
درمان کامل احتقان[۵] (CDT): این روش ترکیبی از روش های درمانی با تغییر سبک زندگی است. به طور کلی CDT برای افرادی با فشار خون بالا، دیابت، فلج، نارسایی قلبی، لخته های خون یا عفونت حاد دارند؛ توصیه نمی شود.
در موارد شدید ادم لنفاوی، پزشک ممکن است جراحی برای برداشتن بافت اضافی برای کاهش تورم را توصیه کند. هم چنین تکنیک های جدیدی امروزه در جراحی استفاده می شوند مانند آناستوموز لنفاوی به ورید ها یا پیوند غدد لنفاوی نیز بسیار کاربردی هستند.
[۱] Milroy’s disease (congenital lymphedema)
[۲] Meige’s disease (lymphedema praecox)
[۳] Late-onset lymphedema (lymphedema tarda)
[۴] Radionuclide imaging of lymphatic system (lymphoscintigraphy)
[۵] Complete decongestive therapy (CDT)
