آنوریسم مغزی

آنوریسم مغزی به ورم یا شل‌شدگی در عروق خونی مغز گفته می‌شود. در این عارضه خطر نشت یا پارگی آنوریسم مغزی وجود دارد که موجب خونریزی در مغز (سکته‌ی مغزی هموراژیک) می‌گردد. بیشتر این اتفاق در فضای بین مغز و بافت‌های نرم اطراف آن رخ می‌دهد. این نوع از سکته‌ی مغزی هموراژیک با نام هموراژ زیر عنکبوتیه شناخته می‌شود. آنوریسم پاره شده سریعاً جان فرد را تهدید می‌کند و نیازمند درمان پزشکی فوری است.

اگرچه بیشتر آنوریسم‌های مغزی، پاره نمی‌شوند و مشکلات سلامتی و نشانه‌ای به وجود نخواهند آورد. این نوع آنوریسم‌ها معمولاً در تست‌های عوارض دیگر شناسایی می‌شوند. درمان آنوریسم مغزی که پاره نشده شاید در برخی موارد مناسب بوده و از پارگی آن در آینده جلوگیری نماید.

نشانه‌ها

سردردی ناگهانی و شدید نشانه‌ی کلیدی آنوریسم مغزی پاره‌شده است. این سردرد اغلب با عنوان “بدترین سردرد” تجربه‌شده توصیف می‌شود. علائم و نشانه‌های شایع آنوریسم پاره‌شده عبارتند از:

سردردی شدید و ناگهانی
حالت تهوع و استفراغ
سفتی گردن
تاری دید یا دوبینی
حساسیت به نور
تشنج
افتادگی پلک
از دست دادن هوشیاری
گیجی

در برخی موارد، آنوریسم شاید باعث نشت اندکی خون شود. این نشت شاید باعث گردد یک:

سردرد شدید و ناگهانی به وجود بیاید.

پارگی شدیدتر تقریباً همیشه به دنبال نشت ایجاد می‌شود.

آنوریسم مغزی پاره‌نشده شاید نشانه‌ای به وجود نیاورد، مخصوصاً اگر کوچک باشد. اگرچه، آنوریسم بزرگ پاره‌نشده شاید به بافت‌های مغز و اعصاب فشار وارد کرده و موجب شود:

دردی بالا و پشت چشم‌ها ایجاد گردد.
مردمک گشاد شود.
بینایی تحت تأثیر قرار گرفته یا دوبینی ایجاد شود.
بی‌حسی، ضعف یا فلجی در یکی از سمت‌های صورت ایجاد گردد.
پلک بیافتد.

در صورت داشتن نشانه‌ی زیر به‌دنبال مراقبت پزشکی ویژه باشید و با اورژانس تماس بگیرید:

سردردی ناگهانی و شدید
تشنج
از دست دادن هوشیاری

دلایل

آنوریسم مغزی در پی نازک شدن دیواره‌ی شریان‌های آن ایجاد می‌شود. آنوریسم معمولاً در انشعابات شریان‌ها شکل می‌گیرد؛ چون این بخش‌ها از عروق مغزی ضعیف‌تر هستند. با این که آنوریسم هرجایی از مغز می‌تواند به وجود بیاید ولی شریان‌های قاعده‌ی آن در خطر بالاتری قرار دارند.

عوامل خطر

شماری از عوامل می‌توانند به ضعف در دیواره‌ی شریان‌ها و ایجاد خطر آنوریسم بیانجامند. آنوریسم‌های مغزی بیشتر در بزرگسالان شایع هستند. همچنین شیوع آن‌ها در زنان بیشتر می‌باشد.

عوامل خطری که با گذشت زمان به وجود می‌آیند

افزایش سن
استعمال دخانیات
فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
تصلب شرائین (اترواسکلروز)
سوءمصرف مواد، مخصوصاً مصرف کوکائین
آسیب به سر
مصرف زیاد الکل
برخی از عفونت‌های خونی
سطوح پائین استروژن بعد از یائسگی

عوامل خطری که از زمان تولد حاضرند

ناهنجاری‌های ارثی بافت پیوندی؛ مانند سندرم اهلرز-دلنوس که عروق خونی را ضعیف می‌کند.
بیماری پلی‌کیستیک کلیه؛ نوعی ناهنجاری ارثی که موجب می‌شودحفرات مایع در کلیه‌ها به وجود آمده و معمولاً فشار خون بالا برود.
باریکی غیرعادی در آئورت (کوآرکتاسیون آنورت)
بدشکلی‌های شریانی‌وریدی مغزی (AVM مغزی)؛ راتباطات غیرعادی بین شریان‌ها و وریدهای مغز که جریان نرمال خون را در مغز مختل می‌کند.
سابقه‌ی خانوادگی در داشتن آنوریسم مغزی مخصوصاً در خویشاوندان درجه‌ی یک، مثل والدین، برادر یا خواهر
عوارض

وقتی آنوریسم مغزی پاره شود، خونریزی فقط چند ثانیه طول خواهد کشید. این خون می‌تواند مستقیماً باعث آسیب سلول‌های اطراف شده و یا آن‌ها را از بین ببرد. همچنین فشار درون جمجمه بالا خواهد رفت.

اگر فشار بسیار بالا برود، توزیع خون و اکسیژن به مغز شاید مختل شده و به نقطه‌ی از دست دادن هوشیاری یا حتی مرگ برسد. عوارض احتمالی از پارگی آنوریسم مغزی عبارتند از:

خونریزی دوباره: آنوریسمی که پاره شده یا نشت کند در خطر خونریزی دوباره قرار دارد. این عارضه به آسیب‌های بعدی سلول‌های مغزی می‌انجامد.

اسپاسم رگی: پس از پارگی آنوریسم مغزی، عروق خونی در مغز شاید به طور نامنظمی باریک شوند (وازواسپاسم). این عارضه می‌تواند جریان خون سلول‌های مغز را محدود کند (سکته‌ی مغزی ایسکمیک) و موجب آسیب‌های سلولی بعدی و از دست دادن آن‌ها شود.

هیدروسفالی: پس از پارگی آنوریسم مغزی خونریزی در فضای بین مغز و بافت اطراف اتفاق می‌افتد (هموراژ زیر عنکبوتیه). در این حالت شاید خون مانع از گردش مایع مغزی‌نخاعی گردد. این عارضه می‌تواند به مایع مغزی‌نخاعی اضافی و فشار افزاینده در مغز و آسیب به بافت آن بیانجامد.

هیپوناترمی (کاهش سدیم بدن): خونریزی زیر عنکبوتیه در اثر آنوریسم مغزی پاره‌شده می‌تواند تعادل سدیم را در توزیع خون برهم بزند. این موضوع در اثر آسیب به هیپوتالاموس، ناحیه‌ای نزدیک به قاعده‌ی مغز رخ می‌دهد. کاهش سدیم بدن می‌تواند به تورم سلول‌های مغزی (ادم مغزی) و آسیب‌های دائمی آن بیانجامد.

تست و تشخیص

اگر سردردی ناگهانی و شدید تجربه کردید یا دیگر نشانه‌های احتمالی مربوط به پارگی آنوریسم را دیدید، یک سری تست‌ها برای تعیین خونریزی احتمالی به فضای زیر عنکبوتیه یا دیگر انواع سکته‌ی مغزی صورت می‌گیرد. اگر خونریزی رخ داده باشد، تیم مراقبت‌های اورژانسی تعیین خواهند کرد که پارگی آنوریسم عامل آن است یا خیر.

اگر نشانه‌های آنوریسم مغزی پاره‌نشده وجود داشته باشد؛ مثل درد پشت چشم‌ها، تغییر در بینایی و فلجی یک سمت صورت، همان تست‌ها انجام خواهد شد.

تست‌های تشخیصی عبارتند از:

توموگرافی کامپیوتری (CT): سی‌تی اسکن نوعی تست اشعه‌ی X است که معمولاً اولین تست برای تعیین خونریزی در مغز است. این تست تصاویری تولید می‌کند که لایه‌های دوبعدی از مغز هستند. با این تست شاید رنگ نیز تزریق شود که در آن صورت آنژیوگرافی CT را خواهیم داشت.

تست مایع مغزی‌نخاعی: اگر خونریزی زیر عنکبوتیه رخ داده باشد، احتمال وجود گلبول‌ قرمز در مایع مغزی‌نخاعی اطراف مغز و نخاع بالا خواهد بود. در صورتی که نشانه‌ها از پارگی آنوریسم مغزی خبر دهند ولی CT چیزی نشان ندهد، این تست پیشنهاد خواهد شد. این پروسه شامل خارج کردن مایع مغزی‌نخاعی با استفاده از پونکسیون کمری یا بزل نخاعی است.

تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): از این تست برای تهیه‌ی تصاویر دو یا سه‌بعدی از مغز استفاده می‌شود. نوعی از MRI که عروق را بررسی می‌کند (آنژیوگرافی MRI) شاید آنوریسم مغزی پاره‌شده را تشخیص دهد.

آنژیوگرام مغزی: در طی این روش لوله‌ی نازک و انعطاف‌پذیر (کاتتر) از شریان بزرگ فمورال در کشاله‌ی ران وارد شده و پس از گذر از قلب وارد شریان‌های مغز می‌شود. رنگ مخصوصی هم به داخل آن تزریق شده و به مغز فرستاده می‌شود. این تست تهاجمی‌تر از بقیه است و معمولاً همراه با دیگر تست‌های تشخیصی و کمبود اطلاعات پیشنهاد می‎شود.

غربالگری برای آنوریسم مغزی

استفاده از تست‌های تصویربرداری به‌منظور غربالگری برای آنوریسم‌های پاره‌نشده مغزی در کل توصیه نمی‌شود. اگرچه در صورت وجود شرایط زیر می‌توان درباره‌ی منافع بالقوه‌ی این کار با پزشک مشورت کرد:

والدین یا خواهر و برادر آنوریسم مغزی پاره‌شده‌ای داشته باشند؛ مخصوصاً اگر دو فرد چنینی این ناهنجاری را داشته باشند خطر افزایش می‌یابد.
داشتن ناهنجاری مادرزادی که خطر داشتن آنوریسم مغزی را بالا می‌برد.

داروها و درمان

دو گزینه‌ی درمانی معمول برای آنوریسم مغزی پاره‌شده در دسترس است:

برش با جراحی؛ روشی برای بستن آنوریسم است که جراح در آن بخشی از جمجمه را برداشته و آنوریسم و شریان‌های تغذیه‌کننده‌ی آن را پیدا می‌کند. سپس تکه‌ای فلز به گردن آنوریسم وصل می‌شود تا از جریان خون جلوگیری نماید.

کلاف‌پیجی داخل عروقی (Endovascular coiling)؛ روش کم‌تر تهاجمی‌تری است. در این روش جراح لوله‌ی پلاستیک کیسه‌مانندی (کاتتر) را درون شریان قرار می‌دهد؛ معمولاً در کشاله‌ی ران و سپس آن را به محل آنوریسم می‌رساند. سپس جراح با استفاده از یک سیم راهنما، سیم پلاتینیوم نرمی را از طریق کاتتر به درون آنوریسم می‌فشارد. این سیم دور آنوریسم پیچیده شده و از جریان خون جلوگیری می‌نماید که به ایجاد لخته‌ی خون خواهد انجامید. این کار ضرورتاً آنوریسم را از شریان محاصره می‌کند.

هر دو روش محل خطرند؛ مخصوصاً خونریزی در مغز یا از دست دادن جریان خون در آن. کلاف‌پیچی اندوواسکولار کم‌تهاجمی‌تر است و شاید ابتداءً بی‌خطرتر باشد، اما آن‌ها خطر بالایی برای خونریزی مجدد دارد و شاید نیازمند دیگر روش‌ها باشد.

درمان‌های جدیدی برای آنوریسم مغزی در دسترس است، شامل مبدل‌های جریان. این درمان‌ها شاید به طوری ویژه در آنوریسم‌‌های بزرگ‌تر کارآمدتر باشند.

درمان‌های دیگر

درمان‌های دیگر به منظور تسکین نشانه‌ها و مدیریت عوارض عبارتند از:

مسکن‌ها؛ مثل استامینوفن (Tylenol) شاید برای سردرد استفاده شود.
مسدودکننده‌های کانال کلسیم؛ این داروها از عارضه‌ی احتمالی عروق آنوریسمی که اسپاسم است جلوگیری می‌کنند. یکی از این داروها، نیمودیپین (Nymalize) است که نشان داده شده خطر آسیب مغزی با تأخیر را بر اثر جریان خون ناکافی پس از خونریزی زیر عنکبوتبه کاهش می‌دهد.
مداخله برای پیشگیری از سکته‌ی مغزی ناشی از نارسایی جریان خون؛ مثل تزریق دارویی به نام وازوپرسور که فشار خون را برای فائق آمدن به مقاومت عروق خونی باریک بالا می‌برد. مداخله‌ی پیشنهادی دیگر برای پیشگیری از سکته‌ی مغزی آنژیوپلاستی است. در این روش، جراح با استفاده از کاتتر برای گسترش عروق خونی باریک در مغز بهره می‌گیرد. با استفاده از کاتتر همچنین می‌توان گشادکننده‌ی عروقی را به نواحی مذکور انتقال داد.
داروهای ضد-تشنج: شاید برای درمان تشنج مرتبط با آنوریسم پاره‌شده به کار رود. این داروها شامل لوتیراستام (Keppra)، فنی‌توئین (Dilantin, Phenytek)، والپروئیک اسید (Depakene) و… هستند.
جراحی شانت و تخلیه با کاتتر کمری یا بطنی: می‌تواند فشار ناشی از هیدروسفالی را کاهش دهد. این کاتتر شاید درون فضاهای پر از مایع مغزی‌نخاعی (بطن‌ها) یا دور نخاع قرار بگیرد. برخی اوقات استفاده از سیستم شانت که از یک لوله‌ی لاستیکی سیلیکونی (شانت) و یک دریچه تشکیل شده است راهی درست می‌کند تا مایع درون مغز در حفره‌ی شکم تخلیه شود.
درمان توانبخشی: آسیب به مغز در اثر هموراژ زیر عنکبوتیه شاید نیازمند فیزیوتراپی، گفتار و کاردرمانی باشد.

درمان آنوریسم‌های مغزی پاره‌نشده

برش یا کلاف‌پیچی اندوواسکولار می‌تواند برای برداشت آنوریسم پاره‌نشده‌ی مغزی کمک کند و از پارگی در آینده پیشگیری نماید. با این حال در برخی موارد ریسک جراحی به عوارضش نمی‌ارزد.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

از استعمال مواد مخدر تفنّنی مثل کوکائین و ماریجوانا بر حذر باشید.
رژیم غذایی سالمی داشته باشید و منظم ورزش کنید.
کافئین را محدود کنید.
از کشیدگی‌های ناگهانی اجتناب نمائید.