چگونه مصرف ریتالین می‌تواند هوش شما را به چالش بکشد؟

رازی که همه می‌دانند: وقتی ورزشکاران روی بدنشان دوپینگ می‌کنند، بقیه‌ی افراد هم از جمله دانشجوها و کارمندان با مغزشان چنین کاری خواهند کرد. برای پی بردن به اثر داروهایی مثل ریتالین با دکتر مجازی خود همراه باشید. افرادی که نام بردیم به راحتی می‌توانند از بازار آزاد، داروهای با نسخه‌ای مثل ریتالین و پروویگیل (Provigil) تهیه کنند تا قوه‌ی شناختیشان را تقویت سازند!

محاسبه‌ی تعداد افرادی که از این “داروهای هوشمند” یا سایر تقویت‌کننده‌های شناختی استفاده می‌کنند، واقعاً سخت است ولی حدس زده می‌شود دانشجویان، محققان و جراحان بخشی از این جمعیت باشند! طی پرسشی که نشریه‌ی Nature از مخاطبان خود به عمل آورده بود، ۲۰% از آن‌ها گزارش داده بودند که از این داروها استفاده می‌کنند و حتی مصرفشان رو به افزایش هم هست. لازم به ذکر است کسی که مخاطب نشریه‌ی Nature می‌باشد از تحصیلات بالایی برخوردار است.

بنابراین اگر کار شما به نحوی است که رقابت در آن وجود دارد، شاید فکر دوپینگ ذهنیِ (!) رقیبتان کمی شما را اذیت کند. اگر چنین است، بدانید که تنها نیستید! مطالعات می‌گویند که بیشتر افراد با دیدی منفی به این قضیه نگاه می‌کنند. شاید ناجوانمردانه باشد؛ زمانی که شما به فکر خواب نیم‌روزیتان هستید همکارتان به جای آن ریتالین مصرف کند! باور عمومی هم شاید همین‌طور باشد.

اثرات به‌هم‌آمیخته

خوب اگر این گونه است پس باید کار بهتر دوستتان هم به همین علت باشد؟ لابد فکر‌های خلاقانه‌ای که به ذهن همکارتان می‌رسد هم به علت مصرف ریتالین باشد! اگر چنین فکری می‌کنید باید بگوییم که احتمالاً چنین نیست.

شاید اثراتی که ما به آن‌ها فکر می‌کنیم آنچنان هم درست نباشند. در واقع مطالعات نشان داده‌اند در حالی که مصرف این داروها می‌تواند برای برخی از افراد دستاوردهایی داشته باشد ولی همچنین می‌تواند کارایی برخی دیگر از افراد را از حد معمولی هم پایین بیاورد. بیایید نگاهی داشته باشیم به دو نمونه از این داروها و اثرات آن‌ها؛ متیل فنیدیت (ریتالین) و مُدافینیل.

متیل فنیدیت که با نام تجاری ریتالین مشهور شده است نوعی محرک سیستم عصبی می‌باشد که غلظت انتقال‌دهنده‌هایی عصبی را مثل دوپامین و نوراپی‌نفرین افزایش می‌دهد. این داروها معمولاً به افرادی با ناهجاری کم‌توجهی همراه با بیش‌فعالی (ADHD) داده می‌‌شود. در واقع این دارو می‌تواند اثر خوبی بر تقویت حافظه داشته باشد ولی اثرات آن بر مناطق دیگری از مغز نیز اعمال می‌شود؛ مثلاً برای بهبود دقت و یادگیری.

این نکته نیز مهم است که کارایی این داروها در افرادی که توانایی‌های ذهنی کمتری دارند بیشتر از آن‌هایی است که که به طور طبیعی نوانایی بالایی در این زمینه نشان می‌دهند. متیل فنیدیت حتی می‌تواند قدرت مغز را در فعالیت‌های سطح بالا پایین نیز بیاورد؛ مثلاً با ضعیف کردن حافظه‌ی کوتاه‌مدت.

مُدانیفیل با نام‌های تجاری پرویگیل و آلرتک (Alertec) دارو مخصوص شب‌زنده‌دارهاست! با این که اثرات آن بر مغز هنوز به طور کامل مشخص نشده ولی احتمالاً مکانیسم این دارو هم افزایش دوپامین است.

این دارو برای درمان ناهنجاری‌های مربوط به خواب مثل narcolepsy طراحی شده و مصرف آن سبب بالا رفتن دقت و توجه می‌شود ولی هنوز هم معلوم نیست که آیا این دارو فوائد شناختی دیگری دارد یا نه! اگر هم داشته باشد احتمالاً مقدار آن کم خواهد بود.

ولی این دارو شاید هوش شما را کم بکند؛ مُدانیفیل می‌تواند خلاقیت و انعطاف فکری را کاهش دهد و این دارو هم مثل ریتالین برای افرادی با توانایی‌های ذهنی پایین‌تر، مؤثرتر است.

به عبارتی دیگر اگر شما با این داروها قدرت خود را در زمینه‌ای فعالیت‌های شناختی افزایش دهید، احتمالاً در زمینه‌ای دیگر موجب کاهش آن خواهید شد. علت این امر اثرات این داروها بر انتقال‌دهنده‌های عصبی است. عملکرد بهتر در گرو غلظتی بهینه از نوروترنسمیترهاست؛ کم و زیاد کردن این مواد هر دو غیرمفیدند.

پس اگر عملکرد ذهنی به نسبت کمی دارید شاید این داروها بتوانند کمکتان کنند ولی اگر چنین نیست احتمالاً شما غلظتی بهینه از نوروترنسمیترهای مذکور را دارید. در هر صورت رنج حداکثری برای مصرف این موارد وجود دارد که بالاتر از آن برای افرادی با توانایی‌های پایین هم مؤثر نخواهد بود.

به جای استفاده از این داروها در افراد سالم، احتمالاً دویدن و چرت زدن پیشنهاد بهتری خواهد بود. اگر فعالیت‌های بدنی مرتب باشد، تأثیر خوبی هم بر مغز خواهد داشت.