محققان ژاپنی به یک روش درمانی جدید جهت تسکین درد فانتوم دست یافته‌اند.
در این مطالعه، محققان از فناوری Brain-Machine-Interface (واسط مغز و رایانه، از مجموعه‌ای از سنسورها و اجزای پردازش سیگنال تشکیل می‌شود که فعالیت مغزی فرد را مستقیماً به یک سری سیگنال‌های ارتباطی یا کنترلی تبدیل می‌کند) جهت درمان بیماران مبتلا به درد فانتوم (Phantom Limb Pain، تجربۀ درد در یک اندام قطع شده و یا فلج‌شده) استفاده نمودند. این فناوری فعالیت‌های مغزی فرد را ثبت کرده و سپس آن را به یک سری فعالیت‌های فیزیکی ترجمه می‌کند که می‌توان از طریق اعضای مصنوعی هوشمند (Robotic Prosthetics) شبیه‌سازی کرد. نتایج این مطالعه امروز (۲۷ام اکتبر) در ژورنال Nature Communication منتشرشد.
فرد مبتلا به درد فانتوم در ناحیۀ دست – توجه داشته باشید که دستی وجود ندارد ولی با این حال بیمار وجود دستش را احساس می‌کند – نوعی درد ناخوشایند آمیخته با سوزش در این ناحیه احساس می‌کند؛ که مسکن‌های معمول از تسکین آن عاجز هستند. به طور معمول مغز فرد دستور انجام یک حرکت را صادر می‌کند. سپس هم‌چنان که فرد عمل دستور داده شده را انجام می‌دهد مغز با دریافت اطلاعات حسی از عضو مقصد، بررسی می‌کند که آیا حرکت مد نظر به درستی انجام شده است یا خیر. این اطلاعات تنها شامل داده‌های بینایی نشده (چرا که چشم اندام خارجی در حال حرکت را می‌بیند) و اطلاعات اخذ شده از خود اندام مورد نظر را (از جمله احساس حرکت اندام و موقعیت لحظه‌ای آن در فضا) نیز در بر می‌گیرد.
هنگامی که بیمار سعی می‌کند عضو غایب را حرکت دهد، دستور لازم در مغز صادر شده و به سوی عضو مقصد فرستاده می‌شود؛ با این حال مغز هیچ‌گاه از این عضو اطلاعات حسی مبنی بر انجام درست دستور را دریافت نمی‌کند چرا که عضو مورد نظر وجود ندارد. به نظر می‌رسد که این تناقض (قصد فرد و نتیجۀ واقعی عمل) باعث بروز این قبیل دردها می‌شود.
رفع درد فانتوم
دانشمندان پیش از این تصور می‌کردند که شبیه‌سازی حرکات عضو فانتوم (عضو غایب) با استفاده از یک عضو مصنوعی هوشمند می‌تواند به رفع درد بیمار کمک کند. در این مطالعه، روش مذکور بر روی ۱۰ نفر بیمار آزموده شده و نتایج به‌دست آمده کاملاً برعکس فرضیۀ فوق بود؛ این روش نه تنها کمکی به بیماران نکرد بلکه بر دردشان نیز افزود. به عقیدۀ محققان حرکات صورت گرفته در عضو مصنوعی هم‌چنان نیاز مغز به دریافت یک پاسخ حسی از عضو تحریک شده را تأمین نمی‌کند. بنابراین علی‌رغم حرکت عضو مصنوعی، بیمار قادر به درک آن نیست.
محققان سپس یک روش درمانی دیگر را روی همین گروه آزمودند. در این آزمایش محققان از بیماران خواستند که عضو فانتوم را در سمت مخالف از بدن‌شان حرکت دهند (یعنی اگر دست سمت چپ بیمار قطع یا فلج شده باشد، بیمار باید سعی کند یک دست فانتوم خیالی را در سمت راست بدنش حرکت دهد). محققان از آزمودنی‌ها خواستند که تصور نمایند عضو فانتوم‌شان در طرف دیگر از بدن‌شان حضور دارد و سعی کنند که این عضو فانتوم فرضی را حرکت دهند. پژوهشگران سپس با استفاده از فناوری BMI فعالیت ذهنی بیماران در حین انجام این آزمایش را ثبت کرده و سپس حرکات ذهنی صورت گرفته را با استفاده از اعضای مصنوعی شبیه‌سازی نمودند. این بار درد بیماران کاهش یافت.
چرا این روش مؤثر است؟
به نظر می‌رسد که تمرین دادن سمت مخالف بدن موجب کاهش تناقض مغزی (بین دستور حرکت و عدم دریافت اطلاعات حسی از عضو مقصد) می‌شود. به عبارت دیگر با انجام این روش، مغز بیماران دیگر منتظر نمی‌ماند تا از عضو فانتوم واقعی اطلاعات حسی دریافت کند بلکه توجهش را معطوف به این عضو فانتوم ذهنی می‌کند. با این حال این فناوری هنوز به شکل گسترده در دسترس نیست و تأثیرات آن نیز کاملاً موقتی است. علاوه بر این، روش درمانی فوق به تجهیزات پزشکی گران‌قیمتی جهت انجام نیاز دارد.
