آزمایش آنالیز اسپرم یا اسپرموگرام شامل بررسی نمونه مایع منی از نظر سلامت کلی اسپرم‌ها است. این فرآیند به پزشکان کمک می‌کند تا علت زمینه‌ای و اصلی ناباروری را تشخیص دهند و یا میزان موفقیت آمیز بودن عمل وازکتومی را از طریق آن بسنجند. آزمایش آنالیز اسپرم به دلیل ارزان و آسان بودن معمولاً اولین تست در ارزیابی ناباروری زوجین است.
آزمایش آنالیز اسپرم، چندین مؤلفه را در سلامت اسپرم، مورد آزمایش قرار می‌دهد. این مؤلفهها شامل:
- تعداد اسپرم در هر یک سی‌سی مایع منی
- اندازه و شکل اسپرم‌ها
- توانایی حرکت صحیح اسپرم‌ها
در این مقاله، درباره‌ی این که آزمایش آنالیز اسپرم چیست ، اهداف و نحوه انجام آزمایش اسپرم وچگونگی تفسیر آزمایش اسپرم بیان خواهد شد.
حتماً بخوانید:
- آیا پوشیدن لباس زیر تنگ واقعاً تعداد اسپرم‌ها را کمتر می‌کند؟
- علت کاهش ۶۰ درصدی میزان اسپرم در مردان کشورهای ثروتمند جهان چیست؟
هدف از آزمایش آنالیز اسپرم چیست
افراد به دلایل مختلفی درخواست آزمایش آنالیز اسپرم می‌دهند. برخی از زوج‌ها، از این آزمایش برای بررسی مشکلات باروری خود استفاده می‌کنند. طبق برخی مطالعات، به نظر می‌رسد علل مردانه علت ۴۰ تا ۵۰ درصد از موارد ناباروری در میان زوج‌ها را به خود اختصاص می‌دهند.
حداکثر ۲ درصد از مردان اختلالات اسپرمی دارند که شامل یک یا ترکیبی از مشکلات زیر است:
- تعداد اسپرم: کم بودن تعداد اسپرم در نمونه مایع منی
- حرکت اسپرم (motility): حرکات غیر طبیعی اسپرم
- شکل ظاهری اسپرم (morphology): شکل و اندازه غیر معمول اسپرم‌ها
برای بررسی موفقیت‌آمیز بودن جراحی وازکتومی، می‌توان از این آزمایش کمک گرفت. وازکتومی نوعی عمل جراحی است که برای عقیم کردن دائمی مردان، صورت می‌گیرد. به دنبال وازکتومی، پزشکان معمولاً تا چند ماه انجام اسپرموگرام را به فرد توصیه می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که هیچ اسپرمی در مایع منی باقی نمانده است.
شرایط آزمایش اسپرم چیست
پزشکان اغلب توصیه می‌کنند نمونهگیری از مایع منی، در مطب انجام شود. رایج‌ترین راه جمع‌آوری مایع منی این است که فرد با تحریک خود، مایع انزال را به ظرف استریل انتقال دهد. پزشک اتاقی شخصی برای انجام این کار، به فرد اختصاص می‌دهد.
در برخی موارد، فرد می‌تواند نمونهگیری را در منزل انجام دهد. در این حالت، پزشک کاندوم مخصوصی به فرد می‌دهد تا مایع منی خود را طی فعالیت جنسی در منزل، جمع‌آوری کند. در غیر این صورت، پزشک یک ظرف برای جمع‌آوری مایع منی به فرد می‌دهد تا در خانه، مایع انزال را به ظرف مخصوص منتقل کند.
در صورتی که نمونهگیری در خانه انجام می‌شود، افراد باید توجه داشته باشند که نمونه را در دمای اتاق نگهداری کرده و به فاصله زمانی زمانی کوتاه پس از جمع‌آوری، نمونه را در اسرع وقت به آزمایشگاه تحویل دهند.
برای انجام یک تست قابل اطمینان، قبل از نمونهگیری پزشک موارد زیر را به بیمار توصیه می‌کند:
- چند روز قبل از نمونهگیری، از خودارضایی و یا رابطه جنسی اجتناب شود.
- بیش از ۱۴ روز از انزال قبلی نگذشته باشد.
- پیش از انجام نمونهگیری از مصرف الکل، کافئین و ماریجوانا اجتناب کند.
- هنگام نمونهگیری از مواد لوبریکانت (روان‌کننده) استفاده نشود.
- پیش از نمونهگیری، پزشک را باید از مصرف هر گونه دارو (حتی داروهای گیاهی) مطلع کرد.
- پرهیز از انجام نمونهگیری در حالت ناخوشی و اضطراب
مجمع شیمی بالینی آمریکا توصیه می‌کند آزمایش آنالیز مایع منی حداقل ۲ مرتبه و یا بیشتر، به صورت جداگانه و با فاصله زمانی ۲ تا ۳ هفته مجدداً تکرار شود.
از آنجا که اسپرم روز به روز دچار تغییر می‌شود، کنار هم قرار دادن نتایج چند آزمایش و برآورد میانگینی از آن‌ها، می‌تواند تصویر بسیار دقیق‌تری از سلامت اسپرم‌ها به ما نشان دهد.
شرایط یک آزمایش اسپرم خوب چگونه است
دو عامل اساسی برای دادن یک نمونه اسپرم خوب مهم هستند. او این که نمونه اسپرم باید در دمای بدن انسان نگهداری شود. اگر نمونه زیادی گرم یا سرد شود، نتایج تست دقیق نخواهد بود. ثانیاً نمونه آزمایش اسپرم باید در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از انزال به مرکز آزمایشگاهی تحویل داده شود.
چه کارهایی آزمایش آنالیز اسپرم را خراب می‌کنند
برخی عوامل هستند که روی آنالیز آزمایش اسپرم اثر منفی می‌گذارند:
- تماس اسپرم را ماده اسپرم کش
- گرفتن نمونه در زمان بیماری یا داشتن استرس روانی
- خطای کارکنان آزمایشگاه
- آلودگی نمونه
آزمایش آنالیز اسپرم هیچ خطر شناخته شده‌ای ندارد.
اگر نتیجه آزمایش اسپرم شما غیرطبیعی بود و عوامل فوق نیز در آن تأثیری نداشت، پزشک علل زیر را در نظر خواهد گرفت:
- الکل
- کافئین
- داروهای گیاهی مثل گل راعی
- بعضی از داروهای تجویزی که تعداد اسپرم را کاهش می‌دهند؛ مث سایمتیدین
- مصرف تفننی مواد
- دخانیات
تفسیر آزمایش اسپرم چگونه انجام می‌شود؟
نتایج آزمایش طی چند روز آماده خواهد شد. برای بررسی سلامت اسپرم، عوامل متعددی مورد توجه قرار می‌گیرد. در ادامه این عوامل و نتایج حاصل از ارزیابی آن‌ها، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
شمارش اسپرم یا غلظت اسپرم
شمارش اسپرم به معنای شمارش تعداد اسپرم‌های موجود در ۱ میلی‌لیتر مایع منی است. مطابق دستورالعمل‌های سازمان جهانی بهداشت تعداد اسپرم‌های نرمال، حداقل ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر از مایع منی و یا حداقل ۳۹ میلیون اسپرم در هر نمونه جمع‌آوری شده است.
در صورتی که تعداد اسپرم‌های فردی کمتر از مقادیر گفته شده باشد، به معنای حالتی غیر طبیعی قلمداد می‌شود. برخی تحقیقات نشان داده‌اند تا ۹۰ درصد از مشکلات ناباروری مردان، ناشی از تعداد غیر طبیعی اسپرم افراد است.
کیت‌های خانگی آنالیز اسپرم معمولاً فقط تعداد اسپرم‌ها را اندازه گیری می‌کنند. از آن جایی که این مورد تنها یکی از جنبه‌های مؤثر در باروری مردان است، بهتر است افراد به پزشک مراجعه کرده و با آنالیز جامع اسپرم، سایر عوامل مؤثر بر اسپرم‌ها را نیز مورد ارزیابی قرار دهند.
حرکت اسپرم (motility)
حرکت اسپرم قابلیتی است که سبب پیش روی مناسب اسپرم به جلو می‌شود. کم تحرکی اسپرم، توانایی اسپرم برای حرکت به سمت دستگاه تولیدمثلی زن و باروری تخمک را کم می‌کند. در یک نمونه طبیعیِ مایع منی، حداقل ۵۰ درصد از اسپرم‌ها حرکت طبیعی دارند.
شکل ظاهری اسپرم (morphology)
مورفولوژی اسپرم به معنای اندازه و شکل ظاهری هر اسپرم است. یک اسپرم نرمال، دم بلند و سر تخم مرغی شکل دارد. اسپرمی که اندازه یا شکل غیر طبیعی داشته باشد، در رسیدن به تخمک، نفوذ به آن و لقاح، دچار مشکل خواهد شد. مایع منی نرمال شامل حداقل ۴ درصد اسپرم، با شکل ظاهری طبیعی است.
سایر مؤلفهها
اگرچه تعداد، حرکت و شکل ظاهری اسپرم سه عامل بسیار مهم و اصلی برای بررسی باروری مردان هستند، عوامل دیگر مؤثر بر باروری هم وجود دارند. مؤلفه‌های دیگری که پزشک در اسپرموگرام مورد توجه قرار می‌دهد شامل:
- حجم مایع نمونهگیری شده: این عامل به معنای مقدار مایعی است که فرد طی انزال برای نمونهگیری جمع‌آوری می‌کند. به طور معمول، یک نمونه حداقل حجمی برابر با نصف قاشق چایخوری دارد. در صورتی که حجم نمونه کمتر از این مقدار باشد، می‌تواند به معنای انسداد در مجرا‌هایی باشد که اسپرم از آن‌ها عبور می‌کند.
- رقیق‌شدگی (liquefaction): به طور طبیعی، زمانی که مایع منی از بدن خارج می‌شود، غلیظ است. زمان رقیق شدگی، مدت زمانی است که طول می‌کشد تا مایع منی رقیق شود. رقیق نشدن و یا کاهش سرعت رقیق شدن مایع منی می‌تواند نشان دهنده اختلال باشد.
- pH مایع منی: اگر pH مایع منی بسیار بالا (آلکالوز) یا بسیار پایین (اسیدوز) باشد، می‌تواند بر سلامت اسپرم‌ها و توانایی آن‌ها در حرکت به سمت دستگاه تولید مثلی زن تأثیر بگذارد.
- سطح فروکتوز مایع منی: نمونه‌ای که فاقد اسپرم است، ممکن است نشان دهنده سطح پایین فروکتوز باشد. این حالت می‌تواند حاکی از اختلال عملکرد غدد تولید کننده مایع منی است.
علت نتیجه غیرطبیعی در آزمایش آنالیز اسپرم چیست
مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) اظهار می‌کند مشاهده اسپرم‌های غیر طبیعی، به این معنا نیست که فرد به طور دائمی نابارور شده است. بلکه پزشک با استفاده از نتایج این آزمایش، می‌تواند عامل ناباروری را شناسایی و درمان کند.
افرادی که نتایج آزمایش آنالیز اسپرم آن‌ها غیرمعمول است، اغلب آزمایش‌های تکمیلی دیگری برای شناسایی دقیق اختلال انجام می‌دهند. در بسیاری از موارد، مشکل ناباروری فرد با درمان صحیح برطرف می‌شود.
آزمایش آنالیز اسپرم پس از وازکتومی
در پی انجام وازکتومی، پزشک مایع منی فرد را از نظر وجود اسپرم، مورد بررسی قرار می‌دهد. اگر نمونه مایع منی پس از انجام وازکتومی فاقد اسپرم باشد، فرد لازم نیست از روش‌های جلوگیری از بارداری مثل کاندوم استفاده کند؛ زیرا با وجود وازکتومی، بارداری محتمل نیست.
اما در صورتی که پس از وازکتومی، همچنان اسپرم در مایع منی مشاهده شود، افراد باید همچنان از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنند تا دچار بارداری ناخواسته نشوند. در این شرایط آزمایش آنالیز اسپرم به صورت دوره‌‌ای تا زمانی که دیگر اسپرمی در نمونه یافت نشود، ادامه می‌یابد.
جمع‌بندی
در پاسخ به این سؤال که آزمایش آنالیز اسپرم چیست گفتیم که اسپرموگرام یکی از اولین آزمایش‌هایی است که مردان برای یافتن علت مشکلات باروری آن را انجام می‌دهند. همچنین از این تست برای بررسی موفقیت جراحی وازکتومی نیز استفاده می‌شود.
اگر نتایج حاصل از آزمایش غیر طبیعی باشد، پزشک آزمایش‌های تکمیلی دیگری برای کمک به یافتن علت اصلی اختلال پیشنهاد می‌کند و بر این اساس، برنامه درمانی مشخصی را برای فرد تعیین می‌نماید.
بسیاری از موارد ناباروری مردان، با تغییر سبک زندگی، دارو، جراحی و دیگر مداخلات درمانی، قابل درمان و قابل بازگشت هستند. در صورتی که این مداخلات موفقیت آمیز نباشند، پزشک یا مشاور باروری، به فرد کمک می‌کنند تا گزینه‌های پیش روی خود مانند اهدای اسپرم را بشناسند تا به درستی تصمیم بگیرند.
