آیا تاکنون نام ترومبوسیتوپنی به گوشتان خورده است؟ ترومبوسیتوپنی در اصطلاح پزشکی به پایین بودن پلاکت خون اشاره دارد. بیماری‌ها و عارضه‌های مختلفی می‌توانند باعث بروز این بیماری شوند. در این مطلب به بررسی پایین بودن پلاکت خون ، درمان پایین بودن پلاکت خون ، داروها و موادی که می‌توانند باعث ترومبوسیتوپنی شوند، نحوه‌ی شناسایی علایم و عوارض بیماری ترومبوسیتوپنی خواهیم پرداخت.
پلاکت چیست؟
پلاکت، جزئی اساسی از خون است. این اجزا مسئول بازسازی آسیب بافتی بوده و نقشی حیاتی در سیستم انعقاد خون ایفا می‌کنند، که به توقف خون ریزی و ترمیم زخم‌ها کمک می‌کند. انعقاد خون همچنین تحت عنوان هموستاز شناخته می‌شود.
پلاکتها با چشم غیر مسلح، دیده نمی‌شوند. مغز استخوان پلاکتها را تولید کرده و آن‌ها با میانگین عمر ۱۰ روز در خون گردش می‌کنند.
چگونه پلاکتها موجب توقف خونریزی می‌شوند؟
پس از آسیب دیواره رگ خونی، پلاکتها به شکاف موجود در رگ خونی متصل می‌شوند. زمانی که دیواره یک رگ خونی آسیب دیده است، ترکیبی ظاهر می‌شود که باعث فعال سازی پلاکتها می‌شود. پلاکت‌های فعال شده، وقایع بعدی را که باعث فرخوانی پلاکت‌های بیشتر به محل و آغاز تولید لخته خونی است را زمینه سازی می‌کنند. این روند هر شکافی را می‌پوشاند.
همچنین پلاکت‌های فعال شده پروتئین‌های چسبناکی را به منظور کمک در شکل گیری لخته آزاد می‌کنند. یکی از این پروتئین‌ها، فیبرین نام دارد که شبکه‌ای از رشته‌ها را که باعث پایداری لخته می‌شود، تشکیل می‌دهد.
اندازه نرمال پلاکت خون
شمارش پلاکت، تجمع پلاکتها در خون را اندازه گیری می‌کند. یک متخصص انجام این آزمایش را در آزمایشگاه برعهده دارد.
اندازه نرمال پلاکت خون بازه‌ی ۱۴۰هزار تا ۴۵۰ هزار پلاکت در هر میکرولیتر خون را شامل می‌شود. زمانی که تعداد پلاکتها کمتر باشد، میزان تجمع پلاکتی کاهش می‌یابد.
شمارش پلاکت زنان در حالت طبیعی، در حوالی چرخه قاعدگی اندکی تغییر یافته و ممکن است در موارد نادری باعث ترومبوسیتوپنی در بارداری در ماه‌های انتهایی شود.
خطر خونریزی با کاهش شمارش پلاکت، افزایش می‌یابد. ولی مشکلات مربوط به خون ریزی تا شمارش کمتر از ۸۰ هزار تا ۱۰۰هزار پلاکت در هر میکرولیتر، نادر هستند.
شمارش پلاکت زیر، خطر خونریزی شدید را به همراه دارد:
- بین ۲۰هزار تا ۵۰هزار: خطر بیشتری خونریزی هنگام آسیب
- کمتر از ۲۰هزار: خون ریزی حتی بدون آسیب نیز رخ می‌دهد
- کمتر از ۱۰هزار: خونریزی خودبخودی که می‌تواند شدید بوده و زندگی فرد را به خطر بیندازد
پایین بودن پلاکت خون چیست ؟
پایین بودن پلاکت خون، یک اختلال خونی است که لیست بلند بالایی از دلایل ممکن را شامل می‌شود. این اختلال همچنین تحت عنوان ترومبوسیتوپنی شناخته می‌شود.
پایین بودن پلاکت خون همواره یک اختلال جدی نیست. با این حال، این وضعیت، توانایی خون در انعقاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ و به همین ترتیب زخم‌ها خونریزی شدیدی خواهند داشت این موقعیت می‌تواند تداخل‌های جدی در برخی بیماران ایجاد کند.
پایین بودن پلاکت خون نشانه چیست ؟
اندازه نرمال پلاکت خون معمولاً در نتیجه‌ی دو فاکتور اصلی، کاهش می‌یابد. یا یک بیماری زمینه‌ای پزشکی باعث کاهش سطح پلاکت می‌شود و یا شخصی در حال دریافت دارویی است که تعداد پلاکتها را کاهش می‌دهد.
داروها و ترکیبات
داروها، ترکیبات سمی، مصرف زیاد الکل، حتی نوشیدنی‌هایی مانند آب تونیک که حاوی کینین هستند، می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکتها شوند. کینین همچنین در قرص‌های مورد استفاده در درمان کرامپ‌های عضلات پا یافت می‌شود.
اگر پزشکی یکی از این ترکیبات را دلیل پایین آمدن اندازه نرمال پلاکت خون بداند، قطع مصرف این مواد یا داروها می‌تواند سطح پلاکتها را به حالت طبیعی بازگرداند. اگر دلیل، دارویی است که برای یک اختلال دیگر مصرف می‌شود، پزشک ممکن است دارو را تغییر دهد.
از سمومی که می‌توانند باعث ترومبوسیتوپنی شوند می‌توان به حشره‌کش‌ها، آرسنیک و بنزن اشاره کرد.
ترکیبات زیر، داروهای ضد پلاکت یا ضد انعقادی هستند که باعث کاهش پلاکت خون می‌شوند:
- مهارکننده‌های گلیکوپروتئین IIb/IIIa؛ از جمله آبسیکسیماب (abciximab)، اپتیفیباتید (eptifibatide)، و تیروفیبان (tirofiban)
- هپارین
داروهای OTC که می‌توانند باعث کاهش تعداد پلاکت شوند، شامل موارد زیر هستند:
- استامینوفن
- ایبوپروفن
- ناپروکسن
برخی از داروهایی که می‌توانند علت ترومبوسیتوپنی باشند:
- آمیودارون
- آمپی سیلین و دیگر آنتی بیوتیک‌ها
- سایمتیدین
- پیپراسیلین
- داروهای ضد تشنج مانند کاربامازپین
- سولفونامیدها مانند تری‌متوپریم-سولفامتوکسازول
- وانکومایسین
عوارض پزشکی و بیماری‌های مختلف
پایین بودن پلاکت خون طیف وسیعی از علل پزشکی را شامل می‌شود. علت اصلی کاهش تولید یا افزایش تخریب پلاکتها است.
در صورت اقزایش تعداد پلاکتها، ممکن است در طحال گیر بیفتند. برخی بیماری‌ها می‌تواند منجر به بزرگی این ارگان شکمی شود.
دلایلی که تولید پلاکتها را در مغز استخوان تحت تاثیر قرار می‌دهند، عبارتند از:
- لوسمی و دیگر سرطان‌ها که می‌توانند جایگزین مغز استخوان طبیعی شوند
- عفونت‌های ویروسی از جمله HIV و هپاتیت C
- انواع مشخصی از آنمی
- سپسیس
- سندرم دیسترس تنفسی حاد (ARDS)
- درمانهای سرطان مانند رادیوتراپی و شیمی درمانی
- بیماری‌های خود ایمن مانند ITP
- برخی از داروها مانند آنتی بیوتیک‌ها، داروهای قلبی-عروقی و داروهای ضد تشنج
- مواجهه با ترکیبات سمی
- مصرف بیش از حد الکل
- سابقه خانوادگی سطوح پایین پلاکت
در برخی از بارداری‌ها، ممکن است پلاکتها تخریب شده و باعث ترومبوسیتوپنی در بارداری شوند. این عارضه معمولاً به اندازه‌ای خفیف است که داروی خاصی برای درمان پایین بودن پلاکت خون در دوران بارداری تجویز نمی‌شود.
علائم پایین بودن پلاکت خون چیست؟
علایم ترومبوسیتوپنی تنها در سطوح بسیار پایین پلاکتها بروز می‌یابد. شمارش اندکی پایین‌تر می‌توانند علایمی را به همراه نداشته باشد.
اگر شمارش پلاکتی به اندازه‌ی کافی پایین باشد که باعث خونریزی خودبخودی شود، فرد ممکن است متوجه خونریزی‌های اندکی شود که نقاط تیره، حلقوی و کوچکی را تحت عنوان پتشی در پوست ایجاد می‌کنند.
پتشی‌های متعدد می‌توانند به یکدیگر متصل شده و راش‌های بزرگ‌تر تحت عنوان پورپورا ایجاد کنند.
ITP نیز می‌تواند باعث خونریزی بی‌دلیل لثه‌ها یا بینی و حضور خون در ادرار یا مدفوع گردد. در این موارد از ITP، شمارش پلاکتی پایین‌تر از ۲۰هزار در هر میکرولیتر خون است.
تشخیص ترومبوسیتوپنی
پزشک پرسش‌هایی مطرح کرده و معاینه کامل فیزیکی انجام می‌دهد. این پرسش‌ها می‌تواند علایم، سابقه خانوادگی، و داروها را پوشش دهند. در معاینه پزشک به بررسی راش‌های پوستی و تغییر رنگ به سمت سرخی می‌پردازد.
شمارش پلاکت ازمایشگاهی، تشخیص را تایید کرده و غلظت دقیق پلاکتها را در خون نشان می‌دهد. پزشک گاهی اوقات تست‌های خونی دیگری را نیز درخواست می‌کند.
این بررسی‌های شامل موارد زیر است:
- بررسی مغز استخوان
- شمارش کلی خون (CBC)
- بررسی اسمیر خون، که پلاکتها را در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کند
- تست‌های خونی دیگر که انعقاد خون را ارزیابی می‌کنند
در برخی از افراد ممکن است نیاز به برداشت بیوپسی نمونه از مغز استخوان باشد. این روند، خارج کردن مایع از مغز استخوان توسط یک سوزن را شامل می‌شود که بیوپسی مغز استخوان نام دارد.
تشخیص ITP ممکن است پس از رد کردن سایر علل پایین بودن پلاکت خون مسجل شود.
درمان ترومبوسیتوپنی چیست ؟
پایین بودن پلاکت خون به مقدار اندک که باعث بروز علائم نشده، نیازی به درمان ندارد.
برای شمارش‌های اندک پلاکت که باعث بروز اثرات فیزیکی شده است، پزشک علت ترومبوسیتوپنی را مستقیماً بررسی می‌کند. طیف وسعی از دلایل ممکن وجود داشته باشد. درمان پایین بودن پلاکت خون می‌تواند شامل تغییر داروها یا تلاش برای برطرف کردن بیماری بالینی زمینه‌ای باشد.
برای موارد ITP، درمان شامل داروهایی است که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند، مانند کورتیکواستروئیدها مثل پردنیزولون.
در موارد شدید، ممکن است نیاز به انتقال خون باشد.
اگر پس از یک سال، افزایشی در شمارش پلاکتی مشاهده نشود، جراح ممکن است طحال را طی عملی تحت عنوان اسپلنکتومی خارج کند. افراد با تظاهرات بسیار شدید یا اورژانسی کاهش پلاکت، می‌توانند با انتقال پلاکت، درمان شوند.
زندگی با ترومبوسیتوپنی
افرادی که به عارضه پایین بودن پلاکت خون مبتلا هستند، به منظور کاهش خطرات می‌توانند:
- از بروز آسیب‌ها و جراحاتی که ممکن است به بریدگی یا کوفتگی منجر شود، جلوگیری کنند
- از اطلاع تمامی مسئولین بهداشتی‌شان از وضعیت آن‌ها که می‌تواند در تصمیمات درمانی تاثیرگذار باشد، اطمینان حاصل کنند
- در مصرف ترکیبات OTC که ممکن است آسپرین را شامل شود، نهایت دقت را داشته باشند
- در صورت برداشتن طحال، از بروز عفونت‌ها حدالامکان دوری کنند
هر گونه نگرانی یا علایم غیر طبیعی باید به اطلاع پزشک برسد.
پورپورا ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک یا ITP چیست؟
ITP به پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک اشاره دارد. این وضعیت همچنین تحت عنوان ترومبوسیتوپنی خودایمن شناخته می‌شود.
نام این وضعیت به راش‌های ناشی از خون ریزی که در نتیجه پایین بودن پلاکت خون پدید می‌آیند، اشاره دارد. ایدیوپاتیک به معنی دلایل ناشناخته است.
در ITP، سیستم ایمنی به پلاکتها حمله می‌کند. این وضعیت اغلب پس از عفونت در کودکان صورت می‌گیرد. ITP عارضه نادریست و انعقاد داخلی می‌تواند تعداد زیادی از پلاکتها را مصرف کند.
شایع ترین علت پایین بودن پلاکت خون در کودکان پورپورا ترومبوسیتوپنی ایدیوپاتیک است. اگر ITP در کودکان بیش از شش ماه طول بکشد، به عنوان ITP مزمن شناخته می‌شود.
درمان پلاکت خون پایین در کودکان بستگی به علت ترومبوسیتوپنی کودک دارد و در بعضی موارد ممکن است درمان لازم نباشد. در صورت شناسایی و درمان علت اصلی، ترومبوسیتوپنی ممکن است بهبود یابد. درمان پلاکت خون پایین در کودکان می‌تواند شامل مصرف داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها یا داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی و تزریق خون یا پلاکت باشد.
