بسیاری از افراد بعد از خوردن غذای بسیار زیاد در یک وعده دچار حالت تهوع می‌شوند. مرتبا احساس حالت تهوع بعد از غذا می‌تواند با شرایط مختلفی مرتبط باشد. شرایطی که باعث حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌شود، از خفیف تا شدید تغییر می‌کند.
دستگاه گوارش چگونه کار می‌کند؟
دستگاه گوارش به مجموعه‌ای از ارگان‌ها گفته می‌شود که برای هضم مواد غذایی و نوشیدنی‌ها با همدیگر کار می‌کنند. این ارگان‌ها آنچه را که مصرف می‌شود هضم کرده و مواد مغذی را به انرژی مورد استفاده بدن برای داشتن عملکرد یا ذخیره برای استفاده‌های بعدی تبدیل می‌کنند.
روند هضم از دهان شروع می‌شود، جایی که مواد غذایی شکسته شده و درنتیجه قابل بلع می‌شوند. سپس غذا از طریق مری به سمت معده و روده‌ها حرکت می‌کند. و برای آخرین بار، مواد غذایی توسط آنزیم‌های گوارشی در معده و روده‌ها تجزیه شده و مواد مغذی جذب می‌شوند. مواد زاید نیز برای دفع شدن از طریق مقعد به روده بزرگ منتقل می‌شوند.
هرگونه مشکل در این روند هضم باعث حالت تهوع بعد از غذا می‌شود. علائم اغلب در معده یا ناحیه فوقانی شکم، جایی که بیشترین تجزیه مواد غذایی از آنجا شروع می‌شود، ایجاد می‌شود.
گاهی اوقات بدن با به زور خالی کردن معده، معمولا از طریق استفراغ، به این مشکلات واکنش نشان می‌دهد. بعضی اوقات مشکل با رنگ استفراغ شناسایی می‌شود. برای مثال، رنگ زرد روشن یا سبز تیره ممکن است نشان‌دهنده‌ی مشکل در روده کوچک باشد.
علت حالت تهوع بعد از غذا
علت حالت تهوع بعد از غذا خوردن عبارتند از:
هورمونی (حالت تهوع بعد از غذا در بارداری)
در دوران بارداری تغییرات هورمونی رخ می‌دهد و این تغییرات علت حالت تهوع بعد از غذا در بارداری است. حالت تهوع بعد از غذا در بارداری در هر زمان از روز و غالبا در صبح ایجاد می‌شود. برخی از زنان باردار قبل از خوردن وعده غذایی دچار حالت تهوع می‌شوند و برخی دیگر بلافاصله بعد از خوردن غذا احساس تهوع می‌کنند. بعضی اوقات حالت تهوع در طول روز ادامه می‌یابد.
به‌طور معمول حالت تهوع در طول ماه دوم بارداری شروع می‌شود. حالت تهوع در طول دوران بارداری برای نوزاد یا مادر ضرر ندارد و معمولا تا ماه چهارم بارداری برطرف می‌شود.
افزایش سطح هورمون در دوران بارداری می‌تواند منجر به تغییرات در دستگاه گوارشی و بدن شود. این بدان معناست که مواد غذایی مدت زمان بیشتری را در معده و روده کوچک می‌ماند. این ممکن است که باعث حالت تهوع بعد از غذا در بارداری شود.
هورمون‌های حاملگی می‌توانند ارتباط بین مری و معده را شل کنند و منجر به افزایش ریفلاکس اسید شوند که می‌تواند باعث حالت تهوع شود. افزایش حس بویایی در دوران بارداری نیز می‌تواند حالت تهوع را بدتر کند.
عفونت
مواد غذایی می‌تواند به دلیل عدم پخت کامل یا نگهداری نادرست آلوده شود. مصرف غذای آلوده می‌تواند باعث مسمومیت غذایی شود. معمولا باکتری‌ها (یا در برخی موارد ویروس‌ها) عامل آلودگی هستند. در هر دو صورت طی چند ساعت بعد از غذا خوردن احساس تهوع ایجاد می‌شود. عفونت‌های ویروسی دستگاه گوارش از جمله “آنفولانزای معده” می‌توانند منجر به حالت تهوع بعد از غذا خوردن شوند.
افراد از طریق زیر به ویروس‌ها آلوده می‌شوند:
- تماس نزدیک با سایر افراد آلوده به ویروس
- خوردن غذا و آب آشامیدنی آلوده
این ویروس‌ها بسیار مسری هستند و باعث التهاب معده و روده‌ها می‌شوند. این ویروس‌ها می‌توانند منجر به موارد زیر شوند:
- تب
- تهوع
- استفراغ
- اسهال
- درد و گرفتگی عضلات شکم
عدم تحمل مواد غذایی یا آلرژی
برخی از افراد نسبت به مواد غذایی خاص عدم تحمل دارند، بدین معنا که بدن در هضم آن‌ها مشکل دارد. عدم تحمل به مواد غذایی سیستم ایمنی بدن را درگیر نمی‌کند اما می‌تواند منجر به حالت تهوع چند ساعت بعد از غذا خوردن شود. منابع شایع عدم تحمل مواد غذایی عبارتند از:
- مواد غذایی شامل لاکتوز مانند محصولات لبنی
- گلوتن مانند بیشتر غلات‌ها
- مواد غذایی که باعث گاز روده می‌شوند مانند لوبیا یا کلم
آلرژی‌های غذایی وقتی اتفاق می‌افتد که بدن به اشتباه پروتئین‌های موجود در برخی غذاها را به عنوان تهدید تشخیص دهد و باعث تحریک پاسخ سیستم ایمنی شود. حالت تهوعی که ناشی از آلرژی غذایی است می‌تواند در عرض چند ثانیه یا دقیقه بعد از خوردن غذا ایجاد شود و اغلب با علائمی دیگر مانند تورم صورت و لب‌ها و مشکل در تنفس و بلع همراه است. این نوع از واکنش‌ها اضطراری هستند و به مراقبت فوری پزشکی نیاز دارد.
مشکلات دستگاه گوارشی
حالت تهوع بعد از غذا خوردن و سایر مشکلات دستگاه گوارش ممکن است هنگامی رخ دهند که ارگانی در دستگاه گوارشی به درستی عمل نکند. برای مثال، بیماری گاستروازوفاژیال (GERD) زمانی اتفاق می‌افتد که حلقه‌های عضلانی بین مری و معده دچار نقص شده و باعث ورود اسید معده به مری شود. GERD باعث احساس سوزش در سراسر مری می‌شود که به عنوان سوزش سر دل شناخته می‌شود و ممکن است علت حالت تهوع بعد از غذا باشد.
کیسه صفرا مسئول آزادسازی صفرا برای کمک به هضم چربی‌ها است. در بیماری‌های کیسه صفرا هضم مناسب چربی‌ها مختل می‌شود و می‌تواند علت حالت تهوع بعد از خوردن غذای چرب باشد.
پانکراس پروتئین‌ها و هورمون‌های لازم برای هضم را آزاد می‌کند. اگر این ارگان دچار التهاب یا آسیب شود، که با عنوان پانکراتیت شناخته می‌شود، حالت تهوع اغلب همراه با سایر علائم روده‌ای و درد ایجاد می‌شود.
سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) بیماری مزمنی است که می‌تواند باعث نفخ و افزایش گاز شود. در برخی افراد نیز می‌تواند منجر به حالت تهوع بعد از غذا شود.
واسکولار
حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌تواند نشانه‌ی تنگی شریان‌های روده‌ای باشد. این تنگی عروق خونی باعث محدود شدن جریان خون می‌شود. حالت تهوع بعد از غذا می‌تواند با درد شدید شکم همراه بوده و ممکن است نشان‌دهنده‌ی شرایطی مانند ایسکمی مزانتریک مزمن باشد. این عارضه می‌تواند به‌طور ناگهانی بدتر شده و تهدیدکننده حیات باشد.
سندرم سردرد
میگرن نیز می‌تواند علت حالت تهوع بعد از غذا بوده و همراه با درد شدید شکم، استفراغ و سرگیجه باشد.
قلبی
در برخی موارد، حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌تواند نشانه‌ی هشداردهنده‌ی حمله قلبی باشد.
روانپزشکی یا روانشناختی
بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی شایع‌ترین اختلالات خوردن هستند که با عادات غیرطبیعی خوردن مشخص می‌شوند. بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند باعث حالت تهوع به دلیل اسید معده یا گرسنگی بیش از حد شود. پرخوری عصبی می‌تواند منجر به حالت تهوع بعد از غذا خوردن شود تا فرد هر غذایی که می‌خورد را به اجبار استفراغ کند.
اضطراب، افسردگی یا استرس شدید نیز می‌تواند منجر به کاهش اشتها و حالت تهوع بعد از غذا خوردن شود.
بیماری حرکت
برخی افراد به حرکات خاص بسیار حساس هستند که باعث می‌شود احساس تهوع داشته باشند. خوردن غذا قبل یا بعد از حرکت می‌تواند باعث افزایش حالت تهوع در افراد مبتلا به بیماری حرکتی شود.
دارویی
تهوع عارضه‌ی جانبی شایع بسیاری از داروها از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای مسکن یا داروهای شیمی‌درمانی می‌باشد. حالت تهوع باید بعد از اتمام یا قطع درمان برطرف شود.
علائم حالت تهوع بعد از غذا
سایر علائمی که منجر به حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌شود و نشان‌دهنده‌ی بیماری زمینه‌ای است، عبارتند از:
| بیماری | سایر علائم |
| مسمومیت غذایی | استفراغ، اسهال، درد شکم، خستگی، کاهش اشتها، تب و درد |
| آنفولانزای معده | استفراغ، اسهال، درد عضلات و سر، تبف کاهش اشتها و کاهش وزن |
| عدم تحمل غذا | استفراغ، اسهال، درد شکم، گرفتگی عضلانی، نفخ یا گاز شکم و سوزش سر دل |
| آلرژی غذایی | استفراغ، اسهال، درد شکم، راش‌های پوستی، تورم به‌طور معمول در صورت یا گلو، سرگیجه، تنگی نفس و علائم شبیه تب یونجه مانند عطسه |
| GERD | سوزش سر دل، گلودرد، بوی بد دهان، نفخ یا گاز شکم، بلع سخت و سرفه مزمن |
| بیماری کیسه صفرا | استفراغ، اسهال، تب، درد به‌طور معمول در بالا و راست شکم، زردی و مدفوع کم‌رنگ |
| سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر | اسهال، یبوست و درد شکم |
| ایسکمی مزانتریک | استفراغ، اسهال، تب، نفخ یا گاز شکم و درد شکم |
| پانکراتیت حاد | درد در ناحیه فوقانی و چپ یا وسط شکم که اغلب به پشت انتشار می‌یابد، استفراغ، تب و درد شکم بعد از غذا خوردن |
کی به پزشک مراجعه کنیم؟
به‌طور معمول، حالت تهوع بعد از غذا با شرایط جدی مرتبط نیست. اگر بیش از پنج روز طول کشید یا تعدادی از علائمی که در بالا ذکر شد همزمان ایجاد شوند، افراد باید برای رد بیماری‌های زمینه‌ای به پزشک مراجعه کنند.
کودکانی که دچار حالت تهوع بعد از غذا خوردن می‌شوند، به توجه بیشتری نیاز دارند. در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- کودک زیر شش ماهه که استفراغ می‌کند
- کودک بالای شش ماهه که استفراغ می‌کند و تب بالای ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد دارد
- کودکی که بیش از هشت ساعت استفراغ کرده است
- کودکی که خون استفراغ می‌کند
- کودکی که بیش از هشت ساعت ادرار نکرده است
- کودکی که به‌طور غیرطبیعی خواب آلود است
- کودکی که به مدت دو ساعت درد شکم داشته است
- کودکی که سردرد دارد
تشخیص حالت تهوع بعد از غذا خوردن
علل حالت تهوع گسترده است. اما ثبت دقیق زمان حالت تهوع و مصرف مواد غذایی می‌تواند در تشخیص به پزشک کمک کند.
بسته به علت مشکوک، روش‌های تشخیصی کامل شامل موارد زیر است:
- آزمایش خون یا ادرار
- آزمایشات پوستی
- آزمایشات بلع
- کولونوسکوپی یا آندوسکوپی فوقانی
- CT scan یا MRI شکم
درمان حالت تهوع بعد از غذا
درمان حالت تهوع بعد از غذا و چشم‌انداز آن به تشخیص بستگی دارد و می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برای مثال، در افراد مبتلا به GERD یا سوزش سر دل ممکن است برای درمان تهوع بعد از غذا به داروهای بلوکه‌کننده اسید یا آنتی‌بیوتیک برای باکتری‌های معده مانند H. pylori نیاز داشته باشیم.
افراد با سابقه‌ی واکنش‌های آلرژیک یا عدم تحمل باید از برخی غذاها اجتناب کنند. درمورد ویروس معده، افراد باید به‌خوبی هیدراته شوند و تا زمان کاهش حالت تهوع غذاهای بی‌مزه و بی‌بو بخورند. شرایط شدیدتر مانند بیماری کیسه صفرا ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد.
پیشگیری از حالت تهوع بعد از غذا خوردن
برخی از نکاتی که می‌توانند به پیشگیری از حالت تهوع بعد از غذا کمک کنند، عبارتند از:
- مواد غذایی که به آسانی هضم می‌شوند، مانند کراکر، برنج سفید یا نان تست خشک
- محدود کردن غذا خوردن هنگامی که درصورت ادامه به نوشیدن دچار تهوع می‌شوید
- زنجبیل می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- اجتناب از شیر و مواد غذایی پر فیبر
- آدامس جویدن یا مکیدن نعناع
- نوشیدن مایعات به‌طور مرتب اما در مقادیر اندک تا زمانی که حالت تهوع بهبود یابد
- خوردن وعده‌های غذایی کوچک در دفعات بیشتر
