به وجود آمدن کیسه‌های کوچکی به نام دایورتیکولا (diverticula)، در اطراف خط کولون، منجر به بیماریی به نام دایورتیکولوسیز (Diverticulosis) میشود. بعضی افراد ممکن است دارای این بیماری باشند اما خود اطلاعی از آن نداشته‌باشند. اما گاهی این کیسه‌های کوچک کولون شما می‌تواند ملتهب شود و یا عفونت کند. اگر این کیسه‌های کوچک عفونت کند، شرایطی به نام دایورتیکولیت (Diverticulitis) ایجاد می‌کند. این شرایط تا زمانی که درمان نشده‌است و یا التهاب آن بهبود نیافته‌است، موجب درد شدید و علائم دیگری در فرد میشود.
در این مطلب با شایع‌ترین علائم دایورتیکولیتیس، ریسک‌فاکتور‌های آن، نحوه‌ی تشخیص و درمان آن و راه‌های پیشگیری از آن آشنا می‌شویم.
چند واقعیت درباره دایورتیکولیت
در مجامع غربی:
- این بیماری در ۱۰٪ افراد بالای ۴۰ سال رخ می‌دهد.
- در ۵۰٪ افراد بالای ۶۰ سال دیده میشود.
- با افزایش سن احتمال پیشرفت این بیماری بیشتر میشود. به‌طوری که اکثریت افراد بالای ۸۰ سال را درگیر می‌کند.
علائم حمله‌ی دایورتیکولیت چیست؟
در بسیاری موارد، دایورتیکولوسیز هیچ‌گونه علائم آزاردهنده‌ای از خود نشان نمی‌دهد. و تا زمانی که کولونوسکوپی یا بعضی تصویربرداری‌های دیگر انجام نداده‌اید، حتی متوجه آن نشوید. اما اگر کیسه‌های دیواره کولون شما ملتهب یا عفونی شوند، تبدیل دایورتیکولیت میشود.
شایع‌ترین نشانه‌ی آن درد تیز و تیرکشنده در پایین شکم است. این درد می‌تواند ناگهانی شروع شود و تا چندین روز بی‌وقفه ادامه پیدا کند. معمولا در سمت چپ پایین شکم احساس میشود. با این حال در آسیایی‌ها ممکن است درد آن در سمت راست پایین شکم دیده شود. دیگر نشانه‌های آن شامل:
- حالت تهوع
- استفراغ
- سردی
- تب
- یبوست یا اسهال
- نفغ
- حساسیت ناحیه‌ای از شکم که آسیب دیده است.
علل ایجاد دایورتیکولیت
کیسه‌های کوچک معمولا در نواحی ضعیف دیواره کلون تشکیل می‌شوند. عوامل مختلفی مثل فشار زیاد حاصل از گاز، مایعات یا ضایعات موجود در کولون می‌توانند به ایجاد این کیسه‌ها منجر شوند. هنگامی که راه خروجی این کیسه‌ها توسط ضایعات مدفوع بسته شود، باکتری‌ها می‌توانند رشد کنند و ورم و عفونت ایجاد کنند. در این شرایط است که دایورتیکولیت ایجاد شده‌است.
ریسک فاکتورهای دایورتیکولیت
ژنتیک ممکن است نقش داشته‌باشد. درواقع درصورتی که فردی از خانواده شما این بیماری را داشته‌است، خیلی محتمل است که شما نیز به آن دچار شوید. البته عواملی نیز وجود دارند که می‌توانند ریسک ابتلا به آن را افزایش دهند؛ شامل:
- سن: با افزایش سن، ریسک ابتلا به بیماری افزایش می‌یابد.
- سیگار: نیکوتین و مواد شیمیایی موجود در سیگار و دیگر محصولات تنباکو می‌توانند دیواره‌ی کولون شما را ضعیف کنند.
- کم آب نوشیدن: درصورتی که بدن شما دچار کم‌آبی شود، مدت زمان هضم غذا افزایش می‌یابد؛ در نتیجه مدفوع نیز نمی‌تواند به‌آسانی در کولون حرکت کند.
- بعضی داروها: داروهایی مثل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs)، اپیوئیدها و استروئیدها می‌توانند دیواره کولون را ضعیف یا حساس کنند.
- ورزش نکردن: ورزش منظم می‌تواند ناهنجاری‌های درحال تشکیل درون کیسه‌ها را کاهش دهد.
- اضافه وزن: اضافه وزن می‌تواند فشار بیشتری به کولون وارد کند.
- نرمش کردن در هنگام حرکات روده: این کار می‌تواند فشار بیشتری به کولون وارد کند.
چه هنگامی باید به پزشک مراجعه کنید
هرزمانی که در شکم خود درد ناگهانی و شدیدی احساس کردید، باید به پزشک مراجعه کنید. در صورتی که در کنار درد شکم علائمی چون تب و لرز، حالت تهوع، اسهال و یبوست را مشاهده کردید، مطمئن شوید که باید به پزشک مراجعه کنید. علائم دایورتیکولیت شبیه بسیاری بیماری‌های گوارشی دیگر است. پزشک شما می‌تواند آزمایشات مختلفی انجام دهد تا تشخیص قطعی به شما بدهد.
چگونه دایورتیکولیت تشخیص داده میشود؟
شما باید همه‌ی علائم خود را به پزشکتان بگویید. بدین گونه او می‌تواند محدوده‌ی بیماری‌های محتمل را تشخیص دهد. در ابتدا پزشک نگاهی به علائم و سابقه‌ی پزشکی شما می‌اندازد. احتمالا بعضی تست‌های بدنی را انجام می‌دهد؛ مثلا بررسی ناحیه‌ای از شکم که درد می‌کند.
در صورتی که پزشک بهدایورتیکولیت شک کند، درخواست CT scan می‌دهد. این تست درواقع تصویربرداری از ناحیه کولون است و به شناسایی دایورتیکولا موجود در کولون شما کمک می‌کند. تست‌های دیگری که ممکن است انجام شود شامل:
- آزمایشات خون و ادرار برای یافتن عفونت
- آزمایش آنزیم‌های کبدی برای بررسی وجود بیماری‌های کبدی
- آزمایش مدفوع برای بررسی عفونت در افراد با علائم اسهال
- آزمایش بارداری برای خانوم‌ها تا اطمینان یابند درد شکم به علت بارداری نیست.
چگونه درمان میشود؟
چگونگی درمان شما بستگی به شدت علائم شما دارد. درصورتی که علائم خفیف باشد، پزشک احتمالا با موارد زیر اقدام به درمان می‌کند:
- آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت
- درمان درد با داروهای OTC مثل استامینوفن
- خوردن فقط مواد غذایی آبکی برای چند روز تا کولون التیام یابد.
درصورتی که علائم شما شدیدتر باشد و یا شرایط سلامتی شما دارای مشکلاتی باشد، ممکن است شما را تا زمانی که عفونت بهبود یابد، بستری کنند. در بیمارستان ممکن است با روش‌های زیر به درمان شما بپردازند:
- آنتی‌بیوتیک تزریقی
- درصورتی که آبسه تشکیل شده‌باشد و نیاز به خروج آن باشد، سوزنی به ناحیه آسیب‌دیده وارد می‌کنند.
در موارد خیلی شدید ممکن است جراحی نیاز شود. جراحی زمانی انجام میشود که:
- آنتی‌بیوتیک به پاکسازی عفونت کمک نتواند بکند.
- آبسه به اندازه‌ای بزرگ باشد که نتوان آن را با سوزن خارج نمود.
- دایورتیکولیت منجر به انسداد روده شده‌باشد.
- دیواره کولون به علت آبسه یا انسداد، سوراخ شده‌باشد.
درمان‌های خانگی
درصورتی که دایورتیکولیت شما خفیف باشد، پزشک شما ممکن است به شما رژیم‌غذایی کامل آبکی برای چند روز به شما توصیه کند. با این‌کار به کولون شما زمان می‌دهد تا بهبود یابد. بیش از زمانی که پزشک به شما توصیه کرده در رژیم آبکی باقی نمانید.
یک رژیم‌غذایی آبکی کامل می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- چای یا قهوه بدون شیر یا خامه
- آبگوشت
- آب، آب سلتزر یا آب گازدار طعم‌دار
- یخمک‌های بدون تکه‌های میوه
- آب‌میوه‌های بدون پالپ
- ژلاتین
هنگامی که علائم شما شروع به بهتر شدن کرد، پزشک شما ممکن است توصیه کند تا غذاهایی با فیبر کم نیز به رژیمتان اضافه کنید. مثل:
- شیر، ماست یا پنیر
- میوه‌های پوست‌کنده‌ی پخته‌شده یا کمپوت‌شده
- تخم‌مرغ
- ماهی
- برنج سفید یا پاستا
- نان پخته شده با آرد سفید
بعضی دیگر از درمان‌های خانگی شامل موارد زیر میشود:
- پروبیوتیک‌ها: به شکل کپسول، قرص و پودر موجود هستند. پروبیوتیک‌ها باکتری‌های مفیدی هستند که به بهبود سلامت لوله گوارش انسان کمک می‌کنند.
- آنزیم‌های هضم‌کننده: این پروتئین‌ها به شکستن مولکول‌های غذا در هنگام عضم کمک کرده و هم‌چنین می‌توانند توکسین‌ها را نابود کنند. با وجود اینکه هیچ دلیل علمی نمی‌تواند مفید بودن این آنزیم‌ها را برای دایورتیکولیتیس اثبات کند، یک مطالعه دریافته‌است که می‌تواند دردهای شکمی را التیام یابند.
دقت کنید که همواره باید پیش از تغییر در رژیم‌غذایی، با پزشک خود در مورد آن مشورت کنید.
پیشگیری
باوجود اینکه ریشه‌ی اصلی بیماری مشخص نیست، با انجام بعضی کارها می‌توان ریسک ابتلا به آن را کاهش دهید:
- رژیم‌غذایی سرشار از فیبر: خوردن گوشت قرمز، لبنیات پرچرب، غذاهای سرخ‌کردنی و دانه‌های فرآوری‌شده را کاهش دهید. درعوض از دانه‌های کامل، میوه و سبزیجات تازه، حبوبات، آجیل و دانه‌ها بیشتر استفاده کنید.
- زیاد آب بنوشید: حداقل هشت لیوان روزانه آب بنوشید. اگر میزان آب بدنتان کافی باشد، دچار یبوست نمی‌شوید و لوله گوارش شما بهتر کار می‌کند.
- به‌طور منظم ورزش کنید: فعالیت می‌تواند به عملکرد صحیح گوارشی شما کمک کند.
- وزن خود را در محدوده نرمال نگاه‌دارید: بدین‌صورت می‌توانید فشار روی کولون خود را کاهش دهید.
- سیگار نکشید: سیگار کشیدن در تمام بدن من جمله سیستم گوارشی تغییراتی ایجاد می‌کند که می‌تواند مضر باشد.
- استفاده از الکل را کاهش دهید: بیش از حد الکل نوشیدن موجب بهم خوردن تعادل باکتریایی کولون شده و می‌تواند مضر باشد.
- از نرم‌کننده‌های مدفوع استفاده کنید: درصورتی که معمولا در حین حرکات روده مشغول فعالیت هستید، می‌توانید از نرم‌کننده‌های مدفوع OTC استفاده کنید تا فشار وارده بر کولون خود را کم کنید.
سخن آخر
همان‌طور که سن افزایش می‌یابد، دیواره کولون نیز ضعیف‌تر میشود. در نتیجه ممکن است کیسه‌های کوچکی در نواحی ضعیف دیواره کولون ایجاد شود. درصورت ایجاد عفونت یا التهاب در این کیسه‌ها، دایورتیکولیت ایجاد میشود. شایع‌ترین علامت آن درد تیرکشنده در سمت چپ پایین شکم است. از دیگر علائم می‌توان به تب و لرز، حالت تهوع، استفراغ ، یبوست یا اسهال اشاره کرد. اگر فکر می‌کنید که علائم دایورتیکولیت را دارید، باید به پزشک مراجعه کنید تا پیش از شدت یافتن آن، آن را کنترل کنید. دایورتیکولیت می‌تواند دردناک و آزاردهنده باشد، اما با درمان مناسب می‌توان آن را درمان کرد.
