ترومبوز ورید عمقی(DVT) شرایطی است که با ایجاد لخته‌ی خون در عروق عمقی ایجاد می‌شود. لخته‌ی خون در واقع انبوهی از سلول‌های خونی‌ست که حالت جامد پیدا کرده. این نوع لخته، به عنوان نمونه در عروق ران یا ساق پا اتفاق می‌افتد.(اما در بخش‌های دیگر بدن نیز ممکن است رخ دهد)
از عوارض مرتبط با ترومبوز عروق عمقی شامل؛ ترومبوآمبولی، سندرم پس از ترومبوز(PTS)، سندرم پس از فلبیت(نارسایی مزمن سیاهرگ‌های عمقی)
علائم ترومبوز ورید عمقی(DVT)
علائم فقط در نیمی از افرادِ ذچار این عارضه اتفاق می‌افتد. علائم رایج شامل:
- تورم پا، مچ پا یا ساق معمولا در یک سمت بدن
- گرفتگی و درد در ساق پای درگیر که معمولا از پشت ساق شروع می‌شود
- درد شدید در پا و مچ پا
- گرم شدن ناحیه‌ای از پوست
- رنگ‌پریدگی یا قرمزی یا آبی شدن(سیانوز) ناحیه‌ی درگیر
افرادی که DVT شدید در نواحی فوقانی دارند، ممکن است این علائم را نشان ندهند. در صورت بروز، علائم شامل:
- درد گردن
- درد شانه
- ورم دست یا بازو
- آبی شدن رنگ پوست
- دردی که از بازو به ساعد منتقل می‌شود
- ضعف در دست‌ها
ممکن است افراد از وجود ترومبوز ورید عمقی اطلاعی نداشته باشند و در نهایت با آمبولی ریوی مراجعه کنند. آمبولی ریوی زمانی اتفاق می‌افتد که لخته‌ی خون در عروق عمقی از بازو یا ساق پا به ریه‌ها منتقل شود. انسداد شریان در ریه تهدید کننده‌ی زندگی است و نیازمند اقدامات فوری می‌باشد.
علل ترومبوز ورید عمقی(DVT)
DVT به دلیل لخته‌ی خون ایجاد می‌شود. لخته با انسداد عروق، مانع جریان مناسب خون در بدن می‌شود. علل مختلفی باعث ایجاد لخته می‌شود که شامل:
- جراحت: آسیب به دیواره‌ی عروق خونی باعث تنگی یا انسداد در مسیر خون می‌شود و تشکیل لخته از نتایج آن خواهد بود.
- جراحی: عروق خونی می‌توانند در طی جراحی آسیب ببینند و موجب تشکیل لخته شوند. استراحت روی تخت و عدم حرکت می‌تواند ریسک تشکیل لخته‌ی خون را بالا ببرد.
- عدم فعالیت یا کاهش تحرک: نشستن‌های مکرر باعث جمع شدن خون در ساق پا به ویژه بخش‌های پایین‌تر می‌شود. در صورتی که در دوره‌های طولانی مدت نتوانید حرکت کنید، جریان خون در پاهای شما کاهش می‌یابد و می‌تواند لخته تشکیل دهد.
- داروهای خاص: بعضی از داروها احتمال تشکیل لخته را بالا می‌برند.
درمان ترومبوز ورید ریوی(DVT)
DVT یک وضعیت جدی است؛ در صورتی که فکر می‌کنید علائم را دارید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک علائم شما را چک خواهد کرد.
درمان DVT با تمرکز بر روی عدم رشد لخته صورت می‌گیرد. به علاوه این که به پیشگیری از آمبولی ریوی و کاهش ریسک تشکیل لخته‌های بیشتر کمک می‌کند.
داروها
پزشک شما ممکن است داروهایی تجویز کند که غلظت خون شما را کاهش دهد؛ هپارین(Heparin)، وارفارین(Warfarin)، انوکساپارین(Enoxaparin)،فونداپارینوکس(Fondaparinux)
این داروها تشکیل لخته را سخت‌تر می‌کنند. همچنین تا حد ممکن لخته‌هایی که از قبل تشکیل شده‌اند را کوچک نگه می‌دارند و شانس تشکیل لخته‌های بیشتر را کاهش می‌دهند. اگر این داروها تاثیری نگذارند یا شما لخته خون در پا شدید داشته باشید، پزشک شما ممکن است داروهای ترومبولیتیک را تجویز کند. این داروها ممکن است برای افرادی که DVT شدید در نواحی فوقانی داشته باشند نیز مفید باشد. داروهای ترومبولیتیک لخته را حل می‌کنند و شما این داروها را به صورت داخل وریدی دریافت می‌کنید.
جوراب‌های فشرده‌سازی
اگر ریسک بالایی در ابتلا به لخته خون در پا دارید، پوشیدن جوراب‌های فشرده‌سازی می‌تواند از تورم و یا احتمال تشکیل لخته در اندام تحتانی جلوگیری کند. جوراب‌های فشرده‌سازی از زانو یا زیر آن را می‌پوشانند و پزشک شما ممکن است توصیه کند که آن را هر روز بپوشید.
فیلترها
اگر نتوانید از داروهای کم کننده‌ی غلظت خون استفاده کنید، ممکن است به فیلترنیاز داشته باشید که آن را درون رگ بزرگ شکمی که وناکاوا نامیده می‌شود قرار می‌دهند. اما فیلتر ها اگر به مدت طولانی باقی بمانند، می‌توانند باعث لخته شدن خون در پا شوند که خطرناک است. فیلترها باید در کوتاه مدت تا زمانی که ریسک ترومبوآمبولی کاهش یابد، باقی بمانند و شما بتوانید از داروهای کاهنده‌ی غلظت خون استفاده کنید.
جراحی DVT
پزشک ممکن است برای از بین بردن لخته‌ی DVT در بازو یا پای شما، جراحی را پیشنهاد دهد. جراحی فقط زمانی که لخته‌خون بزرگ باشد یا لخته‌ها باعث ایجاد صدمات جدی مانند آسیب به بافت شود،اتفاق می‌افتد.در طی ترمبکتومی یا خارج کردن لخته‌ی خون، جراح سوراخی در رگ خونی ایجاد می‌کنند و با خروج لخته، محل جراحی را می‌بندند. در بعضی موارد ممکن است از بالن برای باز نگه داشتن رگ طی خروج لخته استفاده کنند. با خروج لخته، بالن نیز همراه آن خارج می‌شود. جراحی ریسک‌هایی دارد و بیشتر پزشک به جز در موارد شدید، ان را پیشنهاد نمی‌کنند. این ریسک‌ها شامل عفونت، آسیب به رگ و خونریزی زیاد می‌باشد.
نشستن زیاد، ریسک تشکیل لخته را بالا می‌برد. اگر مجبورید که مدت طولانی بنشینید، می‌توانید با حرکت پاها به جریان خون کمک کنید.
پای خود را خم کنید و زانو را به سمت سینه ببرید. برای کشش بیشتر، بازوی خود را به دور زانو بپیچید. برای چند ثانیه این حرکت را حفظ کنید سپس با سمت دیگر نیز این کار را تکرار کنید.
پای خود را روی زمین بگذارید و پاشنه را بالا ببرید و چند ثانیه نگه دارید و سپس پاشنه را پایین بیاورید و پنجه را بالا ببرید. این حرکت را در سمت دیگر نیز تکرار کنید.
هر دو پا را از زمین بلند کنید و دایره‌ای با انگشتان خود بکشید. سپس این حرکت را در جهت معکوس نیز انجام دهید.
درمان‌های خانگی DVT
وقتی برای اولین بار تشخیص لخته خون در پا داده شد، پزشک شما احتمالا داروهای کاهنده‌ی غلظت خون یا ترومبولیتیک تجویز خواهد کرد. شما می‌توانید در کنار این داروها از درمان‌های خانگی نیز بهره ببرید یا عوارض و ریسک لخته‌های بعدی را کاهش دهید.
هر روز پیاده روی کنید تا جریان خون را بهتر کنید. پیاده روی کوتاه و مکرر بهتر از یک پیاده روی طولانی مدت است.
پاها و بازوهای خود را بالا ببرید. این حرکت به خصوص برای پاهای شما بسیار موثر است. اگر پاهای شما تمام روز روی زمین باشند، می‌تواند از خون پر شود. از صندلی استفاده کنید تا پاهای شما را بالاتر و در سطح لگن نگه دارد. جوراب‌های فشرده سازی به خصوص برای این طراحی شده‌اند که محکم دور پاهای شما فیت شوند. این جوراب‌ها از تورم جلوگیری می‌کنند و جریان خون را بالا می‌برند. بیشتر مردم به این جوراب‌ها نیاز ندارند اما برای آن‌هایی که ریسک بالایی دارند، مفید است.
ریسک فاکتورهای DVT
لخته خون در پا بیشتر در افراد بالای پنجاه سال اتفاق می‌افتد. اما به هر حال می‌توانند در هر سنی رخ دهند. شرایطی که جریان خون در رگ‌ها را تغییر می‌دهند، می‌توانند ریسک تشمیل لخته را بالا ببرند. این شرایط شامل:
- داشتن زخمی که می‌تواند به عروق شما آسیب بزند مانند شکستگی استخوان
- اضافه وزنی که به عروق پاهاو لگن شما فشار وارد می‌کند.
- داشتن سابقه‌ی فامیلی DVT
- داشتن کاتتر در رگ
- مصرف داروهای پیشگیری از بارداری یا مرتبط با هورمون درمانی
- سیگار کشیدن
- نشستن طولانی مدت در اتومبیل یا هواپیما به خصوص اگر یکی از شرایط بالا را نیز داشته باشید.
بعضی شرایط ریسک تشکیل لخته را بالا می‌برند؛ اختلالات ارثی مربوط به لخته‌ی خون، سرطان، بیماری التهاب روده‌ای. نارسایی قلبی وضعیتی است که قلب به سختی خون را پمپاژ می‌کند و ریسک تشکیل لخته افزایش می‌یابد. DVT از ریسک‌های بالای مربوط به جراحی است به خصوص جراحی اندام‌های تحتانی مانند جرای مفصل
پیشگیری از DVT
با تغییرات کوچکی در لایف استایل خود می‌توانید ریسک لخته شدن خون در پا را پایین آورید. فشار خون خود را تحت کنترل داشته باشید، از سیگار بپرهیزید و در صورت اضافه وزنی، وزن خود را کاهش دهید. حرکت پاها در طی نشستن به جریان خون کمک می‌کند. پیاده روی بعد از استراخت روی تخت می‌تواند از تشکیل لخته جلوگیری کند. در صورتی که در مسافرت بیشتر از چهار ساعت به حالت نشسته باشید، ریسک لخته خون در پا بالا می‌رود.در طی رانندگی طولانی مدت به خود استراحت دهید و دراز بکشید. در صورت استفاده از هواپیما، قطار، یا اتوبوس در راهرو راه بروید.
تستDVT
برای تشخیص، پزشک از شما شرح حال خواهد گرفت، معاینه‌ی فیزیکی خواهید شد و از تستهای تشخیصی استفاده خواهد کرد. این تست‌ها شامل:
تست اولتراسوند: یکی از رایجترین تستهای تشخیصی DVT است که از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از عروق شما جهت بررسی جریان خون، استفاده می‌شود. در صورت وجود لخته، پزشک با مشاهده‌ی قطعی در جریان خون، آن را تشخیص خواهد داد.
ونوگرام: در صورتی که از اولتراسوند نتیجه‌ای نگرفتید، ممکن است پزشک ونوگرام درخواست کند. در این تست رنگ را به عروق تزریق می‌کنند. سپس در محل‌هایی که پزشک به وجود DVT شک دارد از اشعه‌ی ایکس استفاده می‌شود.
تست D-dimer: این تست میزان موادی را که بعد از شکستن لخته آزاد می‌شود، اندازه می‌گیرد. اگر سطح این مواد بالا باشد و برای DVT ریسک فاکتور داشته باشید، احتمالا لخته‌ی خون دارید!
عوارض DVT
عارضه‌ی بزرگ DVT آمبولی ریوی است. اگر لخته‌ی خون به سمت ریه‌ی شما حرکت کند و باعث ایجاد انسداد در عروق خونی شود، آمبولی ریوی رخ می‌دهد. در این صورت مشکلات جدی برای ریه و دیگر بخش‌های بدن شما ایجاد می‌شود. در صورتی که علائم امبولی ریوی را داشته باشید سریعا به پزشک مراجعه کنید. این علائم شامل:
- سرگیجه
- عرق کردن
- درد قفسه‌ی سینه که با سرفه کردن و تنفس عمیق بدتر می‌شود.
- تنفس سریع
- سرفه‌ی خون
- ضربان قلب بالا
حاملگی و DVT
حاملگی ریسک لخته خون در پا را بالا می‌برد. در حقیقت زن حامله ۵ تا ۱۰ برابر بیشتر از زنی که حامله نیست، احتمال لخته شدن خون در پا را دارد. در طی حاملگی، پروتئین‌هایی که در ایجاد لخته نقش دارند افزایش می‌یابند و سطح پروتئین‌های ضد انعقادی کاهش می‌یابد. به علاوه افزایش سطح هورمون‌ها و کاهش جریان خون در حالی که رحم بزرگ شده و بزرگشت خون از اندام‌های تحتانی محدود شده، با این ریسک ارتباط دارد.
احتمال تشکیل لخته‌ی خون در هنگام پرواز، به دلیل نشستن طولانی مدت افزایش می‌یابد. هر چه مدت پرواز بیشتر باشد، ریسک بالاتر می‌رود. به خصوص برای افرادی که مدت پرواز بیشتر از هشت ساعت باشد، اهمیت بیشتری دارد. موارد زیر می‌توانند احتمال تشکیل لخته در طی پرواز را کاهش دهند:
- در ردیف خروجی بنشینید تا فضای بیشتری برای دراز کشیدن و حرکت پاهای خود داشته باشید.
- از جوراب‌های فشرده‌سازی استفاده کنید که تجمع خون در پاها را کاهش می‌دهند و جریان خون را حفظ می‌کند.
- از داروهای کاهنده‌ی غلظت خون یا آسپرین که پزشک تجویز کرده است، استفاده کنید.
- برای حفظ جریان خون، پاهای خود را ورزش دهید.
- در طی پرواز از جایتان بلند شوید و در کابین راه بروید.
داشتن سبک زندگی سالم به پیشگیری از لخته شدن خون در پا کمک می‌کند. شما می‌توانید ریسک لخته شدن خون در پا را با رژیم سالم مانند میوه‌ها و سبزی‌ها و غلات دارای مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری، کاهش دهید. رژیم غذایی گیاهی یا مدیترانه‌ای ممکن است بهترین رژیم برای افراد دارای ریسک DVT یا افرادی که قبلا DVT داشتند، باشد. اما بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی با داروهای مربوط به DVT تداخل دارند. برای مثال ویتامینk زیاد می‌تواند توانایی وارفارین برای کاهش غلظت خون و جلوگیری از تشکیل لخته را مختل کند. ویتامین‌ها و مکمل‌های مصرفی خود را مرور کنید و درباره‌ی تداخل با داروها را از پزشک خود بپرسید. همچنین خیلی مهم است که از پزشک خود درباره‌ی غذاها و داروهایی که نباید مصرف کنید، سوال کنید.
