کتواسیدوز دیابتی چیست؟
کتواسیدوز دیابتی (DKA) یک عارضه جدی دیابت نوع ۱ و به میزان کمتر دیابت نوع ۲ است. بیماری دی کی ای هنگامی اتفاق می افتد که قند خون شما بالا بوده و مواد اسیدی به نام کتون در مقادیر خطرناکی در بدن تولید شود.
کتواسیدوز نباید با کتوز که وضعیتی بی‌خطر است، اشتباه گرفته شود. کتوز می‌تواند به دنبال داشتن یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار کم، که به عنوان یک رژیم کتوژنیک یا روزه داری شناخته می‌شود، رخ دهد.
بیماری دی کی ای فقط در شرایطی اتفاق می‌افتد که انسولین کافی در بدن وجود ندارد تا سطح بالای گلوکز را در خون کنترل کند. این بیماری در مبتلایان به دیابت نوع ۲ کمتر دیده می‌شود زیرا معمولاً سطح انسولین در مبتلایان به نوع ۲ دیابت خیلی پایین نمی آید، هرچند احتمال رخداد آن وجود دارد. بیماری دی کی ای جزو اولین علائم دیابت نوع ۱ است، زیرا افراد مبتلا به نوع۱ دیابت قادر به ساخت انسولین موردنیازشان نیستند.
علائم کتواسیدوز دیابتی چیست؟
علائم DKA به سرعت ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر باشد:
- تکرر ادرار
- تشنگی شدید
- قند خون بالا
- مقادیر بالای کتون در ادرار
- حالت تهوع یا استفراغ
- درد شکم
- گیجی
- رایحه‌ی میوه در نفس
- سرخ شدن چهره
- خستگی
- تنفس سریع و پی در پی
- خشکی دهان و پوست
کتواسیدوز دیابتی یک اورژانس پزشکی است. اگر حس می‌کنید که علائم کتواسیدوز را تجربه می‌کنید، فوراً با اورژانس تماس بگیرید. در صورت عدم درمان، صحیح کتواسیدوز تواند به حالت اغما یا مرگ منجر شود. اگر انسولین مصرف می‌کنید، حتما درباره‌ی خطر کتواسیدوز با پزشکی خود صحبت کرده و برای پیشگیری از آن برنامه‌ریزی کنید. اگر مبتلا به دیابت نوع ۱ هستید، باید تست کتون ادرار خانگی را انجام دهید. اگر به دیابت نوع ۱ مبتلا هستید و قند خونتان دوبار بیش از ۲۵۰ میلی گرم در هر میلی لیتر (میلی گرم در دسی لیتر) بود، باید تست کتون ادرار انجام دهید.
همچنین اگر بیمار هستید یا قصد ورزش کردن دارید و یا قند خون شما ۲۵۰ میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر است، حتما باید تست را انجام دهید. در صورت گزارش سطح کتون متوسط یا بالا در نتایج با پزشک خود تماس بگیرید. اگر بیماری کتواسیدوز دیابتی شما در حال پیشرفت بود، مرتب از پزشک معالج خود کمک بگیرید.
درمان کتواسیدوز دیابتی چیست؟
درمان کتواسیدوز دیابتی معمولاً شامل ترکیبی از اقداماتی جهت حفظ قند خون و انسولین در حد نرمال است. اگر به کتواسیدوز دیابتی مبتلا شده‌اید اما هنوز به دیابت مبتلا نشده اید، پزشک شما برای جلوگیری از عود مجدد کتواسیدوز، اقدامات درمانی دیابت را انجام می‌دهد.
همچنین عفونت نیز می‌تواند خطر ابتلا به کتواسیدوز را افزایش دهد. اگر کتواسیدوز دیابتی شما در نتیجه‌ی عفونت یا بیماری رخ داده باشد، پزشک معالج شما درمان با آنتی بیوتیک را نیز انجام می‌دهد.
جایگزینی مایعات
به احتمال زیاد پزشکان در بیمارستان مایعات به فرد خواهند داد. این دریافت مایعات تا حد امکان به صورت خوراکی است اما گاهی مجبور می‌شوند که مایعات را به شکل تزریق وریدی تجویز کنند. جایگزینی مایعات به درمان کم آبی که می تواند باعث افزایش قند خون شود، کمک می‌کند.
انسولین درمانی
انسولین تا زمانی که سطح قند خون فرد به زیر ۲۴۰ میلی‌گرم در لیتر کاهش یابد، به شکل وریدی به فرد تزریق می‌شود. هنگامی که سطح قند خون فرد در حد قابل قبولی قرار گرفت، پزشک به کمک بیمار اقداماتی در جهت جلوگیری از کتواسیدوز دیابتی در آینده انجام خواهد داد.
جایگزینی الکترولیت
سطح انسولین خیلی پایین فرد باعث کاهش سطح الکترولیتهای بدن به سطوح غیر طبیعی می‌شود. الکترولیت ها مواد معدنی با بار الکتریکی هستند که به اعضا‌ی بدن شما از جمله قلب و اعصاب کمک می‌کند تا به درستی کار کنند. جایگزینی الکترولیت نیز معمولاً از طریق تزریق وریدی انجام می‌شود.
چه عواملی باعث بیماری دی کی ای می‌شوند؟
کتواسیدوز دیابتی هنگامی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون بسیار بالا بوده و میزان انسولین کم باشد. بدن ما برای استفاده از گلوکز موجود در خون به انسولین احتیاج دارد. در کتواسیدوز دیابتی گلوکز نمی‌تواند وارد سلول شود بنابراین تجمع یافته و در نتیجه قند خون بالا می‌رود.
در پاسخ به این اتفاق، بدن شروع به تجزیه چربی و تبدیل آن به سوخت قابل مصرفی به نام کتون می‌کند که نیازی به انسولین ندارد. هنگامی که مقدار زیادی از کتون ها ساخته شد، خون فرد اسیدی می شود. به این اتفاق کتواسیدوز دیابتی می‌گویند.
شایع ترین علل بیماری دی کی ای عبارتند از:
- فراموشی تزریق انسولین یا عدم تزریق انسولین کافی
- بیماری یا عفونت
- گرفتگی در پمپ انسولین شخصی (برای افرادی که از یک سرنگ دائمی ستفاده می کنند)
چه کسی در معرض ابتلا به بیماری دی کی ای است؟
- افراد مبتلا به دیابت نوع ۱
- افراد زیر ۱۹ سال
- افرادی که به نوعی تروما اعم از احساسی یا جسمی دچارند
- افراد استرس دار
- افرادی که تب بالایی داشته باشند
- افرادی که دچار سكته قلبی یا سكته مغزی شده اند
- معتادین به مواد مخدر یا الکل
اگرچه کتواسیدوز دیابتی در افرادی که دیابت نوع ۲ دارند کمتر دیده می‌شود اما گاها اتفاق می‌افتد. بعضی از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ «مستعد کتون» هستند و خطر بیشتری برای ابتلا به کتواسیدوز دیابتی دارند. مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند خطر ابتلا به کتواسیدوز دیابتی را افزایش دهد. در مورد سایر عوامل خطر با پزشک خود صحبت کنید.
بیماری دی کی ای چگونه تشخیص داده می شود؟
تست کتون در نمونه ادرار اولین گام برای تشخیص کتواسیدوز است. همچنین ممکن است سطح قند خون فرد نیز سنجیده شود. سایر آزمایشاتی که پزشک ممکن است درخواست کند عبارتند از:
- آزمایش خون، از جمله سنجش پتاسیم و سدیم برای ارزیابی عملکرد متابولیک بدن
- گاز خون شریانی، طوری که خون برای تعیین میزان اسیدیته آن از شریان گرفته می‌شود
- فشار خون
- در صورت بیماری، پرتونگاری قفسه سینه یا آزمایش های دیگر برای جستجوی علائم عفونت، مانند ذات‌الریه
پیشگیری از بیماری دی کی ای
روش‌های بسیاری برای جلوگیری از کتواسیدوز وجود دارد. یکی از مهمترین موارد، مدیریت صحیح دیابت است که شامل:
- مصرف داروهای دیابت طبق دستورالعمل
- رعایت برنامه غذایی توسط فرد و مصرف آب کافی
- سنجش مداوم و مرتب قند خون، این به شما کمک می‌کند تا قند خون خود را در محدوده‌ی نرمال حفظ کنید و اگر متوجه مشکلی شدید، باید در مورد تنظیم برنامه درمانی خود با پزشک خود صحبت کنید.
هرچند شما نمی‌توانید به طور کامل از خود در برابر بیماری یا عفونت محافظت کنید، می توانید اقداماتی برای یادآوری تزریق انسولین و کمک به پیشگیری و برنامه ریزی در موارد اضطراری کتواسیدوز دیابتی انجام دهید، از جمله:
- اگر هر روز در ساعت مشخصی تزریق انجام می‌دهد، آلارم را تنظیم کنید یا یک برنامه یادآوری دارو روی تلفن خود نصب کنید تا به شما در یادآوری کمک کند.
- در ابتدای روز سرنگ خود را از قبل پر کنید. این به شما کمک می‌کند تا اگر یک دوز را جا انداخته باشید، متوجه شوید.
- در مورد تنظیم میزان دوز انسولین بر اساس سطح فعالیت، شدت بیماری یا سایر عوامل مانند موادی که می خورید با پزشک خود مشورت کنید.
- اقدامات مربوط به شرایط اضطراری را مطالعه کنید تا در صورت بروز علائم کتواسیدوز، به درستی واکنش نشان دهید.
- میزان کتون ادرار خود را در دوره‌های استرس یا بیماری مرتب تست کنید. این می تواند به شما کمک کند قبل از خطر، میزان کتون را در سطوح خفیف تا متوسط حفظ کنید.
- اگر سطح قند خون شما بالاتر از حد طبیعی است یا کتون وجود دارد، به دنبال دریافت مراقبت های پزشکی باشید. تشخیص زود هنگام ضروری است.
