آسفیکسی چیست ؟
آسفیکسی عارضه‌ای است که در پی نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد در حین زایمان، اتفاق می‌افتد و می‌تواند کشنده باشد. به این عارضه آسفیکسی هنگام تولد یا زایمان هم گفته می‌شود. از نتایج خطرناک آسفیکسی و نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد هنگام تولد، ابتلا به آنسفالوپاتی هیپوکسیک-ایسکمیک است.
علائم آسفیکسی نوزاد
نوزاد تازه متولد شده ممکن است علائم آسفیکسی را بلافاصله بعد از تولد تجربه نکند و تنها ضربان قلب بسیار بالا یا بسیار پایین یکی از نشانه‌های آسفیکسی در نوزاد باشد.
اگر نوزاد بلافاصله پس از تولد دچار علامت آسفیکسی شود، این علائم شامل موارد زیر خواهد بود:
- رنگ پریدگی یا تغییر رنگ پوست به آبی
- سخت نفس کشیدن که می‌تواند علائمی مثل گشاد شدن بیش از حد پره‌های بینی هنگام تنفس یا داشتن تنفس شکمی
- ضربان قلب آهسته
- تون عضلانی ضعیف
مدت زمانی که نوزاد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند روی شدت علائم تأثیرگذار است. به طوری که هر چه نوزاد مدت بیشتری دچار کمبود اکسیژن باشد، بیشتر در معرض تجربه علائم آسفیکسی قرار می‌گیرد. اگر شدت علائم خیلی زیاد شود می‌تواند موجب آسیب یا از کار افتادن ارگان‌های زیر شود:
- ریه‌ها
- قلب
- مغز
- کلیه‌ها
علت آسفیکسی نوزاد
هر عاملی که توانایی نوزاد برای دریافت اکسیژن را تحت تأثیر قرار دهد، می‌تواند باعث افت اکسیژن خون نوزاد و آسفیکسی شود. هنگام زایمان پزشکان باید با دقت شرایط مادر و نوزاد را ارزیابی کنند و تلاش کنند که سطح اکسیژن خون مادر و نوزاد را در محدوده نرمال نگه دارند تا خطرات کاهش یابد.
در صورتی که یک یا بیش از یک مورد از موارد زیر اتفاق بیافتد، ممکن است آسفیکسی نوزاد رخ دهد:
- بسته شدن مجرای تنفسی نوزاد
- کم خونی نوزاد، به این معنا که گلبول های قرمز نمی‌توانند به مقدار کافی مولکول اکسیژن را با خود حمل کنند.
- مدت زایمان طولانی شود یا زایمان به سختی صورت گیرد.
- مادر قبل از زایمان یا در حین آن اکسیژن کافی دریافت نکرده باشد.
- فشار خون مادر در حین زایمان بسیار بالا یا بسیار پایین باشد.
- مادر یا نوزاد دچار عفونت باشد.
- جفت سریعتر از حالت معمول از رحم جدا شود. زیرا باعث افت اکسیژن خون نوزاد می‌شود.
- بند ناف به صورت نا به جا، دور نوزاد بپیچد.
علائمی که به خاطر نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد قبل، حین یا بعد از زایمان ایجاد می‌شود، دو دلیل عمده دارد. اول این که کمبود اکسیژن خون، خود باعث آسیب سریع می‌شود. این آسیب می‌تواند در عرض چند دقیقه ایجاد شود. ثانیا آسیب ممکن است زمانی ایجاد شود که سلول‌های دچار کمبود اکسیژن، مجدداً ترمیم شده‌اند و سموم داخل خود را به بیرون از سلول آزاد می‌کنند. خروج حجم زیادی از سموم از سلول‌ها به صورت ثانویه آسیب ایجاد می‌کند.
نوزادان در معرض خطر آسفیکسی
طبق آمار بیمارستان اطفال سیاتل آمریکا، به ازای هر ۱۰۰۰ تولد نوزاد رسیده زنده در ایالات متحده، ۴ نوزاد دچار آسفیکسی می‌شود. نوزادان نارس بیشتر در معرض خطر آسفیکسی هستند.نوزادانی که از مادران با شرایط بارداری ویژه مثل مادران مبتلا به دیابت شیرین یا پره اکلامسی(فشار خون بارداری)، به دنیا می‌آیند هم بیشتر در معرض ابتلا به عارضه آسفیکسی قرار دارند.
مطالعه‌ای که در مجله ایتالیایی اطفال منتشر شده است اشاره می‌کند که سن مادران و وزن پایین نوزادان در حین تولد هم از عوامل خطر آسفیکسی هستند. این مسئله به خصوص در کشورهای در حال توسعه که مادران دسترسی کمتری به مراقبت‌های پیش از زایمان و پس از زایمان دارند هم شایع تر است.
تشخیص آسفیکسی نوزاد
نوزادان به طور طبیعی به فاصله ۱ تا ۵ دقیقه بعد از تولد با نمره آپگار سنجیده می‌شوند. این سیستم نمره دهی براساس ۵ فاکتور زیر تنظیم شده است:
- تنفس
- ضربان قلب
- ظاهر
- پاسخ به محرک
- تون عضلانی
هر یک از فاکتورهای بالا می‌تواند نمره ۰، ۱ یا ۲ بگیرد. بنابراین بالاترین نمره آپگار برای یک نوزاد ۱۰ است. نوزادی که بعد از ۵ دقیقه نمره آپگار پایینی داشته باشد، بیشتر در معرض خطر آسفیکسی قرار دارد. نمره کمتر از ۷ نشان دهنده این است که نوزاد اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. اگر نوزاد پس از ۵ دقیقه نمره آپگار ۳ یا کمتر داشته باشد، پزشک به آسفیکسی در نوزاد شک می‌کند.
همچنین ممکن است پزشک درخواست آزمایش خون برای نوزاد دهد تا بفهمد سطح اسید خون نوزاد بالاست یا خیر. اگر سطح اسید خون بالا باشد نشانه اکسیژن رسانی ضعیف در بدن است. آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه ها، قلب و کبد که ممکن است تحت تأثیر کمبود اکسیژن، دچار آسیب شده باشند هم انجام می‌شود.
درمان آسفیکسی در نوزادان
درمان براساس شدت علائم و مدت زمانی که طول می‌کشد تا آسفیکسی تشخیص داده شود، صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، می‌توان قبل از زایمان به مادر اکسیژن بیشتری داد تا قبل از تولد، به اکسیژن رسانی نوزاد کمک کند. روش زایمان سزارین هم به طور بالاقوه یک روش جلوگیری کننده از این عارضه است که در زایمان‌های طولانی یا سخت می‌تواند جایگزین شود.
بعد از تولد ممکن است نوزاد دچار آسفیکسی نیاز به دستگاه ونتیلاتور برای حمایت تنفسی داشته باشد. گرم نگه داشتن نوزاد هم می‌تواند عوارض هایپوکسی نوزاد را کاهش دهد. پزشک هم پیوسته با اندازه گیری فشار خون نوزاد و مقدار دریافت مایعات توسط نوزاد، شرایط را ارزیابی می‌کند تا از رسیدن مقدار کافی اکسیژن به نوزاد مطمئن شود.
برخی نوزادان ممکن است در نتیجه آسفیکسی، تشنج را تجربه کنند. پزشکان باید این موارد را با دقت کامل درمان کنند تا آسیبی به خاطر تشنج در نوزاد رخ ندهد.
پیگیری در طولانی مدت
پیگیری این عارضه هم به مدت زمانی که نوزاد دچار کمبود اکسیژن بوده است بستگی دارد. نوزادان نجات یافته از آسفیکسی در طولانی مدت ممکن است هر چیزی، از سلامتی کامل گرفته تا ناتوانی‌های اساسی را تجربه کنند.
آسفیکسی نوزاد علت اصلی آسیب مغزی و مرگ نوزادان در جهان است. هر ساله حدود ۹۰۰۰۰۰ نوزاد در سراسر دنیا به دلیل آسفیکسی می‌میرند و طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی بخش بیشتر این مرگ و میر در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد. تشخیص زودرس و درمان به موقع این شرایط مهم ترین راه نجات نوزاد و کاهش عوارض آن است.
