افسردگی یک اختلال رایج و جدی است که می‌تواند منجر به آزردگی شدید، اختلال عملکرد اجتماعی و در موارد شدیدتر، خودکشی شود. داروهای ضد افسردگی متعددی برای درمان این اختلال وجود دارد. اما می‌خواهیم نگاهی به رویکرد گیاه درمانی افسردگی داشته باشیم. در این مقاله به بررسی پاسخ سوالاتی از جمله علف چای چیست و چه مزیتی به سایر داروهای ض افسردگی دارد، می‌پردازیم.
ابتدا کمی در مورد اختلال افسردگی بحث می‌کنیم.
افسردگی چیست؟
افسردگی یک اختلال عاطفی و همراه با احساس آزردگی و کمبود اعتماد به نفس است.
علائم عمده‌ی افسردگی عبارت اند از:
- ناراحتی شدید
- ضعف و سستی
- کاهش توانایی در تمرکز و تصمیم گیری
- تغییر اشتها
- افکار تکراری در مورد مرگ و خودکشی
شیوع افسردگی در آقایان (%۱۵-۹) نسبت به خانم‌ها (%۲۰) کمتر است. میانگین سن شروع افسردگی ۵۰-۴۵ سال است (پس از تغیرات تکاملی غدد جنسی و یائسگی)؛ ولی شروع آن می‌تواند در هر سنی رخ دهد. افسردگی معمولا به صورت دوره‌های ۱۰-۵ ماهه بروز می‌کند و یک اختلال دوره‌ای است.
استرس‌های محیطی و اتفاقات ناگوار زندگی (از جمله از دست دادن شغل) باعث افزایش خطر ابتلا به افسردگی می‌شود.
بیشتر بخوانیم: انواع افسردگی چیست؟
آسیب شناسی (اتیولوژی) اختلال افسردگی کاملا مشخص نیست. فرضیه‌ی اصلی افسردگی بیان می‌کند که این اختلال، به دلیل کمبود عملکردی ناقل‌های عصبی آمینی (مثل نوراپی نفرین، دوپامین و سروتونین) رخ می‌دهد. زیرا داروهای ضد افسردگی رایج، مثل ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای و مهارکننده‌های مونو آمینو اکسیداز، باعث تسهیل عمل ناقل‌های عصبی در دستگاه عصبی مرکزی می‌شوند.
سایر سیستم‌هایی که ممکن است در افسردگی دخیل باشند، عبارت اند از:
- سیستم GABA
- نوروپپتیدهایی مثل وازوپرسین
- اوپیوئیدهای اندوژن
صرف نظر از گیاهی یا سنتتیک بودن داروی ضد افسردگی، درمان افسردگی به میزان نصف تا دو سوم، به توانایی‌های خوددرمانی بیمار و تحریک بیمار توسط پزشک معالج بستگی دارد. بنابراین بخش کوچکی از روند درمان بر عهده دارو است.
جایگاه گیاهان دارویی در درمان افسردگی چیست؟
علف چای تنها گیاهی است که توسط کمیسیون E آلمان تایید شده است و مطالعات بالینی بسیاری نشان داده‌اند که می‌تواند باعث کاهش علائم افسردگی خفیف تا متوسط شود. با این حال، علف چای برای درمان افسردگی شدید موثر نیست.
در بسیاری از کشورها مثل ایالات متحده و بریتانیا، علف چای و سایر گیاهان ضد افسردگی به عنوان مکمل غذایی شناخته می‌شوند و برای خود درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ولی به طور کلی می‌توان گفت پس از تشخیص صحیح درجه‌ی افسردگی، می‌توان از ضد افسردگی‌های گیاهی استفاده کرد.
در ادامه، با گیاه علف چای بیشتر آشنا خواهیم شد.
علف چای چیست ؟
علف چای با نام علمی Hypericum perforatum، گیاهی علفی، چند ساله و به ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر است که در مناطق خشک و آفتابی اروپا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی می‌روید.
گل‌های این گیاه، ستاره‌ای شکل، زرد رنگ، دارای ۵ گلبرگ و تعداد زیادی پرچم بلند است.
برگ‌های این گیاه دارای نقاط شفاف است؛ به گونه‌ای که اگر برگ علف چای را در مقابل نور خورشید قرار دهید، منظره‌ای سوراخ دار خواهد داشت. به همین دلیل در نام علمی گیاه، از واژه‌ی perforatum به معنای سوراخ دار استفاده شده است.
قسمت مورد استفاده‌ی دارویی گیاه، گل‌ها و برگ‌های آن است.
زمان برداشت این گیاه، هنگامی است که گل‌ها شروع به باز شدن می‌کنند. گیاهان برداشت شده باید به سرعت، ولی با دقت خشک شوند تا ترکیبات گیاه، تخریب نشود. به همین دلیل، دمای خشک کردن گیاه نباید بیش از ۳۰-۴۰ درجه سانتی گراد باشد.
ترکیبات علف چای عبارت اند از:
- مشتقات آنتراکینون
- هایپریسین
- سودوهایپریسین
- فلاونوئیدها
- مشتقات فلوروگلوسینول‌ها
- هایپرفورین
مکانیزم علف چای چیست ؟
محققان معتقدند مکانیزم اصلی علف چای برای اثر ضد افسردگی، مهار آنزیم مونو آمینو اکسیداز توسط هایپریسین است. ولی اطلاعات جدیدتر نشان می‌دهند که هایپرفورین ماده‌ی فعال و اصلی علف چای است. هایپرفورین باعث مهار برداشت سیناپسی سروتونین، نوراپی نفرین، دوپامین، گلوتامات و GABA در سیستم عصبی مرکزی می‌شود.
افزایش میزان این ناقل‌های عصبی در دراز مدت، باعث افزایش تعداد گیرنده‌های سروتونین و کاهش تعداد گیرنده‌های بتا آدرنرژیک در نورون‌های پس سیناپسی می‌شود. محققان معتقدند که تغییر در میزان این گیرنده‌ها، باعث اثر ضد افسردگی علف چای می‌شود.
از طرفی مطالعات نشان داده‌اند که اثر درمانی علف چای، نمی‌تواند فقط مربوط به هایپرفورین باشد. زیرا در ۳ مطالعه بالینی، مشاهده شده است عصاره‌هایی که حتی غلظت هایپرفورین در آن‌ها بسیار کم بوده است، در درمان افسردگی موثر بوده‌اند.
ولی به طور کلی بر اساس مطالعات فارماکوکینتیکی، هم هایپرفورین و هم هایپریسین باعث اثربخشی این گیاه می‌شوند.
کابردهای بالینی علف چای چیست ؟
علف چای از سوی کمیسیون E آلمان برای درمان افسردگی و اضطراب تایید شده است.
اثربخشی علف چای در درمان افسردگی خفیف تا متوسط، در ۹ مطالعه مروری سیستمیک (شامل ۲۷ کارآزمایی بالینی و ۲۲۹۱ بیمار مبتلا به اختلالات افسردگی) نشان داده شده است. بیشتر این کارآزمایی‌ها مدت ۶-۴ هفته به طول انجامید. نتایج این مطالعات نشان داده است که علف چای در درمان افسردگی خفیف تا متوسط، نسبت به پلاسبو (دارونما) بهتر عمل می‌کند و هم‌چنین می‌تواند به اندازه‌ی داروهای ضد افسردگی سنتتیک موثر باشد.
با این حال، علف چای برای درمان افسردگی شدید مناسب نیست.
همانند سایر داروهای ضد افسردگی، اثر درمانی علف چای، احتمالا ۱۴-۱۰ روز پس از شروع درمان خود را نشان می‌دهد؛ بنابراین فرآورده‌های علف چای، اثرات حاد ایجاد نمی‌کنند و نمی‌توانند به عنوان مسکن روزانه مورد استفاده قرار گیرند.
لازم به ذکر است که علف چای، حدود %۱ اسانس دارد که با تقطیر بخار، جداسازی می‌شود.
روغن علف چای با خیساندن گل‌های تازه‌ی آسیاب شده در روغن زیتون (به نسبت ۲۵:۱۰۰) تهیه می‌شود و به صورت موضعی برای درمان زخم و سوختگی به کار می‌رود.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف علف چای چیست ؟
به طور کلی علف چای، گیاه ایمنی است و نسبت به داروهای ضد افسردگی سنتتیک بهتر تحمل می‌شود. عوارض جانبی جزئی این گیاه عبارت اند از:
- علائم گوارشی
- سرگیجه
- خستگی
- خشکی دهان
- بی خوابی
- سردرد
در صورت مصرف دوز توصیه شده‌ی علف چای، به ندرت ممکن است واکنش حساسیت نوری رخ دهد. ولی در دوزهای بالا، احتمال این واکنش بیشتر است. افراد دارای پوست روشن برای ابتلا به این واکنش مستعدتر هستند. در واقع، هایپریسین و سودوهایپریسین موجود در علف چای باعث حساسیت نوری می‌شود.
در صورت مسمومیت با علف چای (با دوزی معادل ۳۰ برابر دوز روزانه و به قصد خودکشی!)، بیمار باید به مدت ۱ هفته از نور خورشید و سایر تابش‌های فرابنفش دور باشد؛ زیرا سرعت حذف ترکیبات هایپریسین از بدن کند است.
به دلیل کمبود تجارب و اطلاعات بالینی در مورد اثر فرآورده‌های علف چای روی خانم‌های حامله و شیرده، بهتر است این فرآورده‌ها بدون نظارت حرفه‌ای پزشک، در این گروه مورد استفاده قرار نگیرد.
تداخلات دارویی علف چای چیست ؟
علف چای می‌تواند با داروهایی که توسط آنزیم‌های کبدی متابولیزه یا با اتصال p-گلیکوپروتئین از بدن حذف می‌شوند، تداخل داشته باشد. از جمله:
- سیکلوسپورین (داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی)
- اتینیل استرادیول (داروی ضد بارداری خوراکی)
- تئوفیلین (داروی ضد آسم)
- فن پروکومون (داروی ضد انعقاد)
- وارفارین (داروی ضد انعقاد)
- آمی تریپتیلین (داروی ضد افسردگی)
- ایندیناویر (داروی ضد ویروس)
- دیگوکسین (داروی ضد انعقاد)
به علاوه، در صورتی که علف چای همراه با مهارکننده‌های بازجذب سروتونین مصرف شود، باعث ایجاد علائم سندروم سروتونین می‌شود. این علائم عبارت اند از:
- تغییرات وضعیت ذهنی
- لرزش
- ناپایداری سیستم عصبی اتونوم (خودمختار)
- ناراحتی گوارشی
- سردرد
- درد عضلانی
- بی قراری
چند نمونه از داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین عبارت اند از:
- پاروکستین
- سرترالین
- نفازودون
هر سه مورد بالا، از داروهای ضد افسردگی هستند.
دوز و نحوه مصرف علف چای چیست ؟
بر اساس مونوگراف کمیسیون E آلمان، دوز روزانه‌ی علف چای معادل ۴-۲ گرم از پودر خشک شده‌ی گیاه است. راه‌های مصرف این گیاه عبارت اند از:
- تنتور گیاه به نسبت ۱:۱۰ با اتانول %۴۵، به میزان ۴-۲ میلی‌لیتر، ۳ بار در روز
- به صورت چای، تهیه شده از ۴-۲ گرم گیاه خرد شده که به مدت ۱۰ دقیقه در ۱۵۰ میلی‌لیتر آب جوش خیسانده و سپس صاف شود، به میزان ۱ فنجان (۲۴۰ میلی‌لیتر)، ۳ بار در روز
- عصاره‌های الکلی گیاه (با اتانول یا متانول) که به صورت صنعتی به شکل قرص یا کپسول تهیه می‌شود. دوز روزانه و ابتدایی این فرآورده‌ها برای شروع درمان، ۱۰۰۰-۵۰۰ میلی‌گرم (هایپریسین) است. در ادامه روند درمان و برای درمان یک سری علائم خاص در موارد خفیف‌تر، دوز روزانه‌ی ۶۰۰-۳۰۰ میلی‌گرم نیز می‌تواند کافی باشد.
مزیت درمانی علف چای چیست ؟
دو معیار مهم برای انتخاب داروی ضد افسردگی عبارت اند از:
- میزان تحمل دارو توسط بیمار (کم بودن عوارض جانبی)
- هزینه‌های درمان
عوارض جانبی تقریبا در %۶۰-۳۰ بیمارانی که با ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای درمان می‌شوند و تقریبا در %۳۰-۱۳ افرادی که داروهای جدیدتر ضد افسردگی را دریافت می‌کنند، مشاهده می‌شود.
این عوارض جانبی معمولا چند روز پس از شروع مصرف دارو و در واقع قبل از شروع اثر درمانی بروز می‌یابند. ممکن است این عوارض جانبی آنقدر برای بیمار دردسر ساز باشد که خودسرانه مصرف دارو را قطع کند.
مطالعات روی حدود ۸۰۰۰ بیمار نشان داده است که شیوع عوارض جانبی در اثر مصرف عصاره علف چای، فقط حدود %۳-۱ است. این میزان حداقل ۱۰ برابر کمتر از داروهای ضد افسردگی سنتتیک است.
مزیت دیگر علف چای این است که هزینه‌های درمانی با فرآورده‌های این گیاه نسبت به داروهای ضد افسردگی جدیدتر، کمتر است.
نتیجه گیری
افسردگی یک اختلال جدی است که در صورت درمان نشدن، می‌تواند زندگی فرد را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.
علف چای تنها گیاه تایید شده برای درمان افسردگی خفیف تا متوسط است؛ ولی در درمان افسردگی شدید موثر نیست و هم‌چنین اثرات درمانی آن به سرعت بروز نمی‌کند.
بخش دارویی مورد استفاده‌ی این گیاه، گل‌ها و برگ‌های آن است. دوز توصیه شده روزانه، ۴-۲ گرم از پودر خشک شده‌ی گیاه به صورت چایی است. هم‌چنین می‌توان از فرآورده‌های دارویی علف چای استفاده کرد.
این گیاه به طور کلی عوارض جانبی جدی ندارد؛ ولی در اثر مسمومیت با دوزهای بالا باعث حساسیت نوری می‌شود.
مزیت درمانی علف چای نسبت به سایر داروهای ضد افسردگی این است که عوارض جانبی و هزینه‌های درمانی کمتری دارد.
همانند هر گونه داروی گیاهی و مکمل دیگر، قبل از مصرف این گیاه، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
