تصلب شرائین نوعی بیماری است که در آن، شریان‌ها به دلیل تشکیل پلاک‌های چربی باریک می‌شوند. این بیماری در ابتدا علائمی ندارد؛ ولی در صورت شدید شدن، می‌تواند زمینه ساز سایر مشکلات باشد. از این رو درمان و پیشگیری از آن اهمیت بالایی دارد. در این مقاله نقش گیاهان را در درمان این بیماری بررسی می‌کنیم و به پاسخ سوالاتی از جمله کاربردهای بالینی سیر چیست می‌پردازیم.
نقش گیاهان در درمان تصلب شرائین چیست؟
برخی داروهای گیاهی در پیشگیری یا درمان علامتی تصلب شرائین و بیماری‌های ناشی از آن موثر هستند. برخی گیاهان جنس آلیوم (مثل سیر، پیاز و سیر خرس) در پیشگیری از تصلب شرائین جایگاه ویژه‌ای دارند. اثرات سیر نیز به طور گسترده در مطالعات بالینی و فارماکولوژیکی مستند شده است.
سیر عمدتا به دلایل زیر، باعث جلوگیری از تصلب شرائین می‌شود:
- گشاد کردن عروق
- بهبود خواص رئولوژیک خون
- کاهش چربی خون
محققان دریافته‌اند که سیر، از طریق مهار سنتز کلسترول، باعث کاهش چربی‌های خون می‌شود.
فسفولیپیدهای به دست آمده از گیاهان زیر نیز در پیشگیری از تصلب شرائین نقش دارند:
- سویا
- سبوس جوی دوسر
- صمغ گوار
سیر چیست ؟
گیاه سیر با نام علمی Allium sativum، بومی آسیای مرکزی است؛ ولی امروزه به طور گسترده کشت داده می‌شود.
ساقه‌ی زیرزمینی سیر برخلاف پیاز، لایه لایه نیست؛ بلکه یک ساختار مرکب از ۲۰-۴ حبه است که اطراف هر یک از حبه‌ها، یک پوسته‌ی برگی خشک و سفید قرار دارد. وزن هر یک از این حبه‌ها بسیار متنوع است؛ ولی به طور میانگین ۱ گرم وزن دارند.
قسمت مورد استفاده‌ی دارویی و خوراکی سیر، ساقه‌ی زیرزمینی آن است که امروزه یکی از محصولات تجاری کشاورزی است.
سیر عمدتا پس از برداشت، به شکل پودر درمی‌آید. تهیه پودر سیر به این صورت است که ابتدا حبه‌ها پوست گرفته می‌شوند، سپس به تکه‌هایی خرد می‌شوند و در نهایت به مدت ۴-۳ روز در دمای حداکثر ۵۰۰ درجه سانتی گراد خشک می‌شوند. رطوبت باقی مانده در پودر سیر، باید کمتر از %۵ باشد. در این فرآیند، دو سوم وزن سیر تازه کاهش می‌یابد.
ترکیبات سیر معمولا به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- ترکیبات حاوی گوگرد
- آلین
- آلیسین
- ترکیبات فاقد گوگرد
- آنزیم‌هایی مثل آلیناز
- آمینواسیدهای گوناگون
- پروتئین‌ها
- لیپیدها
- استروئیدها
- ویتامین‌ها
- عناصر کمیاب
بیشتر اثرات دارویی سیر، مربوط به ترکیبات گوگرد دار و آنزیم آلیناز است؛ بنابراین فرآورده‌های تجاری سیر، معولا بر اساس ترکیبات گوگرد دار، به ویژه آمینواسید آلین استاندارد سازی می‌شوند.
وقتی سیر خرد می‌شود، آلین بر اثر آنزیم آلیناز، به آلیسین تبدیل می‌شود.
مکانیزم سیر چیست ؟
مطالعات فارماکولوژیکی سیر بر روی مدل‌های حیوانی نشان داده است که سیر دارای اثرات زیر است:
- جلوگیری از تشکیل پلاک چربی در رگ‌های خونی
- کاهنده‌ی چربی خون (مهار سنتز کلسترول)
- کاهش فشار خون
- گشادکننده‌ی عروق
- آنتی اکسیدان
- افزایش تجزیه تری گلیسیریدها از طریق فعال کردن لیپاز در بافت‌های چربی
- فعال کردن فیبرینولایزیز (تجزیه‌ی لخته‌ی خون)
- مهار تجمع پلاکتی
- اثرات ضد میکروبی
تا به امروز، ۲۰ مطالعه‌ی اپیدمیولوژیکی، اثر رژیم سرشار از سیر را بر روی شیوع تومورهای خوش خیم در انسان مورد بررسی قرار داده‌اند. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که افزایش مصرف گونه‌های گیاهی آلیوم (مثل سیر، و پیاز) باعث محافظت در برابر تومورهای گوارشی خاصی می‌شود. محققان فرض می‌کنند که خاصیت ضد میکروبی یا ضد جهش زایی سیر باعث این اثرات می‌شود.
کاربردهای بالینی سیر چیست ؟
بر اساس مونوگراف کمیسیون E آلمان، فرآورده‌های سیر برای موارد زیر دارای کاربرد بالینی هستند:
- مکمل غذایی برای بیمارانی با چربی خون بالا
- پیشگیری از تغییرات عروقی وابسته به سن (سفت و باریک شدن عروق)
عوارض جانبی و تداخلات دارویی سیر چیست ؟
بیشتر عوارض جانبی گزارش شده در مطالعات مرتبط با اثرات سیر، غیراختصاصی بوده‌اند؛ به این معنا که هم در گروه مداخله (مصرف کنندگان سیر) و هم در گروه کنترل مشاهده می‌شدند.
با این حال، عوارض جانبی مصرف سیر می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- ناراحتی‌های گوارشی
- حالت تهوع
- واکنش‌های آلرژیک پوستی
- کاهش فشار خون ارتواستاتیک (تغییر از وضعیت نشسته یا خوابیده به وضعیت ایستاده)
- نفخ
- سردرد
- سرگیجه
- تعریق زیاد
- تغییرات فلور میکروبی روده
یکی از مشکلات مرتبط با فرآورده‌های پودر سیر، بوی ناشی از آن است. این بو معمولا تا چند روز پس از مصرف پودر سیر، در تنفس فرد یا روی پوست او باقی می‌ماند.
مونوگراف کمیسیون E آلمان ادعا می‌کند که هیچ گونه تداخلات دارویی برای سیر وجود ندارد؛ ولی اطلاعات جدید نشان می‌دهد که سیر می‌تواند باعث تقویت اثر داروهای ضد فشار خون و ضد انعقاد شود.
همان طور که بالاتر اشاره شد، سیر باعث فعال کردن فرآیند تجزیه لخته خون و مهار تجمع پلاکتی می‌شود؛ بنابراین مصرف آن همراه با داروهای ضد انعقاد، می‌تواند باعث خونریزی خطرناکی شود.
دوز و نحوه مصرف سیر چیست ؟
کمیسیون E آلمان، دوزی معادل روزانه ۴ گرم حبه‌ی سیر تازه را توصیه می‌کند.
از آن جایی که در بیشتر مطالعات بالینی از قرص پودر سیر استفاده شده است، بهتر است فرآورده‌ای که برای پیشگیری از تصلب شرائین استفاده می‌شود، به صورت قرص پودر سیر باشد. دوز مورد استفاده در بیشتر مطالعات، روزانه ۹۰۰-۶۰۰ میلی‌گرم (معادل ۳۷۰۰-۲۴۰۰ میلی‌گرم سیر تازه) است.
فرآورده‌های پودر سیر فاقد آلیسین و دارای آلین و آنزیم آلیناز هستند. از آن جایی که آنزیم آلیناز در محیط اسیدی معده غیرفعال می‌شود، قرص پودر سیر باید به گونه‌ای فرموله شود که در روده باز شود. به این ترتیب، آلین در روده به آلیسین تبدیل می‌شود. ولی در اثر جویدن سیر تازه، آلیسین در دهان تولید می‌شود.
