تا به حال عبارت “شوک کاردیوژنیک” را شنیده‌اید؟ آیا می‌دانید تعریف شوک کاردیوژنیک چیست؟ شوک کاردیوژنیک شرایطی است که در آن قلب شما به طور ناگهانی نمی‌تواند خون کافی را پمپ کرده و نیازهای بدن شما را تامین کند. این حالت اغلب به علت یک حمله قلبی شدید رخ می‌دهد. اما در همه افراد حمله قلبی منجر به شوک کاردیوژنیک نمی‌شود.
شوک کاردیوژنیک خیلی شایع نیست؛ اما اگر به سرعت درمان نشود، اغلب باعث مرگ می‌شود. ولی اگر درمان به سرعت انجام شود، تقریبا نیمی از افراد زنده می‌مانند.
علائم شوک کاردیوژنیک چیست؟
شوک کاردیوژنیک علائم و نشانه‌هایی دارد، مانند:
- تنفس سریع
- تنگی نفس شدید
- ضربان قلب سریع و ناگهانی (تاکی کاردی)
- از دست دادن هوشیاری
- نبض ضعیف
- فشارخون پایین (هایپوتنشن)
- عرق کردن
- رنگ‌پریدگی
- دست و پاهای سرد
- قطع ادرار یا ادرار کردن کمتر از حد معمول
نشانه‌ها و علائم حمله قلبی چیست؟
از آن‌جایی که شوک کاردیوژنیک معمولا در افرادی که دچار حمله قلبی شده‌اند، رخ می‌دهد، مهم است که علائم و نشانه‌های حمله قلبی را هم بدانیم. این علائم شامل:
- احساس درد سنگین و فشردگی در مرکز قفسه سینه که بیشتر از چند دقیقه طول بکشد.
- پخش شدن درد در شانه، یک یا هر دو بازو، کمر و پشت و حتی فک و دندان‌ها
- شدت گرفتن درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- عرق کردن
- احساس سبکی سر یا سرگیجه ناگهانی
- تهوع و استفراغ
در صورت مشاهده این علائم به سرعت به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید تا ریسک وقوع شوک کاردیوژنیک در شما کمتر شود.
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
اقدام سریع به درمان مناسب در هنگام وقوع حمله قلبی، شانس زنده ماندن را افزایش داده و آسیب به قلب شما را کاهش می‌دهد. اگر علائم حمله قلبی دارید، فورا با اورژانس (با شماره تلفن ۱۱۵) تماس بگیرید. اگر به هر دلیل به تلفن یا خدمات درمانی دسترسی ندارید، از کسی بخواهید تا شما را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی برساند. به هیچ وجه خودتان رانندگی نکنید.
علت شوک کاردیوژنیک چیست؟
شایع‌ترین علت شوک کاردیوژنیک آسیب به حفره پمپ‌کننده اصلی قلب (بطن چپ) است. این اتفاق در پی کمبود اکسیژن‌رسانی به قلب و معمولا به علت حمله قلبی رخ می‌دهد. بدون رسیدن خون غنی از اکسیژن به آن ناحیه از قلب، ماهیچه قلبی ضعیف شده و می‌تواند موجب شوک کاردیوژنیک شود.
به ندرت آسیب به بطن راست (که خون را برای دریافت اکسیژن به ریه‌ها پمپ می‌کند)، منجر به شوک کاردیوژنیک می‌شود.
سایر عواملی که ممکن است شوک کاردیوژنیک ایجاد کنند، شامل:
- التهاب ماهیچه قلب (میوکاردیت)
- عفونت دریچه‌های قلبی (اندوکاردیت)
- قلبی که به هر دلیلی ضعیف شده
- اوردوز دارویی یا مسمومیت با موادی که می‌توانند توانایی پمپاژ قلب را تحت تاثیر قرار دهند.
ریسک فاکتورهای شوک کاردیوژنیک چیست؟
اگر شما دچار حمله قلبی شدید، احتمال ایجاد شوک کاردیوژنیک با داشتن عوامل زیر در شما افزایش می‌یابد:
- سن بالا
- سابقه نارسایی یا حمله قلبی
- مسدود شدن تعدادی از رگ‌های اصلی قلب (coronary artery disease)
- دیابت
- فشارخون بالا
- جنسیت مونث
شوک کاردیوژنیک چه مشکلاتی می‌تواند ایجاد کند؟
اگر درمان به موقع صورت نگیرد، شوک کاردیوژنیک می‌تواند موجب مرگ بیمار شود. آسیب به کبد، کلیه‌ها و سایر ارگان‌ها به خاطر کمبود اکسیژن‌رسانی از دیگر مشکلات جدی در پی شوک کاردیوژنیک است. این آسیب می‌تواند دائمی شود.
چگونه از وقوع شوک کاردیوژنیک جلوگیری کنیم؟
بهترین راه جلوگیری از شوک کاردیوژنیک تغییر در سبک زندگی است. با این کار شما قلب و فشارخون خود را سالم نگه می‌دارید.
- سیگار نکشید و از افراد سیگاری دوری کنید. سال‌ها پس از ترک سیگار، ریسک سکته قلبی در شما با یک فرد غیرسیگاری برابر است.
- در وزن مناسب و سالم بمانید. اضافه وزن به همراه سایر ریسک فاکتورها (مانند فشارخون بالا و دیابت) احتمال حمله قلبی و شوک کاردیوژنیک را افزایش می‌دهد. کاهش تنها ۴.۵ کیلوگرم از وزن شما، می‌تواند فشارخون و سطح کلسترول را کاهش دهد.
- کلسترول و چربی اشباع شده کمتری مصرف کنید. محدودیت در مصرف این مواد (به ویژه چربی اشباع) می‌تواند ریسک بیماری‌های قلبی را کاهش دهد. از اسیدچرب ترانس دوری کنید.
- از مصرف شکر اضافه و الکل دوری کنید. این کار باعث می‌شود از کالری‌های اضافه جلوگیری کنید و در وزن مناسب بمانید.
- به طور منظم ورزش کنید. ورزش کردن می‌تواند فشار خون را کاهش داده، سطح HDL (کلسترول خوب) را بالا برده و به طور کلی سلامت قلب و رگ‌های خونی شما را بهبود بخشد. به تدریج هر روز (یا اکثر) روزهای هفته تا ۳۰ دقیقه فعالیت داشته باشید؛ فعالیت‌هایی مانند: پیاده‌روی کردن، دویدن، شنا کردن و دوچرخه‌سواری.
اگر شما دچار حمله قلبی شدید، به سرعت کمک بگیرید تا از شوک کاردیوژنیک جلوگیری شود. اگر فکر می‌کنید در حال تجربه حمله قلبی هستید، سریعا به دنبال کمک‌های اورژانسی باشید.
تشخیص شوک کاردیوژنیک به چه شکل است؟
شوک کاردیوژنیک با تجهیزات اورژانس تشخیص داده می‌شود. پزشکان نشانه‌ها و علائم شوک کاردیوژنیک را بررسی می‌کنند و سپس تست‌هایی برای یافتن دلیل آن انجام می‌دهند. تست‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
اندازه‌گیری فشار خون. افرادی که در شوک کاردیوژنیک هستند، فشار خون بسیار پایینی دارند.
الکتروکاردیوگرام (ECG). این تست فعالیت الکتریکی قلب را با الکترودهایی که به پوست وصل می‌شوند، ثبت می‌کند. اگر ماهیچه‌های قلب ضعیف باشند، مشکلات الکتریکی وجود داشته باشد و یا مایع در اطراف قلب جمع شده باشد، ضربان عادی ثبت نخواهد شد.
عکس قفسه سینه. عکس قفسه سینه به پزشک این امکان را می‌دهد که اندازه و حالت قلب، رگ‌های خونی قلب و جمع شدن مایع در شش‌ها را بررسی کند.
آزمایش خون. برای تست آسیب‌دیدگی اعضای بدن، عفونت و حمله قلبی از بیمار خون گرفته می‌شود. آزمایش خون دیگری با نام جریان هوای خون (arterial blood gas) برای اندازه‌گیری اکسیژن خون ممکن است انجام شود.
اکوکاردیوگرام. در این تست با استفاده از امواج صوتی تصویری از قلب ایجاد می‌شود که به تشخیص آسیب قلب به واسطه حمله قلبی، کمک می‌کند.
آنژیوگرام (Cardiac catheterization). در این روش یک مایع رنگی به شریان‌های قلب تزریق می‌شود. این فرآیند از طریق یک لوله بلند و باریک (کاتتر) که در شریان خون (معمولا پا) قرار می‌گیرد، انجام می‌شود. مایع رنگی سبب نمایش جریان‌های خون در عکس X-ray می‌شود و شریان‌های مسدود و باریک شده را آشکار می‌سازد.
درمان شوک کاردیوژنیک چگونه صورت می‌گیرد؟
درمان شوک کاردیوژنیک به هدف کاهش آسیب (ناشی از کمبود اکسیژن‌رسانی) به ماهیچه قلبی و سایر ارگان‌ها انجام می‌شود.
کمک اورژانسی:
بیشتر افرادی که دچار شوک کاردیوژنیک می‌شوند، به اکسیژن اضافی نیاز دارند. اگر نیاز باشد شما به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) وصل می‌شوید. شما همچنین داروها و مایعاتی را از راه داخل وریدی (IV) دریافت خواهید کرد.
داروها:
مایعات، پلاسما (از راه داخل وریدی) و داروهای درمان شوک کاردیوژنیک به هدف افزایش توانایی در پمپاژ قلب شما تجویز می‌شوند.
- ترکیبات اینوتروپیک: تا زمانی که سایر درمان‌ها اثر کنند، داروهایی برای بهبود عملکرد قلبی به شما داده می‌شود؛ مانند: نوراپی نفرین و دوپامین
- آسپیرین: کادر درمانی در اورژانس ممکن است فورا به شما آسپیرین بدهند تا احتمال تشکیل لخته را کاهش داده و جریان خون را در عروق باریک حفظ کنند. درحالی که منتظر رسیدن کمک هستید، می‌توانید (تنها در صورت تجویز پزشک) از آسپیرین استفاده کنید.
- داروهای ترومبولیتیک: به این داروها، داروهای فیبرینولیتیک یا clot bluster (حل‌کننده لخته) هم گفته می‌شود. داروهای ترومبولیتیک کمک می‌کنند لخته‌های خونی که جریان خون به قلب را قطع کرده‌اند، حل شوند. هرچه سریع‌تر این داروها را دریافت کنید، شانس زنده ماندن شما بالاتر می‌رود. اگر کاتتریزاسیون قلبی در دسترس نباشد، شما احتمالا ترومبولیتیک‌هایی مثل آلتپلاز (alteplase) و رتپلاز (reteplase) دریافت کنید.
- داروهای ضدپلاکت: دکتر در اورژانس ممکن است داروهایی مشابه آسپیرین به شما بدهد تا از تشکیل لخته جدید جلوگیری شود. این داروها شامل کلاپیدوگرل خوراکی و بلاکرهای گیرنده گلیکوپروتئینی IIb/IIIa هستند. از نمونه داروهای دسته دوم می‌توان به ابسیکسیمب (abciximab)، تیروفیبان (tirofiban) و اپتیفیباتید (eptifibatide) که از راه تزریق داخل وریدی تجویز می‌شوند، اشاره کرد.
- سایر داروهای رقیق‌کننده خون: ممکن است داروهای دیگری (مانند هپارین) برای کاهش احتمال تشکیل لخته، به شما داده شود. تزریق هپارین معمولا در چند روز اول پس از حمله قلبی انجام می‌شود.
فرآیندهای پزشکی:
فرآیندهای پزشکی برای درمان شوک کاردیوژنیک معمولا برای برگرداندن جریان خون به قلب انجام می‌شوند. این فرآیندها شامل:
- آنژیوپلاستی و استنت‌گذاری (stenting): اگر در طی آنژیوگرافی انسدادی در عروق شما مشاهده شود، دکتر کاتتری که در سر آن یک بالن قرار دارد را از راه عروق (معمولا عروق پا) به عروق گرفته قلب وارد می‌کند. وقتی کاتتر در محل مناسب قرار گرفت، بالن به آهستگی باد می‌شود تا انسداد رفع شود.
ممکن است برای باز ماندن رگ، یک استنت فلزی مش‌دار (سوراخ‌دار) در رگ قرار بگیرد. در بیشتر مواقع دکتر از استنتی که با داروهای آهسته رهش پوشیده شده باشد، استفاده می‌کند. این داروها به باز ماندن عروق شما کمک می‌کنند.
- بالن‌گذاری: در این روش پزشک یک بالن در شریان اصلی خارجی قلب (آئورت) قرار می‌دهد. پمپ بالن در آئورت به جریان خون کمک می‌کند و بخشی از حجم کاری قلب را سبک می‌کند.
- تقویت مکانیکی گردش خون: روش‌های جدیدتری نسبت به بالن‌گذاری برای تقویت گردش جریان خون و تامین اکسیژن بدن نظیر اکسیژناسیون غشایی برون‌پیکری (ECMO) استفاده می‌شوند.
جراحی:
اگر داروها و فرآیندهای درمانی در درمان شوک کاردیوژنیک بی‌اثر باشند، پزشک ممکن است جراحی را به عنوان روش درمانی پیشنهاد دهد.
جراحی باز کردن انسداد شریان قلب. این عمل شامل پیوند رگ یا شاهرگ در محل شریان مسدود است. پزشک زمانی این فرآیند را توصیه می‌کند که زمان کافی از حمله قلبی گذشته باشد و قلب امکان بازیابی داشته است. به طور معمول این جراحی به صورت اورژانسی انجام می‌شود.
جراحی برای ترمیم آسیب‌های ایجاد شده در قلب. گاهی اوقات آسیب‌هایی نظیر پارگی در یکی از حفره‌های قلب و آسیب دریچه قلب، ممکن است باعث شوک کاردیوژنیک شود. در این مواقع جراحی می‌تواند مشکل را حل کند.
دستگاه کمکی بطنی (Ventricular assist device). یک ابزار مکانیکی می‌تواند در بطن کاشته شود و به تپیدن قلب کمک کند. این روش می‌تواند زندگی افرادی که قلب آن‌ها در مراحل پایانی بیماری است، منتظر پیوند قلب هستند و یا امکان پیوند قلب ندارند را بهبود بخشیده و طولانی‌تر کند.
پیوند قلب. اگر آسیب قلبی در مرحله‌ای باشد که هیچ درمان دیگری پاسخ‌گو نباشد، پیوند قلب به عنوان آخرین راه درنظر گرفته می‌شود.
