استخوان لگن، یک حلقه استخوانی در سطح کمر است که متشکل از چندین استخوان مجزا و به هم چسبیده است. شکستگی لگن شامل هر نوع شکستگی در هر یک از این استخوانها است. در برخی موارد ممکن است شکستگی در بیش از یک استخوان رخ دهد. در چنین مواردی، احتمال جا به جایی استخوان از محل طبیعی خود بیشتر است و در نتیجه شکستگی بیش از یک استخوان در لگن، مشکل جدیتری محسوب میشود.
اصطلاح “لگن” گاهی برای توصیف بخش زیر شکم، از شیار استخوان ایلیاک به پایین به کار میرود. در زنان حفره لگن علاوه بر مثانه و بخش تحتانی روده، محتوی رحم و تخمدانها هم میباشد.
حفره لگن توسط حلقهای از استخوانهای متصل به هم و انتهای ستون فقرات در پشت (استخوان دنبالچه و استخوان خاجی)، محدود شده است. گاهی به این مجموعه استخوانی، کمربند لگنی گفته میشود.
به طور کلی شکستگی لگن شایع نیست و تنها ۳ درصد از کل شکستگیهای افراد بالغ را شامل میشود.
در اغلب موارد، شکستگیهای لگن ناشی از برخی اتفاقات شدید و مهلک، مانند تصادف با اتومبیل است. از آن جایی که استخوان لگن در مجاورت عروق خونی و اندامهای مهم بدن قرار دارد، شکستگی لگن میتواند منجر به خونریزی شدید شود یا دیگر آسیبهای جدی که نیازمند اقدام اورژانسی هستند، رخ دهد.
در برخی موارد، مانند افراد سالمندی که پوکی استخوان دارند، اتفاقات نه چندان شدیدی مثل زمین خوردن خفیف هم ممکن است برای ایجاد شکستگی در لگن کافی باشد.
درمان شکستگی لگن بسته به شدت آسیب، در افراد متفاوت است. در حالی که درمان شکستگی خفیف به صورت مراقبتهای حمایتی است، درمان شکستگیهای شدید لگن معمولاً شامل جراحی برای بازسازی و بازگرداندن ثبات استخوان است تا بیمار بتواند به مرور به فعالیتهای روزانه قبلی خود برگردد.
آناتومی لگن
لگن یک حلقه استخوانی است که در بخش تحتانی تنه و در حد فاصل میان ستون فقرات و پاها قرار دارد. استخوانهای تشکیل دهنده حلقه لگنی شامل:
- استخوان ساکروم یا خاجی (استخوان مثلثی شکل بزرگ در قاعده ستون فقرات)
- استخوان کوکسیکس (یا همان دنبالچه)
- استخوانهای هیپ
هر استخوان هیپ خود متشکل از سه استخوان ایلئوم، ایسکیوم و پوبیس است. این استخوانها در دوران کودکی از هم جدا هستند و هر چه بزرگتر میشویم به هم میچسبند و مرز میان این استخوانها محوتر میشود. از کنار هم قرار گیری این سه استخوان، حفره استابولوم (acetabulum) شکل میگیرد. استابولوم یک حفره توخالی است که سر استخوان ران را در مفصل گوی و کاسهای استخوان ران حفظ میکند.
طنابهای محکمی از جنس بافت پیوندی، که تاندون نام دارند، لگن را به استخوان ساکروم از ستون فقرات متصل میکنند و یک محفظه در زیر قفسه سینه بوجود میآورند.
اعصاب و عروق خونی اصلی و بخشهایی از روده، مثانه و اندامهای تولید مثلی همگی از کمربند لگنی عبور میکنند و در این حفره جای میگیرند. استخوان لگن، از این ساختارهای حیاتی و مهم محافظت میکند. علاوه بر این، لگن به عنوان قلابی برای اتصال عضلات ران، لگن و شکم هم عمل میکند.
انواع شکستگی لگن
به دلیل این که لگن یک ساختار حلقه مانند است، شکستگی در یک بخش از این حلقه معمولاً منجر به شکستگی یا پارگی تاندونها در سمت دیگر این حلقه میشود. پزشکان چند الگوی شایع در شکستگی لگن پیدا کردهاند. الگوی دقیق شکستگی، به جهت و شدت نیروی وارده به استخوان، بستگی دارد.
شکستگیهای پایدار و ناپایدار
علاوه بر دسته بندی براساس الگوی دقیق شکستگی، معمولاً شکستگی لگن را براساس مقدار آسیب وارد شده به ساختارهای داخلی حلقه لگنی، به دو دسته پایدار و ناپایدار تقسیم بندی میکنند.
در شکستگی پایدار، استخوانهای شکسته همچنان به درستی در محل اصلی خود قرار دارند و به همین دلیل حلقه لگنی شکل طبیعی خود را حفظ کرده است. در این موارد معمولاً تنها یک استخوان درگیر است و تنها یک شکستگی در آن استخوان وجود دارد.
الگوهای شایع شکستگی از نوع پایدار شامل: شکستگی بخش فوقانی یکی از استخوانهای ایلئوم (شکل زیر، چپ)، شکستگی یکی از شاخههای استخوان پوبیس در یک سمت و یا شکستگیهای استخوان ساکروم (شکل زیر، راست) از این نوع هستند. در هر یک از شکستگیهای ذکر شده، استخوانهای دیگر لگن همگی سالم هستند و به همین دلیل حلقه استخوانی را همچنان به صورت منسجم حفظ میکنند. شکستگی کنده شده (avulsion fracture؛ نوعی از شکستگی است که در آن بخشی از استخوان به خاطر کشیدگی عضله دچار شکستگی شده است) و شکستگی استرسی (نوعی شکستگی مویی است که فقط یک ترک خوردگی ناقص در استخوان ایجاد شده است) هم از نوع شکستگی پایدار محسوب میشوند.
در شکستگی ناپایدار، معمولاً دو یا بیش از دو شکستگی در حلقه لگنی اتفاق افتاده است به طوری که انتهای استخوانهای شکسته شده، از محل اصلی خود جدا شده است. این نوع شکستگیها بیشتر پس از ضربههای شدید ایجاد شدهاند و ممکن است با آسیبهای دیگری در اندامهای داخلی حفره لگن همراهی داشته باشند.
در این گونه شکستگیها خونریزی بیشتر از شکستگیهای لگنی پایدار اتفاق میافتد زیرا جدایی کامل استخوان شکسته، اجازه خونریزی آزادانهتری میدهد. همچنین ممکن است در شکستگی ناپایدار، آسیب مستقیمی به اندامهای داخل این حفره وارد شود.
یکی از الگوهای شایع شکستگی ناپایدار شامل شکستگی کتابباز در لگن (open book) است که در آن لگن از جلو و عقب میشکند (شکل زیر). این شکستگی در نتیجه وارد شدن نیروی بسیار شدید از جلو و کنار (یا هر دو طرف) ایجاد میشود. این شکستگی معمولاً در شاخ استخوان پوبیس و مفصل ساکروایلیاک رخ میدهد و علاوه بر این استخوانها، گاهی مفصل ران را هم درگیر میکند.
شکستگیهای باز و بسته
شکستگی لگن چه از نوع پایدار و چه از نوع ناپایدار باشد، میتواند به دو دستهی شکستگی باز و بسته هم تقسیم بندی شود: در نوع باز، شکستگی باعث ایجاد زخم پوستی شده است به طوری که شکستگی استخوان قابل دیدن از روی پوست است و با زخم پوستی مجاورت دارد. اما در شکستگی بسته پوست آسیبی ندیده است و سالم باقی مانده است. شکستگیهای باز جدیتر از نوع بسته آن هستند، زیرا اگر محل آسیب دیدگی آلوده باشد، عفونت به راحتی به این محل میرسد.
آیا شکستگی لگن کشنده است؟
میزان خطرناک بودن شکستگی لگن به تعداد استخوانهای شکسته و شدت شکستگی و میزان آسیب اندامهای داخلی حفره لگن بستگی دارد. به همین دلیل شدت شکستگی لگن بسیار متفاوت است و ممکن است از یک شکستگی بسیار خفیف تا شکستگیهای تهدید کننده حیات و کشنده محسوب شود.
علل شکستگی لگن
ضربات شدید
شکستگی لگن ممکن است در نتیجه اعمال یک نیروی شدید به لگن ایجاد شود. مانند:
- تصادف فرد با ماشین یا موتورسیکلت
- تصادف در حین رانندگی
- پرت شدن از ارتفاع مشخص (مثل نردبان)
بسته به جهت و اندازه نیروی وارد شده به استخوان، ممکن است شکستگی کشنده باشد و نیاز به جراحی داشته باشد.
پوکی استخوان
ممکن است شکستگی لگن به دلیل ضعف استخوان رخ دهد. شکستگی لگن در سالمندانی که دچار پوکی استخوان هستند شایع تر است. در این بیماران ممکن است شکستگی تنها به دلیل زمین خوردن از حالت ایستاده یا زمین خوردن به دلیل فعالیت معمول روزانه مثل خارج شدن از وان حمام یا پایین آمدن از پله رخ دهد. این نوع شکستگیها معمولاً از نوع پایدار هستند به طوری که اندامهای داخل کمربند لگنی آسیب نمیبینند و تنها یک استخوان دچار شکستگی میشود.
علل دیگر
یکی از موارد کمتر متداول شکستگی لگن شامل شکستگی استخوان ایسکیوم از محلی است که به عضله همسترینگ اتصال دارد. این نوع شکستگی از نوع avulsion یا کنده شده است و اغلب در ورزشکاران جوانی که همچنان در سن رشد هستند دیده میشود. شکستگی avulsion معمولاً از نوع پایدار است و منجر به آسیب ارگانهای داخل لگن نمیشود.
افراد در معرض خطر
شکستگی لگن ممکن است در هر فردی که دچار ضربه شدید میشود رخ میدهد. شکستگیهای خفیف و پایدار بیشتر در افراد سالمند، به خصوص افراد سالمندی که لاغرتر هستند و پوکی استخوان دارند دیده میشوند. شکستگی Avulsion، در افراد ورزشکار جوان شایع تر است. شکستگیهای استرسی معمولاً در دوندهها دیده میشود، اگرچه این نوع شکستگیها بیشتر در محلی به جز لگن رخ میدهد.
علائم شکستگی لگن
شکستگی لگن همیشه با درد همراه است. این درد با حرکت پا یا راه رفتن تشدید میشود. به همین دلیل بیمار معمولاً ران یا زانوی خود را در وضعیت خاصی خم میکند و در همان وضعیت حفظ میکند تا درد شدیدتر نشود. برخی بیماران ممکن است در محل لگن تورم یا کبودی مشاهده کنند.
اقدامات پزشکی
ایجاد شرایط پایدار در قدم اول
بیمارانی که دچار شکستگیهای شدید میشوند تقریباً همیشه به خاطر شدت علائم به مراکز اورژانس برای انجام اقدامات درمانی اولیه فرستاده میشوند.
در این بیماران ممکن است علاوه بر شکستگی لگن آسیب به سر، قفسه سینه، شکم یا اندام تحتانی هم وارد شده باشد. به همین خاطر اگر این آسیبها منجر به از دست دادن حجم زیاد خون شود میتواند فرد را وارد شوک کند. شوک یک وضعیت کشنده است که میتواند باعث نارسایی ارگانهای مختلف بدن شود.
مراقبت از بیمارانی که دچار شکستگی شدید لگن هستند، نیازمند بررسی چندگانه و کمک گرفتن از چندین پزشک متخصص است. در برخی موارد، لازم است پزشک پیش از درمان شکستگی و دیگر آسیبها مسیر هوایی، تنفس و مشکلات گردش خون را در بیمار اصلاح کند و سپس اقدامات لازم برای درمان شکستگی را آغاز کند.
معاینه فیزیکی
پزشک با دقت لگن، ران و پاها را معاینه میکند و میزان آسیب اعصاب را بررسی میکند. برای معاینه اعصاب، پزشک از بیمار میخواهد مچ پا و انگشتان پای خود را حرکت دهد و نیز از بیمار میپرسد کف پایش حس دارد یا نه.
پزشک همچنین با دقت بقیه اعضای بدن بیمار را معاینه میکند تا آسیبهای دیگر بدن را هم تشخیص دهد.
تشخیص شکستگی لگن
در آسیبهای شدید مثل تصادفات جادهای، حتماً باید بیمار از نظر شکستگی لگن بررسی شود. برای این منظور، در موارد اورژانس وضعیت استخوان لگن توسط تاباندن اشعه X ارزیابی میشود. اگرچه در تصویربرداری، آسیب قابل ملاحظهای مشاهده نشود، اما در صورتی که فرد احساس درد در ناحیه لگن داشته باشد یا به سختی راه برود یا هرگونه بیحسی در قسمت لگن به پایین احساس کند، میتوان به شکستگی لگن مشکوک شد.
تصویر برداری با اشعه X اغلب صدمات وارد شده به استخوان لگن را نشان میدهد. البته این نوع تصویر برداری قادر به نشان دادن جزئیات آسیبهای وارد شده به اندامهای داخلی لگن نیست. تصویر برداری با اشعه X برای بررسی “استخوانی” به کار میرود. معمولاً برای بررسی لگن، تصویر برداری از زوایای مختلف صورت میگیرد تا هر گونه جا به جایی غیر طبیعی استخوان از محل اصلی خود و شدت این جا به جایی مشخص شود.
تصویربرداری سیتی اسکن شامل تاباندن چندین اشعه X به استخوان لگن برای ایجاد تصویر سه بعدی از محل آسیب است. این روش برای موارد خاص و پیچیده انجام میشود تا تصویر بهتری از شکستگی و آسیبهای همراه آن به ما بدهد.
اسکن از نوع MRI، جایگزینی برای روش سیتی اسکن است و میتواند تصاویر واضحتری از محل جراحت ایجاد کند. البته تشخیص با این روش معمولاً ضروری نیست و تنها در شکستگیهای استرسی روش مناسبی است، زیرا میتواند جزئیاتی که در تصاویر حاصل از پرتو X یا سیتی اسکن دیده نمیشود، بهتر نشان دهد.
سونوگرافی و تصویر برداری کنتراست: در این روش یک ماده حاجب رادیواکتیو تزریق میشود و تصاویری را ایجاد میکند که پزشک از طریق آنها وضعیت اندامها و ساختارهای داخلی را ارزیابی میکند. پس برای بررسی آسیب به اندامهای داخلی روش مناسبی است.
اسکن رادیوایزوتوپ استخوان گاهی برای پیدا کردن شکستگیهای استرسی به خصوص در بیمارانی که نباید MRI انجام دهند (مثل افرادی که باطری در قلب خود دارند) استفاده میشود.
در شرایطی که فرد احساس میکند شکستگی لگن به راحتی رخ داده است و پزشک حدس میزند دلیل زمینهای آن پوکی استخوان است، ممکن است لازم باشد اسکن استخوان برای بررسی تراکم استخوان انجام شود. این اسکن DXA یا DEXA نام دارد.
از دیگر روشهای تشخیص میتوان به آزمایش خون برای بررسی مقدار خون از دست رفته و ارزیابی عملکرد کبد و کلیه، و آزمایش ادرار برای یافتن آسیبهای وارده به مثانه، اشاره کرد.
درمان شکستگی استخوان
درمان به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- الگوی شکستگی
- مقدار جا به جایی استخوان از محل اولیه
- حال عمومی بیمار و مقدار آسیبهای جانبی
درمانهای غیر جراحی
ممکن است پزشک درمان غیر جراحی را در موارد شکستگی پایدار که در آن استخوان یا اصلاً جا به جا نشده است و یا بسیار کم جا به جا شده است، توصیه کند.
این نوع درمان شامل:
تسهیل راه رفتن. پزشک برای این که بیمار وزن خود را روی پا نیاندازد میتواند برای فرد استفاده از عصا یا واکر را به مدت سه ماه و یا تا زمانی که استخوان به طور کامل ترمیم شود، تجویز کند. اگر شکستگی در هر دو طرف لگن وجود دارد، میتوان برای مدتی از ویلچر استفاده کرد تا وزن بدن روی پاها نیافتد و شکستگی زودتر بهبود پیدا کند.
داروها. پزشک برای کاهش درد بیمار مسکن تجویز میکند. علاوه بر این، برای کاهش خطر تشکیل لخته خون در وریدهای پا و لگن، ممکن است داروی ضد انعقاد و رقیق کننده خون تجویز کند.
درمانهای جراحی
بیمارانی که دچار شکستگی ناپایدار استخوان پوبیس هستند ممکن است نیازمند انجام یک یا بیش از یک عمل جراحی باشند.
ثابت سازی خارجی. پزشک با استفاده از عمل فیکس کردن خارجی، استخوان لگن را ثابت و در وضعیت درست نگه میدارد. در این عمل، جراح پین های فلزی یا پیچهایی را از طریق ایجاد برشهای کوچک در پوست و بافت عضله، وارد استخوان میکند. پینها و پیچها از هر دو طرف لگن به بیرون راه دارند و در نهایت در خارج از پوست به یک صفحه از جنس فیبر کربن اتصال مییابند. این فیکساتور خارجی به عنوان یک قاب تثبیت کننده برای نگه داشتن استخوانها در یک موقعیت خاص عمل میکند.
در برخی موارد، فیکساتور خارجی تا زمانی که استخوان کاملاً ترمیم شود، به بدن متصل باقی میماند و جدا نمیشود. در بیمارانی که قادر به تحمل جراحیهای طولانی و پیچیدهتر نیستند، استفاده از روش ثابت سازی خارجی به عنوان یک درمان موقت تا زمانی که عمل جراحی دیگری انجام شود، بسیار مناسب است.
تراکشن لگن. تراکشن لگن یک مجموعه از قرقرهها است که وزنههایی به آنها متصل است. این سیستم کمک میکند استخوانها به درستی در کنار هم قرار گیرند. تراکشن لگن معمولاً بلافاصله بعد از آسیب دیدگی انجام میشود و بعد از جراحی برداشته میشود. گاهی اوقات شکستگی سر استخوان ران در لگن با این روش به تنهایی درمان میشود. البته این حالت نادر است و تصمیم درمانی خاصی خواهد بود که بیمار به طور مشترک با پزشک در این باره گرفته است.
در حین تراکشن لگنی، پین گذاری در استخوان ران و ساق پا صورت میگیرد تا پا را در وضعیت ثابتی نگه دارد. وزنههایی به این پینها متصل است و به آرامی پا را میکشند و از طریق این کشیدگی، قطعات استخوانی شکسته را تا جای ممکن به وضعیت طبیعی قبلی خود برمیگرداند و در آن وضعیت حفظ میکند. برای اغلب بیماران، تراکشن لگن هم به کاهش درد کمک میکند.
عمل بازگرداندن استخوان و ثابت سازی داخلی. در این جراحی قطعات استخوانی جا به جا شده، ابتدا به محل و وضعیت اصلی و قبلی خود برگردانده میشوند و سپس این قطعات شکسته توسط پیچها یا صفحات فلزی به بخش سطحی لگن متصل میشوند.
عوارض جراحی لگن
هر نوع عمل جراحی با خطراتی همراه است. بنابراین پیش از عمل جراحی، پزشک با بیمار درباره خطرات احتمالی گفتگو میکند تا جای ممکن از عوارض بالقوه جراحی جلوگیری کند. این عوارض در شکستگی لگن شامل:
- مشکلات مربوط به بهبودی محل زخم، مثل عفونت کردن محل زخم
- آسیب رسیدن به اعصاب و عروق محل جراحی
- لخته شدن خون
- آمبولی ریه
بهبودی پس از جراحی
مدیریت درد
بعد از عمل جراحی، بیمار درد دارد. این بخش طبیعی روند درمان است. پزشک اقداماتی در جهت کاهش درد بیمار انجام میدهد که میتواند به تسریع بهبودی پس از جراحی کمک کند.
ابتدا داروهای مسکن به صورت کوتاه مدت، بعد از جراحی تجویز میشوند. داروهای زیادی برای کاهش درد وجود دارد، مانند داروهای مخدر، داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) و بیحس کنندههای موضعی. پزشک میتواند با تجویز ترکیبی از همه داروهای گفته شده، برای تسکین درد بیمار اقدام کند.
البته باید توجه داشت که اگرچه داروهای مخدر، درد پس از عمل را تسکین میدهند، اما چون مخدر هستند، میتوانند اعتیاد ایجاد کنند. وابستگی به مخدرها و اور دوز با این داروها به مسئله مهمی در بیمارستانها تبدیل شده است. به همین خاطر، این داروها حتماً باید زیر نظر پزشک تجویز شوند و به محض این که درد بیمار کم شد، مصرف این داروهای مخدر قطع شود. در صورتی که بیمار چند روز پس از جراحی درد شدیدی دارد و درد کمتر نشده است، باید به پزشک خود این مسئله را اطلاع دهد.
حرکت اولیه
در بیشتر موارد، پزشک بیمار را برای انجام حرکات ابتدایی و اولیه پس از جراحی تشویق میکند. اغلب بیماران شروع به راه رفتن با استفاده از وسایلی که وزن بدن را روی آن میاندازند (عصا و واکر)، میکنند و بلافاصله بعد از عمل تا جای ممکن تمرینهای ورزشی مخصوصی برای پا و لگن انجام میدهند.
فیزیوتراپی
تمرینهای ورزشی مخصوصی به بیمار کمک میکند دوباره انعطاف خود را بازیابد و محدوده حرکتی مفصل ران خود را تا حد زیادی به حالت طبیعی بازگرداند. تمرینهای دیگری هم برای به دست آوردن قدرت و پایداری لازم برای انجام فعالیتهای معمول روزانه به بیمار آموزش داده میشود.
پیشگیری از تشکیل لخته خون
اگرچه به بیمار توصیه میشود مدت کوتاهی بعد از عمل شروع به حرکت کند، اما به طور کلی مقدار حرکت بعد از جراحی تا حد زیادی با محدودیت همراه است و بیمار نباید بیش از حد تحرک داشته باشد. به خاطر همین بی تحرکی، پزشک داروهای ضد انعقاد یا رقیق کننده خون تجویز میکند تا از تشکیل لخته خون در عروق عمقی لگن و پا پیشگیری کند.
تحمل وزن
پزشک پس از عمل، توصیه میکند بیمار از عصا یا واکر برای مدتی استفاده کند و وزن خود را روی پاها نیاندازد. بیمار تا ۳ ماه (تا زمانی که استخوان به طور کامل ترمیم شود) بعد از عمل نباید کل وزن را روی پا بیاندازد. به همین منظور بیمار برای مدت طولانی از عصا و وسایل کمک کننده برای راه رفتن استفاده میکند.
نتیجه گیری
شکستگیهای پایدار لگن به خوبی ترمیم میشوند اما شکستگیهای ناپایدار لگن که اغلب به دلیل ضربات شدید مثل تصادف رانندگی رخ میدهند، میتوانند مشکلات قابل ملاحظهای برای فرد ایجاد کنند. این عوارض شامل خونریزیهای شدید و تخریب اندامهای داخلی لگن و عفونت است. اگر این شکستگیها به درستی و به موقع تشخیص داده شوند، معمولاً به خوبی ترمیم میشوند.
در صورتی که آسیب به عضلات دور لگن هم وارد شده باشد، تا چند ماه ممکن است بیمار از تکیه گاه برای راه رفتن استفاده کند. ممکن است یک سال طول بکشد تا این عضلات دوباره قدرت طبیعی خود را پیدا کنند.
مشکلاتی که به طور جانبی در پی شکستگی استخوان لگن اتفاق میافتند شامل درد شدید، نقص حرکتی، مشکلات جنسی به خاطر آسیب دیدن اعصاب و اندامهایی است که در لگن قرار دارند.
راه رفتن بعد از شکستگی لگن
اغلب افرادی که دچار شکستگی لگن میشوند تا چند ماه بعد دوباره قادر به راه رفتن هستند. اگر شکستگی خفیف باشد و بیمار جوانتر باشد و وزن مناسبتر و عضلات سالم و قویتری داشته باشد، روند بهبودی سریعتر اتفاق میافتد. طبیعی است که شکستگیهای شدیدتر زمان طولانیتری برای بهبودی و بازیابی حرکت لازم دارند.
منابع:
https://orthoinfo.aaos.org/en/diseases–conditions/pelvic-fractures/
https://patient.info/bones-joints-muscles/pelvic-fractures-leaflet