اصطلاح ماکروزومی به نوزادی اطلاق می‌شود که در بدو تولد، وزن بیشتر از وزن میانگین نوزادان دارد. وزن متوسط نوزادان ماکروزوم بیشتر از ۴۰۰۰ گرم (۸ پوند و ۱۳ اونس) می‌باشد. حدود نه درصد از نوزادان متولد شده در جهان، بیش از ۴ کیلوگرم وزن دارند.
عوارض ماکروزومی در وزن بیشتر از ۴/۵ کیلوگرم (۹ پوند و ۱۳ اونس) به بیشترین حد خود می‌رسد. زایمان واژینال این نوزادان عملا غیرممکن است و برای مادر و نوزاد خطرات زیادی دارد.
علائم ماکروزومی
تشخیص ماکروزومی در طول بارداری مشکل است. علائم زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:
- اندازه‌ی بزرگ رحم: در ویزیت‌های مامایی، پزشک ارتفاع رحم را اندازه می‌گیرد که اندازه‌ی بزرگ آن نشان دهنده‌ی جنین بزرگ است. ارتفاع رحم فاصله‌ی بین استخوان پوبیس تا بالاترین نقطه‌ی رحم می‌باشد.
- پلی هیدروآمنیوس: وجود مایع آمینوتیک زیاد که اطراف جنین را می‌پوشاند، می‌تواند نشانه‌‌ی بزرگی جنین باشد. میزان این مایع با میزان ادرار جنین رابطه دارد و هر چه جنین درشت‌تر، مقدار ادرار تولیدی بیشتر خواهد بود.
علل شایع ماکروزومی
فاکتورهای ژنتیکی و شرایط مادر از جمله چاقی و دیابت از علل شایع جنین ماکروزوم است. وضعیت سلامت جنین به ندرت باعث به وجود آمدن ماکروزومی می‌گردد. بعضاً هم علت خاصی ندارد.
ریسک فاکتورهای جنین ماکروزوم
برخی از فاکتورهای ایجادکننده‌ی جنین درشت قابل پیشگیری است، اما بعضی از آن‌ها غیرقابل کنترل می‌باشد. به طور مثال:
- دیابت مادر: اگر مادر قبل از بارداری دیابت داشته باشد یا در دوران بارداری به دیابت مبتلا شود، احتمال ماکروزومی افزایش می‌یابد. اگر دیابت مادر کنترل نشود، جنین.دارای شانه‌های درشت و چربی بیشتری خواهد بود.
- سابقه‌ی زایمان ماکروزوم: اگر مادری قبلاً یک نوزاد با وزن بیشتر از ۴ کیلوگرم به دنیا آورده است، احتمال آن در بارداری بعدی نیز وجود دارد. اگر خود مادر در نوزادی ماکروزوم بوده باشد، احتمال اینکه فرزند ماکروزوم داشته باشد افزایش می‌یابد.
- چاقی مادر: هر چه مادر چاق‌تر، احتمال جنین درشت بیشتر است.
- افزایش زیاد وزن در بارداری: اگر مادر در بارداری اضافه وزن شدید پیدا کند، ریسک ماکروزومی به مراتب بیشتر است.
- جنین پسر: جنین‌های پسر نسبت به دختران وزن بیشتری دارند. اغلب نوزادانی که در بدو تولد بیش از ۴۵۰۰ گرم وزن دارند، پسر هستند.
- سن بالای مادر: بارداری در سنین بالای ۳۵ سال احتمال جنین بزرگ را افزایش می‌دهد.
- تاخیر در زایمان: اگر بیشتر از دو هفته از زمان زایمان بگذرد، ریسک این که جنین ماکروزوم باشد، زیاد است.
به طور کلی، جنین درشت بیشتر در نتیجه‌ی چاقی و دیابت مادر ایجاد می‌شود. در غیر این صورت، وضعیت سلامت جنین باید به طور کامل بررسی شود. اگر بیماری خاصی مد نظر باشد، پزشک تست‌های پری‌ناتال را پیشنهاد می‌کند. با توجه به نتایج تست‌ها، مراجعه به متخصص ژنتیک لازم است.
عوارض درشت بودن جنین
ماکروزومی هم برای مادر و هم برای جنین در دوران بارداری و حتی بعد از زایمان عوارض زیادی دارد.
عوارض برای مادر
- مشکلات زایمان: جنین درشت معمولا در کانال زایمانی گیر کرده و پزشک با استفاده از فورسپس و یا وکیوم، جنین را خارج می‌کند. در زایمان طول کشیده، عمل سزارین انجام می‌شود.
- پارگی ناحیه‌ی تناسلی: خروج جنین ماکروزوم از واژن، باعث پارگی‌های مختلفی در دیوارهای آن و حتی پارگی عضلات پری‌آنال می‌گردد.
- خونریزی بعد از زایمان: بزرگی جنین باعث می‌شود که بعد از زایمان، رحم به درستی منقبض نشده (آتونی رحم) و خونریزی زیادی اتفاق بیفتد.
- پارگی رحم: در صورت وجود سابقه‌ی قبلی سزارین، رحم ممکن است از محل اسکار قبلی پاره شود و عوارض جبران ناپذیری رخ دهد. عمل سزارین اورژانسی برای نجات جان مادر و جنین لازم است.
عوارض برای جنین و نوزاد
- کاهش سطح قند خون نوزاد: جنینی که با ماکروزومی به دنیا می‌آید، احتمال این که قند خون پایینی داشته باشد، بیشتر است.
- چاقی کودکی: کودکانی که در نوزادی وزن زیادی دارند، در بزرگسالی نیز ریسک چاقی بیشتری دارند.
- سندرم متابولیک: این سندرم مجموعه‌ای از علائم است که در نوزادان ماکروزومی بیشتر بروز می‌کند. علائمی از قبیل قند خون بالا، فشار خون بالا، سطح کلسترول نامناسب، تجمع چربی زیاد دور کمر که ریسک بیماری قلبی و سکته را بالا می‌برد.
پیشگیری از جنین ماکروزوم
پیشگیری از ماکروزومی عملا ممکن نیست، ولی می‌توان بارداری سالمی را گذراند. تحقیقات نشان داده است که ورزش در بارداری و داشتن رژیم غذایی کم کربوهیدرات، احتمال ماکروزومی جنین را کاهش می‌دهد. به طور مثال:
- مشاوره با پزشک: اگر فردی قصد بارداری دارد، اگر هر کدام از ریسک فاکتورهای جنین ماکروزوم را داشته باشد، بهتر است با پزشک خود مشورت کند. مثلا اگر چاق باشد، باید قبل از اقدام به بارداری، وزن خود را کاهش دهد.
- کنترل وزن: میزان نرمال افزایش وزن در بارداری، ۱۱ الی ۱۶ کیلوگرم است. خانمهایی که وزن زیاد دارند، انتظار می‌رود که افزایش وزن کمتری داشته باشند.
- کنترل دیابت: قبل از اقدام به بارداری، قند خون مادر حتما باید تحت نظر پزشک متخصص کنترل شود.
- فعالیت ورزشی: انجام فعالیت‌های ورزشی مناسب برای پیشگیری از افزایش وزن زیاد، کوثر است.
تشخیص
ماکروزومی معمولا بعد از تولد نوزاد و وزن کردن آن، مشخص می‌شود. اگر با اندازه گیری ارتفاع رحمی، این مشکل تشخیص داده شود، پزشک وضعیت جنین و مادر را مانیتور می‌کند.
- اولترا سوند: با رسیدن به سه ماهه‌ی سوم بارداری، پزشک با استفاده از اولترا سوند، اعضای بدن جنین مثل فمور، دست و سر را اندازه گیری می‌کند و با آن می‌توان اندازه‌ی کلی جنین را تخمین می‌زند.
- آزمایشات قبل زایمان: اندازه گیری ضربان قلب جنین با تست nonstress، پروفایل بیوفیزیکال جنین که تعداد تنفس، حرکات و حجم مایع آمینوتیک را نشان می‌دهد. اگر ماکروزومی جنین به دلیل مشکلات مادر باشد، تست‌های پری ناتال از هفته‌ی ۳۲ ام بارداری شروع می‌شود. خود ماکروزومی صرفا دلیلی برای انجام این آزمایشات نیست.
درمان
با رسیدن زمان زایمان، پزشک متخصص معایب و مزایای زایمان واژینال را توضیح می‌دهد. صرفا به دلیل جنین درشت، زایمان واژینال غیرممکن نمی‌شود. پزشک می‌تواند با مانیتورکردن مادر و جنین، زایمان واژینال را به درستی مدیریت کند.
القای زایمان، تحریک انقباضات رحم قبل از شروع انقباضات خود به خودی، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. مطالعات نشان می‌دهد که القای زایمان به کاهش عوارض زایمان جنین ماکروزوم، کمکی نکرده و حتی ممکن است احتمال سزارین یا C-section را بیشتر کند. پزشک در صورتی زایمان سزارین را پیشنهاد می‌کند که:
- مادر دیابتیک باشد: جنین با وزن بیش از ۴۵۰۰ گرم و دیابت بارداری یا قبل از بارداری از شرایطی است که متخصص زنان زایمان واژینال را توصیه نمی‌کند.
- جنین بیشتر از ۵۰۰۰ گرم باشد: اگر مادر دیابتیک نباشد، می‌تواند جنین ماکروزوم را با زایمان واژینال به دنیا بیاورد. در غیر این صورت برای حفظ جان مادر و جنین، C-section توصیه می‌شود.
- گیر کردن شانه‌‌ی جنین در پشت استخوان لگن مادر (دیستوشی): طبیعتاً وقتی جنین درشت باشد، امکان گیر کردن آن در لگن مادر وجود دارد. اگر مادری سابقه‌ی چنین زایمانی داشته باشد، زایمان سزارین انجام می‌شود.
بعد از زایمان، نوزاد باید از نظر آسیب‌های احتمالی مفاصل، شکستگی ترقوه، هیپوگلیسمی و اختلالات خونی مثل پلی‌سیتمی بررسی شود. این نوزادان معمولا در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند.
در طول رشد نیز این کودکان از نظر چاقی کودکی و مقاومت به انسولین باید تحت نظر قرار بگیرند.
اگر فردی دیابت کنترل نشده دارد و یا هنوز تشخیص داده نشده است، قبل از اقدام به بارداری باید آزمایشات لازم را انجام داده و در کل طول بارداری تحت نظر پزشک قرار بگیرند. برخی از زنان نیز در بارداری به دیابت مبتلا می‌شوند که به آن دیابت بارداری یا gestational diabetes می‌گویند.
