تنگی دریچه میترال به باریک شدن دریچه میترال قلب گفته می‌شود. این دریچه غیرطبیعی به درستی باز نمی‌شود و مانع جریان یافتن خون در حفره پمپاژ اصلی قلب (بطن چپ) می‌شود. تنگی دریچه میترال می‌تواند باعث خستگی و تنگی نفس و سایر مشکلات شود.
علت اصلی تنگی دریچه میترال عفونتی به نام تب روماتیسمی است که با عفونت‌های استرپی (استرپتوکوکوس) مرتبط است. تب روماتیسمی – که امروزه در کشور آمریکا نادر است اما هنوز در کشورهای در حال توسعه شایع می‌باشد – می‌تواند باعث جراحت دریچه میترال شود. تنگی دریچه میترال در صورتی که درمان نشود، می‌تواند عوارض جدی برای قلب به دنبال داشته باشد.
علائم تنگی دریچه میترال
احتمالا تنگی دریچه میترال مشکل خاصی برایتان بوجود نمی‌آورد یا ممکن است به مدت چندین دهه علائم ناچیزی برایتان به همراه داشته باشد. تنگی دریچه میترال معمولا سیر پیشرفت آرامی دارد. در صورتی که با مسائل زیر مواجه شدید، آن را با پزشک در میان بگذارید:
- تنفس کوتاه، مخصوصا زمانی که با سختی انجام شود یا هنگامی که دراز کشیده‌اید برایتان پیش بیاید
- خستگی، بخصوص در حین فعالیت بدنی
- پاهای متورم
- تپش قلبی – احساس ضربان قلب سریع و همراه با لرزش
- سرگیجه یا حالت ضعف و بی‌حالی
- سرفه خونی
- ناراحتی قفسه سینه یا درد در آن ناحیه
علائم تنگی دریچه میترال ممکن است هرزمانی که ضربان قلب بالا می‌رود، مثلا در هنگام انجام فعالیت ورزشی، ظاهر شود. یک دوره با ضربان قلب بالا ممکن است این علائم را به همراه داشته باشد. یا اینکه ممکن است در حاملگی یا دیگر موارد استرس‌زای بدنی مثل یک عفونت، خود را ظاهر کنند.
در تنگی دریچه میترال، فشاری که در قلب ایجاد می‌شود به ریه‌ها بازمی‌گردد و موجب ازدحام مایع و کوتاه شدن تنفس می‌شود.
علائم تنگی دریچه میترال اغلب در سنین بین ۱۵ تا ۴۰ سالگی در کشورهای درحال توسعه بروز می‌نماید، اما ممکن است در هر سنی دیده شود – حتی در دوره کودکی.
همچنین تنگی دریچه میترال ممکن است علائمی را تولید کند که پزشکتان با انجام آزمایش‌هایی به آنها پی ببرد. اینها شامل موارد زیر هستند:
- صدای آهسته دائمی قلبی (Heart murmur)
- تجمع مایعات در ریه‌ها
- ریتم‌های قلبی غیرمنظم (آریتمی‌ها)
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
درصورتی که خستگی یا کوتاهی تنفس در حین فعالیت‌های بدنی، تپش‌های قلبی یا درد قفسه سینه را در خود مشاهده کردید، فورا قرار ملاقاتی با پزشک خود ترتیب دهید.
اگر با وجود نداشتن علائم، تنگی دریچه میترال برایتان تشخیص داده شد، با پزشک خود درباره ارزیابی‌های متعاقب آن صحبت کنید.
علت‌های تنگی دریچه میترال
علت‌های تنگی دریچه میترال شامل موارد زیر است:
- تب روماتیسمی. عارضه تب روماتیسمی ناشی از گلودرد استپرتوکوکی می‌تواند باعث آسیب دریچه میترال قلب شود. تب روماتیسمی عمده‌ترین علت تنگی دریچه میترال است. این بیماری با ضخیم‌کردن یا فیوز لت‌ها (flaps) به هم باعث صدمه به دریچه میترال می‌گردد. علائم و نشانه‌های تنگی دریچه میترال ممکن است برای سال‌ها بروز نیابد.
- ته‌نشست‌های کلسیمی. با افزایش سن، ته‌نشست‌های کلسیمی ممکن است در اطراف حلقه دریچه میترال نشست کند که گاها موجب ایجاد تنگی دریچه میترال می‌شود.
- دیگر عوامل. در موارد نادر، کودکان با دریچه میترال تنگ به دنیا می‌آیند (نقص مادرزادی) که باعث بروز مشکلاتی با گذشت زمان می‌شود. علت‌های نادر دیگر شامل تشعشعات به سمت قفسه سینه و برخی بیماری‌های خودایمنی مثل سل پوستی هستند.
قلب چگونه کار می‌کند؟
قلب که مرکز سیستم گردش خون بدن است، شامل ۴ اتاقک یا حفره است. دو حفره بالایی (دهلیزها) خون را دریافت می‌کنند. دو حفره پایینی (بطن‌ها) خون را در بدن به گردش درمی‌آورند.
چهار حفره قلبی به گونه‌ای باز و بسته می‌شوند که قلب خون را تنها در یک جهت به گردش دربیاورد. دریچه میترال که بین دو حفره در سمت چپ قلب واقع است، از دو لت بافتی به نام leaflet ساخته شده است.
دریچه میترال هنگامی که خون از دهلیز چپ به بطن چپ جریان پیدا می‌کند، باز می‌شود. سپس لت‌ها بسته شده و از بازگشت خونی که تازه از بطن چپ گذر کرده است، جلوگیری می‌کنند. دریچه قلبی آسیب‌دیده یا دارای نقص هم در بازکردن و بسته‌شدن کامل مشکل دارد.
عوامل خطرزا
امروزه تنگی دریچه میترال نسبت به گذشته که در آن تب روماتیسمی به عنوان رایج‌ترین علت این اختلال شایع بود، شیوع کمتری در آمریکا دارد. با این وجود، تب روماتیسمی در کشورهای در حال توسعه همچنان باقی است.
عوامل خطرزا برای تنگی دریچه میترال شامل موارد زیر است:
- سابقه وجود تب روماتیسمی
- عفونت‌های استرپتوکوکی درمان نشده
عوارض تنگی دریچه میترال
درست مانند سایر مشکلات مربوط به دریچه قلبی، تنگی دریچه میترال می‌تواند قلب را با فشار زیاد مواجه کند و جریان خون را کاهش دهد. تنگی دریچه میترال درمان نشده به عوارض زیر منجر می‌شود:
- افزایش فشار ریوی. در این وضعیت فشار فزاینده در شریان‌هایی که خون را از قلب به ریه‌ها منتقل می‌کنند (شریان‌های ریوی) باعث کار زیاد قلب می‌شود.
- نارسایی قلبی. دریچه میترال تنگ شده، عبور جریان خون را مختل می‌کند. این حالت می‌تواند باعث فشار افزاینده در ریه‌ها شده و به تجمع مایع در آن می‌انجامد. این تجمع مایعات در ریه‌ها باعث کار زیاد طرف راست قلب شده و به نارسایی قلبی ختم می‌شود.
وقتی خون و مایعات به ریه‌ها باز می‌گردد، باعث بروز حالتی به نام ادم ریوی می‌شود. این وضعیت موجب تنگی نفس و گاها سرفه‌های با خلط خونی می‌گردد.
- بزرگ شدن قلب. فشار تجمعی ناشی از تنگی دریچه میترال به افزایش اندازه حفره بالا و چپ قلب (دهلیز) منجر می‌شود.
- فیبریلاسیون دهلیزی. کشش و بزرگی دهلیز چپ قلب ممکن است به این برهم خوردن ریتم قلبی بیانجامد که در آن حفره‌های بالایی قلب با سرعت بسیار زیاد و به طور نامنظم ضربان پیدا می‌کنند.
- لخته‌های خونی. فیبریلاسیون دهلیزی درمان نشده می‌تواند موجب ایجاد لخته‌های خونی در حفره بالا و سمت چپ قلب شود. لخته‌های خونی قلب ممکن است به لخته‌های کوچکتر شکسته شود و به قسمت‌های دیگر بدن‌تان حرکت کند که باعث بروز مشکلات جدی از قبیل حمله مغزی در صورتی که یک لخته باعث بستن مسیر یک رگ خونی در مغز شود.
پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری از تنگی دریچه میترال تلاش برای مصون ماندن از شایع‌ترین عامل ایجاد آن یعنی تب روماتیسمی است. شما می‌توانید برای جلوگیری از این مسئله، گلودرد دردناک فرزندانتان را با پزشکتان در میان بگذارید. عفونت‌های استرپتوکوکی درمان نشده که گلو را درگیر می‌کنند، می‌تواند تا مرحله تب روماتیسمی پیشرفت کند. خوشبختانه، گلودرد استرپتوکوکی معمولا به آسانی با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود.
تشخیص
پزشک در مورد سوابق پزشکی پرسش خواهد کرد و یک آزمایش فیزیکی که طی آن از طریق استتوسکوپ به قلبتان گوش خواهد داد، برایتان ترتیب می‌دهد. تنگی دریچه میترال باعث ایجاد یک صدای غیرطبیعی قلبی می‌شود که heart murmur نامیده می‌شود.
همچنین پزشکتان با گوش دادن به ریه‌هایتان احتمال احتقان ریوی را بررسی خواهد کرد – تجمعی از مایعات در ریه‌ها – که می‌تواند همراه با تنگی دریچه میترال بروز یابد.
پزشک تصمیم خواهد گرفت که با کدام تست، فرایند تشخیص را پیش ببرد. برای آزمایش، احتمال دارد به یک متخصص قلب ارجاع داده شوید.
آزمایش‌های تشخیصی
آزمایش‌های متداول تشخیص تنگی دریچه میترال به قرار زیر هستند:
- اکوکاردیوگرافی ترنس توراسیک. امواج صوتی که از طریق یک دستگاه عصامانند (مبدل) گذاشته شده در قفسه سینه به سمت قلب هدایت می‌شوند، تصاویر ویدیویی از قلب در حال حرکت تولید می‌کنند. این تست معمولا برای تایید تشخیص تنگی میترال به کار می‌رود.
- اکوکاردیوگرافی ترنس ازوفاژیال. یک مبدل کوچک متصل به انتهای یک لوله در داخل مری قرار می‌گیرد و امکان بررسی دقیق‌تر دریچه میترال را نسبت به سایر اکوکادیوگرافی‌های معمول در اختیار می‌گذارد.
- الکتروکاردیوگرافی (ECG). سیم‌ها (الکترودها) متصل به پدهایی روی پوست امواج الکتریکی قلب شما را اندازه می‌گیرند و اطلاعاتی درباره ریتم قلبی مهیا می‌کنند. ممکن است با حرکت روی تردمیل یا پدال زدن روی یک دوچرخه ثابت و بررسی ECG، پاسخ قلب به فعالیت زیاد بررسی شود.
- عکس برداری اشعه ایکس از قفسه سینه. با این کار پزشکتان قادر خواهد بود بزرگ شدن هرکدام از حفرات قلبی و وضعیت ریه‌ها را تعیین کند.
- کاتتر گذاری قلبی. این آزمایش در اغلب موارد برای تشخیص تنگی دریچه میترال به کار نمی‌رود، اما زمانی که اطلاعات بیشتری برای ارزیابی وضعیت شما نیاز باشد، ممکن است به کار بیاید. در این روش، یک لوله نازک (کاتتر) در داخل رگ خونی بازو یا کشاله ران برای رسیدن به یک شریان قلبی و تزریق رنگ قرار داده می‌شود برای اینکه آن شریان در عکس برداری اشعه ایکس قابل رویت باشد.
آزمایش‌های قلبی مثل موارد بالا برای تشخیص تنگی دریچه میترال و افتراق آن از سایر اختلالات مثل دیگر بیماری‌های دریچه میترال به کمک پزشک می‌آیند. همچنین این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا علت تنگی دریچه میترال و قابلیت ترمیم آن مشخص شود.
درمان تنگی دریچه میترال
اگر یک تنگی دریچه میترال خفیف تا متوسط بدون هیچ علائمی داشته باشید، احتمالا به درمان فوری نیاز نخواهید داشت. در عوض، پزشک، دریچه را برای بررسی روند پیشرفت بیماری پایش خواهد کرد.
داروها
هیچ دارویی قادر به ترمیم نقص دریچه میترال نیست. با این وجود، داروهای خاصی می‌توانند با کاهش بار کاری قلب و تنظیم ریتم آن، علائم بیماری را کاهش دهند.
پزشکتان ممکن است یکی یا چند مورد از داروهای زیر را برایتان تجویز کند:
- داروهای دیورتیک برای کاهش میزان تجمع مایعات در ریه‌ها و دیگر قسمت‌های بدن.
- ضد انعقادها برای جلوگیری از ایجاد لخته‌های خونی. ممکن است یک قرص آسپیرین به طور روزانه تجویز شود.
- بتا بلاکرها یا مسدود کننده‌های کانال کلسیمی برای آرام کردن ضربان قلبی و ایجاد فرصت برای قلب جهت پرشدن به طور موثرتر.
- داروهای آنتی آریتمی برای درمان فیبریلاسیون دهلیزی یا دیگر اختلالات ریتمی مرتبط با تنگی دریچه میترال.
- آنتی‌بیوتیک‌ها جهت پیشگیری از ابتلای مجدد به تب روماتیسمی در صورتی که علت تنگی میترال، تب روماتیسمی باشد.
روش‌های درمانی
ممکن است جهت درمان تنگی دریچه میترال به تعمیر یا تعویض دریچه نیاز پیدا کنید، که می‌تواند توسط عمل جراحی یا روش‌های غیرجراحی صورت پذیرد.
بالون گذاری دریچه میترال زیر جلدی
در این روش، با نام دیگر بالون دریچه‌ای، پزشک یک لوله (کاتتر) نرم و نازک با یک بالون در انتهای آن را در یک شریان بازو یا کشاله ران قرار می‌دهد و آن را به دریچه تنگ شده هدایت می‌کند. وقتی به موقعیت مورد نظر رسید، بالون دمیده شده و دریچه را باز می‌کند و بدین شکل جریان خون را بهبود می‌بخشد. سپس بالون از هوا خالی می‌شود و کاتتر به همراه بالون خارج می‌شود.
برای برخی افراد، این روش می‌تواند علائم و نشانه‌های تنگی دریچه میترال را تسکین دهد. با این حال، ممکن است با گذشت زمان به روش‌های دیگری برای درمان دریچه تنگ‌شده نیاز پیدا کنید.
تمام افرادی که دچار تنگی دریچه میترال می‌شوند، کاندیدای بالون گذاری دریچه میترال نیستند. با پزشک خود در مورد آن صحبت کنید.
جراحی دریچه میترال
گزینه‌های جراحی شامل موارد زیر است:
- کامیشروتومی. اگر روش بالون والوپلاستی (بالون گذاری دریچه میترال) گزینه مناسبی نباشد، جراح قلب احتمالا جهت زدودن رسوبات کلسیمی و دیگر بافت‌های اسکار برای پاک کردن مجرای دریچه، جراحی قلب-باز را پیشنهاد خواهد کرد. جراحی قلب-باز نیازمند استفاده از دستگاه بای‌پس قلبی-ریوی در طول عمل جراحی است. در صورتی که تنگی دریچه میترال مجددا ایجاد شود، ممکن است به تکرار این فرایند نیاز داشته باشید.
- تعویض دریچه میترال. در صورتی که دریچه میترال قابل اصلاح نباشد، ممکن است جراحان به تعویض دریچه میترال بپردازند. در فرایند تعویض دریچه میترال، جراح دریچه از کار افتاده یا آسیب‌دیده را برداشته و به جای آن دریچه مکانیکی یا یک دریچه ساخته شده از بافت قلبی گاو، خوک یا انسان (دریچه بافت بیولوژیکی) را جایگذاری می‌کند.
دریچه‌های بافت بیولوژیکی با گذشت زمان تحلیل می‌روند و غالبا در نهایت نیاز به تعویض دوباره دارند. افرادی که از دریچه‌های مکانیکی استفاده می‌کنند، باید به طور دائمی از داروهای رقیق کننده خونی برای پیشگیری از ایجاد لخته‌های خونی استفاده کنند. پزشکتان در مورد مزایا و خطرات هرکدام از این دریچه‌ها و مناسب بودن آنها برای شرایط شما بحث خواهد کرد.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
برای بهبود کیفیت زندگی در صورتی که تنگی دریچه میترال داشته باشید، پزشکتان ممکن است پیشنهاد کند:
- مصرف نمک را محدود کنید. نمک در غذاها و نوشیدنی‌ها می‌تواند فشار روی قلب را افزایش دهد. به غذاهای خود نمک اضافه نکنید و از غذاهای حاوی سدیم بالا اجتناب کنید. برچسب‌های غذایی را بخوانید و هنگامی که در بیرون قصد خوردن غذا دارید، غذاهای کم‌نمک سفارش بدهید.
- تناسب وزن خود را حفظ کنید. وزن خود را در یک محدوده مناسب که از سوی پزشک پیشنهاد شده است، حفظ کنید.
- مصرف کافئین خود را کاهش دهید. کافئین می‌تواند ضربان‌های قلبی نامنظم (آریتمی) را افزایش دهد. از پزشک خود در مورد مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین مثل قهوه یا نوشابه بپرسید.
- سریعا به فکر مراقبت پزشکی باشید. اگر متوجه تپش‌های مکرر شدید یا احساس کردید که قلبتان به شدت کار می‌کند، به دنبال کمک پزشکی باشید. ریتم‌های قلبی تند درصورتی که درمان نشوند، می‌توانند در افراد مبتلا به تنگی دریچه میترال، سریعاً رو به وخامت بگذارند.
- مصرف الکل را قطع کنید. مصرف الکل زیاد باعث بروز آریتمی‌ها شده و علائم را بدتر می‌کند. از پزشک خود در مورد اثرات الکل روی قلب بپرسید.
- ورزش. اینکه چه مدت و با چه شدتی بتوانید به ورزش بپردازید، به شدت بیماری شما و ورزش بستگی دارد. با این حال، همه افراد باید برای سازگاری قلبی-رگی به طور منظم هرچند با درجه شدت پایین به ورزش بپردازند. قبل از شروع ورزش از پزشک خود درباره آن راهنمایی بخواهید، بخصوص اگر قصد انجام ورزش‌های سخت رقابتی داشته باشید.
- به طور منظم با پزشک خود دیدار کنید. یک برنامه ملاقاتی منظم با پزشک متخصص قلب یا پزشک درمانگر اولیه خود بنویسید.
زنان مبتلا به تنگی دریچه میترال قبل از بارداری باید جهت ترتیب دادن یک برنامه خانوادگی، با پزشک خود ملاقات کنند. حاملگی باعث کار بیشتر قلب می‌شود. اینکه چه اندازه قلب با دریچه میترال تنگ شده، قادر به تحمل کار سنگین باشد، به شدت تنگی دریچه و عملکرد قلب در پمپاژ خون وابسته است. در طول بارداری و بعد از تولد، متخصص قلب و متخصص زایمانی باید شرایط شما را پایش کنند.
آمادگی برای دیدار با پزشک
پزشک خانوده ممکن است اولین فرد باشد که به تنگی دریچه میترال مشکوک می‌شود. بعد از قرار ملاقات اولیه، ممکن است به یک پزشک متخصص قلب (کاردیولوژیست) ارجاع داده شوید.
در اینجا اطلاعاتی برای کمک به آمادگی جهت دیدار با پزشک وجود دارد.
چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
- علائم خود را یادداشت کنید و زمان آغاز آنها را.
- لیستی از اطلاعات پزشکی مهم خود تهیه کنید، مثل مشکلات دیگر پزشکی و داروهای تجویز شده و یا بدون نسخه و مصرف انواع مکمل‌هایی که دارید.
- در صورت امکان، عضوی از خانواده یا یک دوست را به همراه خود ببرید. کسی که شما را همراهی می‌کند، می‌تواند به شما در یادآوری اطلاعات گفته شده، کمک نماید.
- جهت پرسش از پزشک، سوالات خود را یادداشت کنید.
سوالاتی که در اولین ملاقات خود، می‌توانید با پزشک مطرح کنید:
- علت اصلی علائم من چیست؟
- آیا دلایل دیگر نیز برای این علائم می‌تواند باشد؟
- چه آزمایش‌هایی برای من مورد نیاز است؟
- آیا نیاز است که پیش پزشک متخصص بروم؟
- آیا لازم است قبل از ملاقات با کاردیولوژیست، محدودیتی را رعایت کنم؟
سوالاتی که در جلسه ملاقات با کاردیولوژیست می‌توانید با او مطرح کنید:
- چه تشخیصی برای من دارید؟
- چه درمانی پیشنهاد می‌کنید؟
- عوارض جانبی احتمالی داروهای پیشنهادی شما چیست؟
- با انجام فرایند درمانی که شما پیشنهاد می‌کنید، بازیابی و بهبودی من تا چه اندازه قابل دستیابی خواهد بود؟
- چگونه شرایط سلامتی من را در طول زمان رصد خواهید کرد؟
- خطر عوارض بلند مدت این وضعیت چیست؟
- چه محدودیت‌هایی باید در زندگی خود لحاظ کنم؟
- آیا فعالیت بدنی نظیر ارتباط جنسی خطر عوارض را بالا می‌برد؟
- چه تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی باید اعمال کنم؟
- من با مشکلات دیگر نظیر این موارد مواجه هستم. چگونه می‌توانم آنها باهم مدیریت کنم؟
بسیار مهم است که در مورد شرایط خود کاملا توجیه باشید. از پرسیدن هیچ سوالی دریغ نکنید.
با چه سوالاتی از سوی پزشک مواجه خواهید شد؟
پزشک یا یک کاردولوژیست که با احتمال تشخیص تنگی دریچه میترال، شما را معاینه می‌کند، ممکن است سوالات زیر را مطرح کند:
- علائم بیماری شما چیست؟
- این نشانه‌ها کی شروع شدند؟
- آیا نشانه‌های شما وخیم‌تر شده است؟
- آیا ضربان قلب تند، تپنده یا کوبنده دارید؟
- آیا تابحال سرفه خونی داشته‌اید؟
- آیا ورزش یا فعالیت بدنی علائم شما را بدتر می‌کند؟
- آیا از سابقه خانوادگی خود در مورد مشکلات قلبی باخبر هستید؟
- آیا تب روماتیسمی داشته‌اید؟
- آیا تحت درمان قرار داشته‌اید و یا اخیرا برای بیماری دیگری به پزشک مراجعه کرده‌اید؟
- آیا سیگار می‌کشید؟ چه مقدار؟ چه زمانی آن را کنار گذاشتید؟
- آیا الکل یا کافئین مصرف می‌کنید؟ چه اندازه؟
- آیا برنامه‌ای برای بارداری در آینده دارید؟
در این فاصله چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
هنگامی که در انتظار دیدار با پزشک هستید، از اعضای خانواده خود در مورد خویشاوندانی که بیماری قلبی داشته‌اند، بپرسید. علائم تنگی دریچه میترال با دیگر بیماری‌های قلبی از جمله آنهایی که در خانواده شما بروز داشته‌اند، مشابه است. دانستن اینکه تاریخچه قلبی خانواده شما چه بوده است، به پزشک در تعیین تشخیص و درمان مناسب کمک می‌کند.
در صورتی که ورزش باعث بدتر شدن علائم شما می‌شود، تا زمان ملاقات با پزشک، از وارد کردن فشار زیاد بر قلب اجتناب کنید.
