الیگوهیدرامنیوس شرایطی است که در آن با کمبود مایع آمنیوتیک مواجه هستیم. پزشک با روش‌های متفاوتی می‌تواند میزان مایه آمنیوتیک مادر را اندازه بگیرد. اما شایع‌ترین روش آن اندازه گیری شاخص مایع آمنیوتیک (AFI) یا اندازه گیری جیب عمیق است. اگر AFI سطح مایعات را کمتر از ۵ سانتی متر (یا کمتر از صدک ۵)، نبود جیب مایع در عمق ۲-۳ سانتی متر یا حجم مایع کمتر از ۵۰۰ میلی لیتر در حاملگی هفته های ۳۲-۳۶ را نشان دهد، می‌توان به تشخیص الیگوهیدرامنیس مشکوک شد.
تقریبا ۸٪ خانوم‌های حامله دچار مایع آمنیوتیک کمی دارند و تقریبا ۴٪ تشخیص الیگوهیدرامینوس داده می‌شوند. این اتفاق می‌تواند در هر زمان در طول مدت حاملگی بیفتد، اما معمولا در سه ماهه سوم شایع‌تر است. اگر یک خانوم حداقل دو هفته از زمان زایمانش گذشته باشد، در معرض خطر کمبود مایع آمنیوتیک قرار دارد، زیرا مایع آمنیوتیک ممکن است به محض رسیدن به هفته ۴۲، ۵۰٪ کاهش یابد. الیگوهیدرامنیوس می تواند برای تقریبا ۱۲٪ بارداری‌هایی که از هفته ۴۱ می‌گذرد، عوارضی ایجاد کند.
علل کمبود مایع آمنیوتیک چیست؟
- نقایص مادرزادی نوزاد: اختلال در تشکیل کلیه‌ها یا مجاری ادراری که می تواند باعث کم تولید شدن ادرار شود و در نتیجه میزان مایعات آمنیوتیک پایین آید.
- مشکلات جفت: اگر جفت خون و مواد مغذی کافی را برای کودک تأمین نکند، ممکن است کودک بازیافت مایعات را متوقف کند.
- نشت یا پارگی غشاها: ممکن است تنها مقدار کمی مایع یا یک جریان ثابت آهسته مایع باشد. به دلیل پارگی در غشاهای بدن اتفاق می‌افتد. پارگی زودرس غشاها (PROM) همچنین می تواند منجر به کاهش سطح مایع آمنیوتیک شود.
- زایمان دیررس: اگر حاملگی بیش از ۴۲ هفته طول بکشد، ممکن است سطح مایعات آمنیوتیک افت پیدا کند؛ علت آن می تواند کاهش عملکرد جفت باشد.
- مشکلات مادر: کم آبی مادر، فشار خون بالای او، پره اکلامپسی، دیابت و کمبود اکسیژن مزمن می تواند بر میزان مایع آمنیوتیک تاثیر داشته باشند.
کمبود مایع آمنیوتیک چه مشکلاتی ممکن است ایجاد کند؟
خطرات ناشی از الیگوهیدرامنیوس بستگی به نوع حاملگی دارد. مایع آمنیوتیک برای تکامل ماهیچه‌ها، دست و پا، ریه‌ها و دستگاه گوارش ضروری است. در سه ماهه دوم، جنین شروع به تنفس و بلعیدن مایع آمنیوتیک می‌کند تا ریه‌هایش رشد و تکامل کند. همچنین مایع آمنیوتیک برای جنین فضایی ایجاد می‌کند تا ماهیچه‌ها و دست‌وپایش را مقداری حرکت دهد.
اگر الیگوهیدرومنیوس در نیمه اول بارداری تشخیص داده‌شود، عوارض جدی‌تری ایجاد می‌کند؛ شامل:
- فشرده‌شدن اندامهای جنین و در نتیجه نقایص مادرزادی
- افزایش احتمال سقط جنین یا تولد نوزاد مرده
اگر الیگوهیدرامنیوس در در نیمه دوم حاملگی رخ دهد، عوارض شامل موارد زیر می‌تواند باشد:
- محدودیت رشد داخل‌رحمی (IUGR)
- زایمان زودرس
- عوارض پس از زایمان مثل فشردگی بند ناف، مایع آغشته به مکونیوم و سزارین
ارزیابی بالینی
الیگوهیدرامنیوس با آزمایشات اولتراسوند تشخیص داده می‌شود. بنابراین ارزیابی بالینی بیماران در جهت شناسایی هریک از عوامل زمینه‌ساز انجام می‌شود:
- سابقه قبلی: درمورد علائم نشت مایعات و احساس رطوبت همیشگی از بیمار سوال کنید. این حس معمولا به عنوان بی اختیاری ادرار اخیر توصیف می شود.
- آزمایشات: قد پایه سمفیز را اندازه گیری کنید. معاینه تخمک گذاری انجام دهید. (آیا یک استخر پرمایع در مهبل دیده می‌شود؟)
- اولتراسوند: میزان حجم مایعات ترشحی، ناهنجاری‌های ساختاری، وضعیت کلیه و انسداد ادراری را ارزیابی کنید.
- اندازه جنین را اندازه بگیرید: نوزاد ممکن است به علت کوچکی جفت، کوچک شده باشد، در نتیجه ممکن است الیگوهیدرنیوز ایجاد شده باشد. همچنین ممکن است در ضعف جفت، افزایش ضریب نبض پذیری عروق بند ناف داپلر مشاهده شود.
- گرفتن کاریوتایپ: درصورتی که الیگوهیدرامنیوس زودرس و غیرمنتظره ایجاد شده بود، می‌توان از کاریوتایپ کمک گرفت.
در صورتی که پارگی غشاهای علت ایجاد الیگوهیدرامنیوس تشخیص داده شد، می‌توان آزمایش بالینی برای تشخیص وجود IGFBP-1 در واژن انجام داد. IGFBP-1 پروتئینی است که در مایع آمنیوتیک یافت می‌شود، و در صورتی که در واژن دیده شود، قطعا نشان‌دهنده پارگی غشایی است. این آزمایش به خصوص در زمانی که تشخیص قطعی نشده‌است مفید است.
چه درمان‌هایی وجود دارد؟
مدیریت الیگوهیدرامنیوس بسیار بستگی به علت ایجادکننده آن دارد. دو علتی که بیشتر از بقیه شایع هستند، پارگی غشاها و نارسایی جفت است.
پارگی غشاها
اگر الیگوهیدرامنیوس به علت پارگی غشاها باشد، در بیشتر موارد زایمان ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد آغاز می‌شود. در موارد پارگی زودرس غشاء (یعنی قبل از هفته ۳۷) و در مواردی که زایمان به طور خودکار شروع نشود، باید زایمان در حدود ۳۴-۳۶ هفته (در صورت عدم عفونت) به خانوم القا شود.
یک سری استروئید ممکن است برای کمک به ایجاد ریه‌های جنین داده شود. و همچنین به منظور پیشگیری از عفونت، آنتی‌بیوتیک داده می‌شود.
نارسایی جفت
در خانوم‌های که به علت نارسایی جفت دچار الیگوهیدرامنیوس هستند، زمان زایمان بستگی به عوامل مختلفی دارد:
- سرعت رشد جنین
- اسکن داپلر شریان‌های مغزی میانی و شریان بند ناف
- کاردیوتوکوگرافی
نوزاد بهتر است پیش از هفته ۳۶ تا ۳۷ به دنیا آید.
دیگر درمان‌هایی که ممکن است استفاده شوند:
- تزریق مایع آمنیوتیک در حین زایمان از طریق کاتتر درون‌رحمی. از این طریق مقداری مایع آمنیوتیک وارد رحم می‌کنند تا به روند زایمان کمک کند و نیاز به انجام سزارین را کاهش دهد.
- تزریق مایعات قبل از زایمان از طریق آمنیوسنتز. البته در این روش موقتی‌ست ومعمولا الیگوهیرامنیوس پس از یک هفته باز می‌گردد؛ اما می‌تواند به پزشک کمک کند تا آناتومی جنین را ببیند و تشخیص بگذارد.
- هیدراتاسیون مجدد مادر با مایعات خوراکی یا به صورت IV. این روش به افزایش سطح مایع آمنیوتیک کمک می‌کند.
پیشبینی شرایط نوزاد
پیشبینی الیگوهیدرامنیوس در سه ماهه دوم چندان ممکن نیست. در اکثر این موارد، علت آن، پارگی زودرس غشاها (که ممکن است با عفونت مرتبط باشد) است که موجب زایمان زودرس و هیپوپلازی ریوی می‌شود. این مسئله ممکن است برای مادر در هنگام زایمان، بسیار آزاردهنده باشد.
هنگامی که الیگوهیدرامنیوس به علت نارسایی جفت ایجاد می‌شود، احتمال لزوم زایمان زودرس نیز بیشتر می‌شود. زیرا معمولاً به مادر زایمان را القا می‌کنند. در این موارد پیشبینی ضعیف‌تری نسبت به وضعیت طبیعی رشد جنین دارند. از آنجایی که مایع آمنیوتیک به جنین اجازه می دهد اندامهای خود را در رحم حرکت دهد، بدون وجود آن، جنین ممکن است دچار انقباضات شدید عضلانی شود. ادر نتیجه با وجود فیزیوتراپی پس از تولد، باز هم ممکن است به معلولیت نوزاد ختم شود.
منابع: Teachmeobgyn، American Pregnancy
