مسمومیت
مسمومیت عبارت است از آسیب یا مرگ ناشی از بلعیدن، استشمام، لمس یا تزریق داروهای مختلف، مواد شیمیایی مختلف، سموم یا گازها. مواد بسیاری فقط در غلظت‌های بالا سمی هستند، مانند داروها یا کربن مونوکسید. مواد دیگر مانند شوینده‌ها فقط درصورت خورده شدن خطرناک هستند. مخصوصاً کودکان حتی به مقادیر اندک برخی داروها و مواد شیمیایی حساس هستند. بیشتر اوقات، مسمومیت به صورت اتفاقی رخ می‌دهد.
کمک های اولیه در موارد مسمومیت بسیار اهمیت دارد به صورتی که درصورت انجام کارهای صحیح می‌توان مصدوم را حتی از مرگ ۱۰۰ درصدی نیز نجات داد.
نحوه درمان شخصی که دچار مسمومیت شده است وابسته به موارد زیر می‌باشد:
- علائم بیمار
- سن بیمار
- نوع و کمیت ماده‌ای که مسمومیت ایجاد کرده است
شک به مسمومیت
علائم و نشانه‌های مسمومیت می‌توانند سایر وضعیت‌ها مانند صرع، مسمومیت با الکل، سکته مغزی و واکنش به انسولین (افت قند خون) را تقلید کنند. این علائم و نشانه‌ها می‌توانند شامل موارد ذیل باشند:
- سوختگی یا سرخی اطراف دهان و لب‌ها
- نفسی که بوی مواد شیمیایی مانند بنزین یا تینر رنگ بدهد
- استفراغ
- تنگی نفس
- سرفه
- سرگیجه
- گیجی یا سایر وضعیت‌های ذهنی
- دوبینی
- درد شکم
- کبودی لب
- درد قفسه سینه
- اسهال
- تب
- سردرد
- تپش قلب
- بی‌اشتهایی
- بثورات پوستی و سوختگی
- کما
- بوی تنفس غیرطبیعی
- ضعف
درصورت شک به مسمومیت، به مواردی مانند شیشه‌ها یا بسته‌های خالی قرص، جمع کردن قرص، سوختگی، رنگ‌ها، عطرها و… در اطراف یا روی شخص دقت کنید. این را هم درنظر بگیرید که کودکان ممکن است تکه‌های دارو یا حتی باتری‌های دکمه‌ای را ببلعند.
امدادرسانی
با مشاهده موارد زیر، سریعاً با ۱۱۵ تماس گرفته و مراتب را اطلاع دهید:
- سرگیجه یا ناهوشیاری
- تنگی نفس یا ایست تنفسی
- بی‌قراری غیرقابل کنترل یا اضطراب
- تشنج و صرع
- آگاهی از مصرف دارو یا ماده‌ای خاص (معمولاً الکل) توسط شخص
علائم، سن، وزن، داروهای مصرفی و هر اطلاعات دیگری که راجع به مصدوم دارید را در اختیار امدادرسانان قرار دهید. میزان ماده مصرفی و مدت زمان سپری شده از مصرف آن را نیز اطلاع دهید. می‌توانید برای این کار، برای مثال بسته‌ی قرص خالی که پیدا کرده‌اید را نشان دهید و ذکر کنید احتمال دارد از این دارو مصرف کرده باشد. این کار از این جهت اهمیت دارد که با مشخص شدن ماده‌ای که مسمومیت ایجاد کرده، می‌تواند درمان مناسب (آنتی دوت یا پادزهر) آن را فراهم کرد و مصدوم را از مرگ نجات داد.
توجه کنید که درموراد مسمومیت، حتی اگر حال مصدوم مساعد به نظر برسد نیز به مراکز امدادی اطلاع دهید.
دارو
داروهای مورداستفاده در مسمومیت دسته‌های متنوعی دارند. در اینجا صرفاً به ذکر نام و مکانیسم چند مورد از آنان بسنده می‌کنیم.
| دارو | مکانیسم اثر | موارد کاربرد |
| شارکول فعال (AC) | کاهش جذب | کاربامازپین، داپسون، کینین، فنوباربیتون، تئوفیلین و… |
| دیمرکاپرول | اتصال به سم | مسمومیت با آرسنیک، طلا و جیوه مسمومیت با سرب در ترکیب با اتیلن دی‌آمین تترا استریک اسید (EDTA) |
| دیجی فَب (Digi-fab) | اتصال به سم | مسمومیت حاد شدی یا مزمن با دیگوکسین به همراه تاکی‌کاردی کشنده برادی آریتیمی، هایپرکالمی یا مارسایی کلیوی و… |
| اینترالیپید | ته نشین کردن چربی | مسمومیت با داروهای محلول در چربی مانند بوپیواکائین، پروپرانولول و وراپامیل |
| بازی کردن ادرار | افزایش دفع سم | مسمومیت با ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای |
| هموپرفیوژن | پاکسازی سم | مسمومیت با سموم برپایه‌ی پروتئین و یا بسیار محلول در چربی اثربخشی درمورد تئوفیلین، آلومینیوم، فنوباربیتال و مسمومیت با آسپرین گزارش شده است |
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله‌ای درمورد این موضوع را از اینجا مطالعه کنید.
در انتظار کمک
تا زمان رسیدن کمک، اقدامات زیر را انجام دهید:
- در بلعیدن سم. هرچیزی که در دهان شخص باقی مانده است را خارج کنید. درصورتی که ماده‌ی بلعیده شده یک ماده پاک کننده خانگی و یا ماده شیمیایی دیگری است، برای انجام کمک های اولیه به مصدوم، برچسب ظرف آن‌ها را بخوانید.
- سم روی پوست. با استفاده از دستکش، لباس‌های آلوده شده را جدا کنید. پوست را به مدت ۱۵-۲۰ زیر آب شست و شو دهید.
- سم داخل چشم. به آرامی چشم را با آب خنک و یا آب ولرم به مدت ۲۰ دقیقه یا تا زمان رسیدن کمک، بشویید.
- سمِ استنشاق شده. در اولین فرصت، به مصدوم هوای تازه برسانید.
- درصورت استفراغ کردن مصدوم، می‌توانید گردن او را به کنار خم کنید تا از خفه شدن او جلوگیری کنید. همچنین راه هوایی مصدوم را تمیز کنید (سرفه مصدوم در این امر کمک خواهد کرد). پارچه‌ای دور انگشت خود پیچیده و سپس دهان و گلوی او را تمیز کنید.
- درصورت عدم مشاهده علائم حیات مانند تنفس، حرکت و نبض، احیای قلبی-ریوی (CPR) را آغاز کنید.
- درمورد مصدوم و ماده‌ای که باعث مسمومیت او شده اطلاعات جمع کنید.
بیشتر بخوانید: علت مسمومیت غذایی چیست و مسمومیت غذایی چقدر طول میکشد ؟
علل
علل ایجاد مسمومیت شامل موارد زیر می‌باشد:
- گاز کربن مونوکسید (در کوره، تنور، موتورها، بخاری‌ها، آب گرم کن در حمام و…)
- برخی غذاها
- مواد شیمیایی شغلی
- داروها و مواد مخدر
- دترجنت‌ها و مواد شوینده
- گیاهان سمی
- حشره کش‌ها
- رنگ‌ها
هشدار
- شربت ایپکاک. برای تحریک استفراغ در مصدوم، از دادن شربت ایپکاک و انجام هر کار دیگری اجتناب کنید. امروزه استفاده از شربت ایپکاک در کودکان و بزرگسالانی که با مصرف قرص و مواد دیگر دچار مسمومیت شده‌اند توصیه نمی‌شود. شواهد قابل اعتنایی مبنی بر کارایی آن وجود ندارد و معمولاً آسیب آن بیشتر از سود آن می‌باشد. درکل، بدون دستور پزشک از ایجاد حالت تهوع و تحریک استفراغ اجتناب کنید.
- باتری دکمه‌ای (سکه‌ای). باتری‌های کوچک تختی که در ساعت‌ها و سایر لوازم الکترونیکی به‌کار می‌روند، برای کودکان بسیار ترسناکند. یک باتری گیر کرده در مری می‌تواند در کمتر از ۲ ساعت سوختگی‌های شدید ایجاد کند. درصورت مشکوک بودن به بلع باتری توسط کودک باید حتماً به مراکز درمانی مراجعه کنید. با انجام یک رادیوگرافی می‌توان بلعیدن باتری را تایید یا رد کرد. درصورتی که باتری هنوز در مری باشد، باید خارج شود ولی اگر وارد معده شده باشد معمولاً مشکل خاصی ایجاد نخواهد شد.
- چسب دارویی. چسب دارویی نوعی چسب است که به پوست چسبانده می‌شود تا به بدن دارو برساند. درصورتی که کودک این چسب را به پوست خود چسبانده باشد، به دقت به پوست کودک نگاه کنید و اگر مشکل خاصی مشاهده نکردید با دقت و ظرافت تمام قسمت چسب را از پوست او جدا کنید. ممکن است کودک چسب را در دهان خود گذاشته و یا مشابه لواشک مکیده باشد، لذا حتماً سقف دهان (کام) کودک را نیز بررسی کنید.
توجه: به کسی که هوشیار نیست، هیچ چیز از راه دهان ندهید. همچنین از آب لیمو و سرکه و ماست و… برای رفع مسمومیت استفاده نکنید؛ مگر این که توسط افراد آگاه مانند پزشک به انجام این کار توصیه شود.
مسمومیت با کربن مونوکسید
مسمومیت با مونوکسید کربن نیاز به اقدامات فوری دارد. این گاز با اتصال پایدار به هموگلوبین باعث کاهش ظرفیت اکسیژن رسانی به بافت‌ها می‌شود.
علائم:
- سردرد
- سرگیجه
- ضعف
- ناراحتی شکم
- استفراغ
- درد قفسه سینه
- گیجی
پیشگیری
پیشگیری در موارد مسمومیت بسیار اهمیت دارد. نداشتن برچسب هشدار روی ماده‌ای خاص به معنی بی‌خطر بودن آن نیست. لذا مواد خطرناک را به درستی بسته بندی کرده و در محلی دور از دسترس کودکان قرار دهید. درصورت جذاب بودن بسته بندی مواد شوینده، مواد سفید کننده و سایر مواد شیمیایی، سعی کنید آن‌ها را داخل یک کیسه پلاستیکی سیاه قرار دهید. همچنین سعی کنید آن‌ها را در محلی که قفل داشته باشد نگهداری کنید.
از روشن نگهداشتن خودرو در محیط دربسته خودداری کنید. درصورت نیاز به روشن بودن خودرو، حتما در پارکینگ را باز بگذارید تا از مسمومیت جلوگیری شود. مسمومیت در این مواقع، با گاز کربنمونوکسید اتفاق می‌افتد که گازی بی‌رنگ و بی‌بو می‌باشد. در پارکینگ از سیستم تهویه و حسگرهای گازی استفاده کنید تا درصورت وجود مشکل از آن باخبر شوید.
علائم مسمومیت ممکن است مدتی بعد از خود مسمومیت ایجاد شود لذا درصورت شک به مسمومیت، منتظر ظهور و یا پیشرفت علائم نشوید و سریعاً اقدامات لازم را انجام دهید.
