مسمومیت با سرب زمانی رخ می‌دهد که فلز سرب طی چند ماه یا چند سال در بدن تجمع پیدا کند. حتی مقدار کمی از فلز سرب می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت فرد ایجاد کند. کودکان زیر شش سال، بسیار مستعد مسمومیت با سرب هستند، زیرا این مسمومیت می‌تواند تکامل جسمی و ذهنی کودک را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. اگر مسمومیت با سرب در مقادیر بالا رخ دهد، می‌تواند کشنده باشد.
رنگ‌های ساختمانی حاوی سرب و نیز گرد و غبار آلوده به سرب در ساختمان‌های قدیمی، مهم‌ترین منبع مسمومیت با سرب در کودکان به شمار می‌آیند. منابع دیگری مانند آب، خاک و هوای آلوده به سرب هم می‌توانند مسمومیت ایجاد کنند. علاوه بر موارد ذکر شده، افرادی که در باتری سازی کار می‌کنند، یا شغل بازسازی خانه‌ها را بر عهده دارند و یا در تعمیرگاه اتومبیل فعالیت دارند هم در معرض مواجهه و مسمومیت با سرب قرار دارند.
درمان‌های مخصوصی برای مسمومیت با سرب وجود دارد، اما رعایت چند نکته ساده مانع از مواجهه و آسیب شما با این فلز می‌شود و از مشکلات آن پیشگیری می‌کند.
علائم مسمومیت با سرب
مسمومیت با سرب در ابتدا به سختی قابل تشخیص است. حتی ممکن است فردی که به ظاهر سالم است، سطح بالایی از سرب در خون خود داشته باشد. علائم و نشانه‌های این عارضه معمولاً تا زمانی که مقدار خطرناکی از آن در بدن تجمع پیدا نکند، مشخص نمی‌شود.
علائم مسمومیت با سرب در کودکان
- تأخیر در رشد
- مشکلات یادگیری
- تحریک پذیری و کج خلقی
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- کند شدن عملکرد و خستگی زیاد
- درد شکم
- استفراغ
- یبوست
- کاهش شنوایی
- تشنج
- خوردن چیزهایی که ماده غذایی نیستند، مانند تراشه‌های رنگ
علائم مسمومیت با سرب در نوزادان تازه متولد شده
نوزادانی که پیش از به دنیا آمدن در معرض مواجهه با سرب قرار گرفته‌اند ممکن است دچار موارد زیر شوند:
- نارس به دنیا آمدن
- کم وزن بودن در هنگام تولد
- کاهش سرعت رشد
علائم مسمومیت با سرب در بزرگسالان
اگر چه کودکان بیشتر در معرض خطر این مسمومیت هستند، اما مسمومیت با سرب در افراد بالغ هم خطرناک است. علائم این عارضه در بزرگسالان می‌تواند شامل:
- افزایش فشار خون
- درد مفاصل و درد عضلانی
- مشکلات حافظه و اختلال در تمرکز کردن
- سردرد
- درد شکم
- اختلالات خلقی
- کاهش تعداد اسپرم و وجود اسپرم‌های غیر طبیعی در مردان
- سقط جنین، زایمان نوزاد مرده یا تولد نوزاد نارس در زنان باردار
علل مسمومیت با سرب
سرب فلزی است که به طور طبیعی در پوسته زمین وجود دارد، اما فعالیت انسان‌ها مانند کار در معادن، سوزاندن سوخت‌های فسیلی و کارخانه‌ها باعث شده است این فلز بیشتر در همه جا منتشر شود. در گذشته سرب در رنگ‌سازی و گازوئیل، به کار برده می‌شد و امروزه نیز همچنان در باتری سازی، لحیم کاری، لوله کشی، سفالگری، مصالح ساختمانی برای سقف خانه و برخی لوازم آرایشی استفاده می‌شود.
سرب در رنگ سازی
استفاده از رنگ‌های ساختمانی، اسباب بازی کودکان و لوازم خانگی حاوی سرب از سال ۱۹۷۸ در ایالات متحده ممنوع اعلام شده است. اما رنگ‌های حاوی سرب همچنان در نقاشی دیوارها و قسمت های چوبی در بسیاری از خانه‌ها و آپارتمان‌های قدیمی وجود دارد. اغلب مسمومیت‌های کودکان با سرب در نتیجه خوردن بقایای جدا شده از رنگ‌های ساختمانی حاوی سرب ایجاد می‌شود.
لوله‌های آب و کنسروهای وارداتی
لوله‌های سربی، وسایل لوله کشی از جنس برنج و لوله‌های مسی که با سرب لحیم کاری شده‌اند می‌توانند ذرات سرب را وارد آب کنند و آن را آلوده نمایند. لحیم کاری با سرب در قوطی‌های کنسرو در ایالات متحده آمریکا ممنوع اعلام شده است. با این حال برخی کشورها همچنان از این قوطی‌های کنسرو استفاده می‌کنند.
منابع دیگر آلوده کننده
- خاک: خرده‌های سرب حاصل از رنگ یا گازوئیل حاوی سرب، می‌تواند وارد خاک شود و تا سال‌ها در خاک باقی بماند. خاک آلوده به سرب هنوز هم یک مشکل مهم در اطراف بزرگراه‌ها و برخی مناطق شهری است. برخی خاک‌های اطراف دیوار خانه‌های قدیمی هم، آلوده به سرب است.
- گرد و خاک خانگی: گرد و خاک خانگی ممکن است محتوی سرب حاصل از رنگ ساختمانی یا خاک آلوده‌ی محیط اطراف خانه باشد.
- سفالگری: لعابی که روی برخی از ظروف سرامیکی، چینی و پورسلین وجود دارد، می‌تواند محتوی سرب باشد. سرب موجود در این ظروف ممکن است وارد ظرف و غذای داخل آن شود و آلودگی را به بدن منتقل کند.
- اسباب بازی‌ها: گاهی سرب در اسباب بازی‌ها و دیگر محصولات تولید شده در خارج از کشور یافت می‌شود.
- لوازم آرایشی: نوعی لوازم آرایش چشم در کشور نیجریه، با نام تجاری Tiro، منجر به مسمومیت با سرب می‌شود.
- داروهای گیاهی و محلی: مسمومیت با سرب با مصرف دو داروی بومی آمریکای لاتین، گرتا (Greta) و آزارکن (Azarcon)، و نیز برخی از داروهای گیاهی هندی، چینی و کشورهای دیگر، ارتباط دارد.
- آبنبات مکزیکی: ماده تاماریند، یکی از ترکیبات موجود در برخی از آبنبات‌های تولید شده در مکزیک، ممکن است حاوی سرب باشد.
- گلوله‌های سربی: سپری کردن زمان در دامنه شلیک با تفنگ می‌تواند فرد را در معرض تماس با سرب قرار دهد.
- برخی شغل‌ها: افرادی که در تعمیرکاری‌های اتومبیل، معدن، لوله کشی، کارخانه باتری سازی، نقاشی ساختمان، ساختمان سازی و برخی شغل‌های دیگر کار می‌کنند، در معرض تماس با سرب هستند و می‌توانند آن را با لباس‌های خود به خانه ببرند.
عوامل خطر
فاکتورهایی که باعث افزایش خطر مسمومیت با سرب می‌شوند شامل موارد زیر است:
- سن: نوزادان و کودکان بیشتر از بچه‌های بزرگتر در معرض تماس با سرب هستند. ممکن است آن‌ها رنگ‌های جدا شده از دیوار و کارهای چوبی را بجوند و نیز ممکن است دست‌هایشان به گرد و غبار سربی آلوده شود. علاوه بر این، سرب به بدن کودکان نسبت به افراد بالغ و بچه‌های بزرگ تر، راحت تر جذب می‌شود و برای آنان خطرناک تر است.
- زندگی در خانه‌های قدیمی: اگرچه استفاده از رنگ‌های ساختمانی حاوی سرب از دهه ۱۹۷۰ ممنوع اعلام شده است، اما خانه‌ها و ساختمان‌های قدیمی معمولاً دارای بقایایی از این رنگ‌ها هستند. افرادی که خانه‌های قدیمی را بازسازی می‌کنند بیشتر در معرض مسمومیت با سرب قرار دارند.
- برخی از کارهای هنری: رنگ‌آمیزی روی شیشه (ویترای) و ساختن برخی از زیورآلات نیازمند لحیم کاری با سرب است. تعمیر مبلمان قدیمی هم ممکن است فرد را در تماس با لایه‌هایی از رنگ‌های حاوی سرب قرار دهد.
- زندگی در کشورهای در حال توسعه: کشورهای در حال توسعه معمولاً قوانین جدی و سختی برای جلوگیری از استفاده از سرب ندارند. به همین دلیل ممکن است تماس بیشتری با سرب داشته باشند.
سرب می‌تواند به جنین متولد نشده هم آسیب بزند، به همین دلیل زنان باردار و زنانی که تصمیم به بارداری دارند، باید مراقب باشند تا در معرض تماس با سرب قرار نگیرند.
خطرات مسمومیت با سرب
تماس با سرب حتی در مقادیر کم، می‌تواند در طول زمان به افراد، به خصوص کودکان، آسیب برساند. بیشترین خطر این مسمومیت، اختلال در رشد مغز است که می‌تواند اثرات جبران ناپذیری ایجاد کند. مقادیر بالاتر سرب می‌تواند در کودکان و افراد بالغ، آسیب کلیوی و آسیب سیستم عصبی را به همراه داشته باشد. مقادیر بسیار بالای سرب هم ممکن است منجر به تشنج، از دست رفتن هوشیاری و مرگ شود.
پیشگیری از مسمومیت با سرب
رعایت چند نکته می‌تواند به شما و خانواده شما کمک کند تا از مسمومیت با سرب پیشگیری کنید:
- شستن دست و اسباب بازی کودکان: برای کاهش انتقال گرد و خاک آلوده به سرب از طریق دهان، دست کودک خود را بعد از بازی در خارج از خانه، پیش از غذا خوردن و قبل از خواب بشویید. اسباب بازی‌ها را هم هر از چند وقتی شستشو دهید.
- تمیز کردن گرد و غبار سطوح: کف زمین را با تی‌های مرطوب و مبلمان و پشت پنجره و دیگر سطوح غبار گرفته را با پارچه مرطوب تمیز کنید.
- از پا درآوردن کفش پیش از ورود به خانه: رعایت این نکته باعث می‌شود خاک آلوده به سرب در خارج از خانه باقی بماند و به داخل خانه وارد نشود.
- باز گذاشتن آب سرد: اگر خانه شما لوله کشی قدیمی با لوله‌های سربی دارد، آب سرد را حداقل یک دقیقه باز نگه دارید و سپس از آن استفاده کنید. همچنین هیچ گاه از آب داغ برای استحمام کودک خود یا مصرف در پختن غذا استفاده نکنید.
- جلوگیری از بازی کردن کودکان در خاک: برای خاک بازی کودک خود جعبه شنی مخصوص (که بتوانید در مواقعی که لازم نیست آن را جمع کنید) تهیه کنید. در خاک اطراف خانه، چمن کاری کنید و یا با کود سطح آن را بپوشانید تا دسترسی کودک به خاک کم شود.
- رژیم غذایی سالم: مصرف منظم غذا و تغذیه‌ی مناسب می‌تواند جذب سرب را کاهش دهد. به ویژه کودکان نیازمند مقادیر کافی کلسیم، ویتامین C و آهن در رژیم غذایی خود هستند تا جذب سرب به بدن آن‌ها کم شود.
- تمیز نگه داشتن خانه: اگر منزل شما با رنگ‌های حاوی سرب نقاشی شده است، به طور منظم رنگ‌های جدا شده از دیوار را بررسی کنید و بخش‌های خراب شده را فوراً بازسازی کنید. سعی کنید روی رنگ‌ها سمباده نکشید، زیرا باعث تولید ذراتی می‌شود که حاوی سرب هستند و می‌توانند به بدن جذب شوند.
تشخیص مسمومیت با سرب
ممکن است پزشک کودک شما، برای بررسی سطح سرب در بدن، آزمایشاتی در طی چکاپ‌های معمول، توصیه کند.
آکادمی اطفال آمریکا، توصیه می‌کند پزشکان و والدین مطابق دستورالعمل‌های ایالت یا مراکز بهداشت محل زندگی خود عمل کنند. در برخی از مناطق، مانند مناطقی که دارای خانه‌های قدیمی تر هستند، خطر تماس با سرب بیشتر است. بنابراین برای کودکانی که در این مناطق زندگی می‌کنند، بهتر است دفعات بیشتری آزمایش‌های مربوط به مسمومیت سرب گرفته شود.
اگر منطقه محل زندگی شما دستورالعمل خاصی برای بررسی سرب ندارد، آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند کودک شما در سن یک و دو سالگی از نظر سطح سرب خون، آزمایش شود. پزشکان ممکن است علاوه بر این، غربالگری سرب را در بچه‌های بزرگتری که تا به حال آزمایش نشده‌اند نیز، توصیه کنند.
برای تشخیص مسمومیت با سرب، یک آزمایش خون ساده لازم است. در این حالت یک نمونه خون از نوک انگشت یا از ورید گرفته می‌شود. سپس سطح سرب خون بر مبنای میکرو گرم بر دسی لیتر، اندازه گیری می‌شود.
هر مقداری از سرب در بدن می‌تواند خطرناک باشد. با این حال، سطح ۵ میکرو گرم بر دسی لیتر از سرب در خون، نشان دهنده یک سطح خطرناک برای کودکان است. کودکانی که سطح سرب در بدنشان به ۵ رسیده باشد، باید به صورت دوره‌ای مورد آزمایش قرار گیرند. در بچه‌هایی که سطح سرب خیلی بالا است – به طور کلی ۴۵ میکرو گرم بر دسی لیتر یا بیشتر- باید درمان صورت گیرد.
درمان مسمومیت با سرب
قدم اول برای درمان، از بین بردن منبع ایجاد کننده آلودگی با سرب است. اگر قادر به از میان بردن منبع سرب از محیط اطراف خود نیستید، با رعایت برخی نکات، احتمال آلودگی و خطرات آن را کم کنید.
به عنوان مثال، در برخی موارد عایق کاری دیوار بهتر از برداشتن رنگ قدیمی دیوار است. همچنین مراکز بهداشت محل زندگی شما هم راه هایی برای پیدا کردن و کاهش منابع سرب در خانه و بیرون از خانه به شما توصیه می‌کند.
در کودکان و افراد بالغی که به مقادیر کمی سرب در بدن دارند، تنها پرهیز کردن از تماس با سرب در محیط، برای کاهش سطح سرب خون کافی است.
درمان سطح بالای سرب خون
در موارد شدیدتر مسمومیت با سرب، راه های زیر پیشنهاد می‌شود:
- درمان با شلاته کننده ها: در این نوع درمان، یک داروی خوراکی به فرد داده می‌شود. این دارو با سرب در بدن ترکیب می‌شود و این ترکیب از طریق ادرار دفع می‌شود. این روش درمانی در کودکانی که سطح سرب خون آن‌ها ۴۵ میکروگرم بر دسی لیتر یا بالاتر است و افراد بالغی که سطح سرب خون بالایی دارند یا دچار علائم مسمومیت سرب شده‌اند، مناسب است.
- درمان با شلاته کننده EDTA: پزشکان برای درمان افراد بالغی که سطح سرب بالای ۴۵ دارند و کودکانی که قادر به تحمل درمان با شلاته کننده‌های معمول نیستند، از یک ماده شیمیایی به نام کلسیم دی سدیم اتیلن دی آمین تترا استیک اسید یا EDTA استفاده می‌کنند. EDTA به صورت تزریقی تجویز می‌شود.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
اگر فکر می‌کنید شما یا فرزندتان با سرب تماس پیدا کرده‌اید، به پزشک یا یک مرکز بهداشت مراجعه کنید. یک آزمایش، سطح سرب خون را مشخص می‌کند.
در این جا ذکر چند نکته به نحوه ملاقات شما با پزشک کمک می‌کند:
اقداماتی که می‌توانید انجام دهید
یک لیست مکتوب از موارد زیر تهیه کنید:
- علائم یا تغییرات رفتاری که توجه شما را به خود جلب کرده است.
- اطلاعات شخصی کلیدی مانند منطقه محل زندگی شما و این که آیا شما یا فرزند شما اخیراً با منبع سرب تماس داشته است یا نه.
- تمامی داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که شما یا کودک شما مصرف می‌کند، به همراه دوز مصرفی هر دارو.
- سؤالاتی که از پزشک دارید.
سؤالات مهمی که می‌توانید از پزشک خود بپرسید شامل:
- چه عاملی باعث ایجاد شدن این علائم شده است؟
- چه آزمایش‌هایی در این باره باید انجام شود؟
- این عارضه موقت است یا مزمن و طولانی مدت است؟
- بهترین اقدام در این شرایط چیست؟
- آیا بروشور یا وبسایت خاصی برای آگاهی از مسمومیت با سرب وجود دارد که بتوان به آن مراجعه کرد؟
برای پرسش سؤالات خود از پزشک عجله نکنید.
انتظارات پزشک از شما
پزشک ممکن است سؤالات زیر را از شما بپرسد:
- آیا اخیراً محل زندگی خود یا مدرسه فرزندتان را تغییر داده‌اید؟
- خانه شما چه زمانی ساخته شده است؟ آیا منزل خود را بازسازی کرده‌اید؟
- آیا شما شغل تازه‌ای پیدا کرده‌اید که در آن تماس با سرب وجود دارد؟
- آیا کودک شما هم بازی جدیدی که دچار مسمومیت با سرب باشد، دارد؟
