گاهی در نتیجه برخی بیماری‌ها فرد باید تحت عمل جراحی قرار گیرد. شنیدن نیاز به انجام عمل جراحی خود به تنهایی استرس زاست و از آن جایی که بخش بزرگی از عمل‌های جراحی به خارج کردن تومورها اختصاص دارد، نگرانی بدخیم بودن بیماری نیز استرس بیشتری را به بیمار و اطرافیان تحمیل می‌کند. نفرکتومی یا عمل برداشتن کلیه جراحی است که با هدف خارج کردن تمام یا بخشی از کلیه انجام می‌شود. خارج کردن کلیه با روش‌های مختلفی قابل انجام است. آیا با روش‌های نفرکتومی آشنایی دارید؟ در این مقاله به بررسی بیشتر این جراحی می‌پردازیم.
نفرکتومی چیست؟ انواع نفرکتومی
جراحی برداشتن کلیه اغلب برای درمان سرطان کلیه یا خارج کردن تومورهای غیر سرطانی و خوش خیم انجام می‌شود. در برخی موارد، نفرکتومی برای مقابله با بیماری‌های کلیوی یا آسیب جدی کلیه انجام می‌شود. در نفروکتومی اهدا کننده، جراح ارولوژیک کلیه سالم را از فرد اهدا کننده برای پیوند به شخص گیرنده خارج می‌کند.
- نفرکتومی رادیکال یا کامل. در نفرکتومی رادیکال، جراح ارولوژیست تمامی بخش‌های کلیه و اغلب قسمتی از ساختارهای دیگر مانند بخشی از لوله حالب یا ساختارهای مجاور مانند غدد آدرنال یا غدد لنفاوی را خارج می‌کند.
- نفرکتومی پارشیال یا جزئی. در نفروکتومی پارشیال، که به ان جراحی kidney-sparing گفته می‌شود، جراح بافت آسیب دیده کلیه را خارج کرده و بافت سالم در جای خود باقی می‌ماند.
جراح ارولوژیست ممکن است عمل خارج کردن کلیه را طریق ایجاد یک برش منفرد در شکم یا پهلو (که نفرکتومی باز نامیده می‌شود) یا از طریق یک سری برش‌های کوچک در شکم و با استفاده از دوربین و ابزارهای کوچک (که نفرکتومی لاپاروسکوپیک نامیده می‌شود) انجام دهد.
در بعضی موارد، روش‌های لاپاروسکوپیک با کمک سیستم‌های روباتیک انجام می‌شوند. در جراحی روباتیک، جراح در هدایت رایانه نزدیک میز عمل را بر عهده دارد. او هر دو بازوی دوربینی و مکانیکی را که دارای ابزار جراحی است و عمل داخل بدن بیمار را انجام می‌دهد، کنترل می‌کند.
علت انجام نفرکتومی
شایع‌ترین علت انجام عمل خارج کردن کلیه برداشتن تومور کلیوی است. این تومورها معمولاً سرطانی هستند، اما ممکن است خوش خیم نیز باشند. گاهی اوقات نفرکتومی به علت وجود سایر بیماری‌های کلیوی انجام می‌شود.
عملکرد کلیه
بیشتر افراد دارای دو کلیه به ابعاد مشت دست هستند که در نزدیکی قسمت پشتی شکم قرار می‌گیرند. کلیه‌ها در بدن وظایف زیر را بر عهده دارند:
- فیلتر کردن مواد دفعی، مایع اضافی و الکترولیت‌های موجود در خون
- تولید ادرار
- حفظ سطح مناسبی از مواد معدنی در جریان خون
- تولید هورمون‌هایی که در تنظیم فشار خون و تعداد گلبول‌های قرمز در گردش کمک می‌کنند
درمان سرطان
اغلب جراح ارولوژیست عمل نفرکتومی را به منظور از بین بردن تومور سرطانی یا بافتی با رشد غیر طبیعی انجام می‌دهد. شایع‌ترین نوع سرطان کلیه در بزرگسالان کارسینوم سلول کلیوی است که در سلول‌های مفروش کننده لوله‌های کوچک درون کلیه آغاز می‌شوند.
بروز تومورهای کلیوی در کودکان نادر است. اما در صورت وجود، کودکان بیشتر به نوعی از سرطان کلیه بنام تومور ویلمز مبتلا می‌شوند که احتمالاً ناشی از رشد و تکامل نادرست سلول‌های کلیوی است.
تصمیم در مورد این که چه میزان از بافت کلیه باید برداشته شود به موراد زیر بستگی دارد:
- آیا تومور محدود به کلیه است
- آیا بیش از یک تومور وجود دارد
- چه مقدار از کلیه تحت تأثیر تومور قرار گرفته است
- آیا سرطان بافت مجاور را نیز تحت تاثیر قرار داده است
- عملکردهای دیگر کلیه چگونه است
- آیا بیماری‌های دیگری عملکرد کلیه را تحت تاثیر قرار دهده‌اند
- عملکرد کلی کلیه چگونه است
جراح اورولوژیست بر اساس نتایج آزمایشات تصویربرداری که در ادامه ذکر شده است، در مورد عمل برداشتن کلیه تصمیم می‌گیرد:
- سی تی اسکن؛ فناوری تخصصی که به کمک اشعه ایکس تصاویر مقطعی باریک از بافت‌های نرم تولید می‌کند.
- ام آر آی؛ که از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر مقطعی یا تصاویر ۳ بعدی استفاده می‌کند.
- سونوگرافی؛ تصویر برداری از بافت‌های نرم با استفاده از امواج صوتی
جراح ارولوژیست با استفاده از نتایج آزمایش‌های تصویربرداری در مورد انجام نفروکتومی جزئی یا کامل تصمیم گیری خواهد کرد.
درمان سایر مشکلات کلیوی
برداشتن کلیه به صورت جزئی یا رادیکال ممکن است به منظور خارج کردن بافت کلیه به شدت آسیب دیده، اسکار شده یا غیر عملکردی ناشی از آسیب دیدگی یا بیماری‌های کلیه انجام شود.
خطرات نفرکتومی
نفرکتومی به طور کلی روشی بی خطر محسوب می‌شود. اما مانند هر عمل جراحی دیگری، نفرکتومی نیز خطرات بالقوه دیگری را در پی دارد مانند:
- خون ریزی
- عفونت
- آسیب اندام‌های مجاور
- بروز دیگر مشکلات جدی در موراد نادر
عوارض طولانی مدت ناشی از نفرکتومی به مشکلات احتمالی زندگی با یک کلیه مربوط می‌شود. اگرچه عملکرد کلی کلیوی بعد از نفرکتومی کاهش می‌یابد، اما بافت باقی مانده معمولاً پرکارتر شده و تا حد داشتن یک زندگی سالم عملکرد خود را افزایش می‌دهد.
مشکلاتی که ممکن است در نتیجه کاهش عملکرد کلی کلیوی در دراز مدت ایجاد شود عبارتند از:
- فشار خون بالا (هایپرتنشن)
- بیماری‌های مزمن کلیوی
خطرات و عوارض احتمالی به نوع جراحی، علت جراحی، سلامت عمومی بیمار و موارد دیگر از جمله تخصص و تجربه جراحی بستگی دارد. برای درک بهتر خطرات احتمالی، ضروریست تا در این مورد با جراح ارولوژیست صحبت کرد.
نحوه امادگی برای انجام عمل برداشتن کلیه
جراح ارولوژیست با هر یک از بیماران در مورد گزینه‌های درمانی پیش رو و مزایا، عوارض و خطرات هر یک صحبت خواهد کرد.
پیش از عمل، با جراح در مورد گزینه‌های در دسترس برای شما صحبت کنید. سوالاتی احتمالی که لازم است بپرسید عبارتند از:
- من به نفرکتومی پارشیال یا کامل نیاز دارم؟
- آیا من شرایط جراحی کم‌تر تهاجمی مانند لاپاروسکوپی، جراحی روباتیک یا موارد دیگر را دارم؟
- در صورت برنامه ریزی برای انجام عمل برداشتن کلیه به صورت پارشیال، احتمال این که به نفرکتومی کامل نیاز داشته باشم چقدر است؟
- اگر این عمل به منظور درمان سرطان انجام شود، به چه روش‌های درمانی دیگری نیاز دارم؟
برنامه ریزی برای بستری در بیمارستان
بسته به نوع عمل، ممکن است لازم باشد تا بیمار یک شب تا یک هفته و یا زمان بیشتر در بیمارستان بستری باشد. در مورد زمان بهبودی احتمالی باید اطلاعات لازم را از جراح و تیم مراقبت‌های بهداشتی سوال کرد.
آمادگی برای عمل جراحی
دستورالعمل‌های لازم برای روز قبل از جراحی و روز عمل به بیمار داده خواهد شد. هر سوالی احتمالی خود را یادداشت کرده و از پزشک خود بپرسید. مانند:
- چند ساعت باید ناشتا باشم؟
- آیا می‌توانم داروهای قبلی تجویز شده خود را مصرف کنم؟ اگر بله تا چه مدت زمانی پیش از عمل و تا چه دوزی مجاز به مصرف هستم؟
- اگر چنین است ، چقدر زود قبل از عمل می توانم دوز مصرف کنم؟
- از مصرف چه داروهای بدون نسخه‌ای باید پرهیز کنم؟
- چه زمانی باید در بیمارستان باشم؟
چه انتظار از عمل خواهید داشت
نفرکتومی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. بیمار پیش از جراحی داروی لازم را دریافت خواهد کرد و در نتیجه در طول عمل هوشیار نبوده و دردی احساس نمی‌کند. پیش از عمل سوند ادراری نیز به منظور تخلیه ادرار اعمال خواهد شد. در برداشتن کلیه جراح ارولوژیست و تیم بیهوشی با همکاری هم تلاش خواهند کرد که درد پس از عمل را به حداقل برسانند.
در طول عمل برداشتن کلیه
بسته به نحوه عمل جراحی و کیزان بافت برداشت شده، روش انجام نفرکتومی نیز متفاوت خواهد بود. از جمله روش‌های جراحی می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:
- جراحی لاپاروسکوپیک. در این روش با کمترین تهاجم، جراح چند برش کوچک در شکم بیمارایجاد کرده و ابزار پزشکی مخصوص مجهز به دوربین و ابزارهای جراحی کوچک دیگر را وارد بدن می‌کند. در صورت نیاز به برداشتن کامل کلیه برش‌ها باید بزرگ‌تر باشند.
- جراحی لاپاروسکوپیک به کمک ربات. در نوع دیگری از جراحی لاپاروسکوپیک، جراح از سیستم رباتیک برای انجام جراحی استفاده می‌کند. ابزارهای روباتیک به برش‌های کمتری نیاز دارند، تصاویر ۳ بعدی بهتری در طول عمل در اختیار تیم پزشکی قرار می‌دهند می کنند و می‌توانند حرکات ریز یا پیچیده را مشابه کاری که دست جراح در جراحی باز انجام می‌دهد را تکرار کنند.
- عمل جراحی باز. در یک نفروکتومی باز، جراح برش را در امتداد طرفی یا روی شکم ایجاد می‌کند. این روش به جراح اجازه می‌دهد تا برخی از جراحی‌هایی را که هنوز هم با روش‌های کم‌تر تهاجمی با خیال راحت نمی‌توان انجام داد را اجرا کند.
- نفرکتومی رادیکال. در نفروکتومی رادیکال، جراح کل کلیه، بافت‌های چربی اطراف کلیه و بخشی از حالب‌ها خارج می‌کند. اگر توموری در نزدیک غدد آدرنال بوده یا بخشی از این غدد را نیز درگیر کرده باشد، ممکن است جراح غدد فوق کلیوی را نیز خارج کند. در برخی موارد غدد لنفاوی یا بافت‌های دیگر نیز برداشته می‌شوند.
- نفرکتومی پارشیال. در جراحی نفروکتومی پارشیال یا nephron-sparing جراح تومور سرطانی یا بافت آسیب دیده را برداشته و تا حد امکان بافت کلیه سالم را سر جای خود باقی می‌گذارد.
جراح اورولوژیست در مورد مزایا و مضرات جراحی روباتیک یا سایر انواع جراحی کم‌تر تهاجمی در مقایسه با جراحی باز، مانند اسکار عمل و مدت زمان لازم برای بازگشت به فعالیت‌های روتین صحبت خواهد کرد.
بعد از عمل
مدت زمان بهبودی بعد از عمل و مدت اقامت در بیمارستان به سلامت کلی بیمار و نوع نفرکتومی بستگی دارد. سوند ادرار تا مدت زمان کوتاهی در طول دوره بهبودی در جای خود باقی می‌ماند.
پیش از ترک بیمارستان بیمار در مورد محدودیت‌های رژیم غذایی و فعالیت‌های بدنی دستورالعمل‌های لازم را دریافت خواهد کرد. ممکن است فرد بتواند به محض این که احساس توانایی کرد، فعالیت‌های روزمره و سبک خود را از سر بگیرد، اما باید تا چندین هفته از فعالیت شدید و بلند کردن اجسام سنگین خودداری شود.
در بیشتر بیماران، عمل انجام شده کیفیت زندگی فرد را پس از بهبودی کامل، تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و بیمارمی‌تواند روتین زندگی و فعالیت‌های روزانه خود را از سر بگیرید.
نتایج
سوالاتی که ممکن است لازم باشد که پس از نفرکتومی با جراح یا سایر اعضای تیم مراقبت‌های بهداشتی صحبت شود عبارتند از:
- عمل جراحی به طور کلی چگونه پیش رفت؟
- نتیجه بافت فرستاده شده برای پاتولوژی چه بود؟
- چه مقدار از کلیه باقی مانده است؟
- چند مدت یک بار برای بررسی عملکرد کلیه و بیماری‌های ناشی از جراحی نیاز است تا آزمایش‌های بیشتر را انجام دهم؟
بررسی عملکرد کلیه
بیشتر افراد می‌توانند تنها با یک کلیه یا با کلیه کامل و بخشی دیگر از کلیه باقی مانده زندگی خوبی داشته باشند. برای ارزیابی فاکتورهای موثر در عملکرد کلیه معاینات لازم بر روی بیمار انجام خواهد شد.
- فشار خون. بیمار باید به دقت فشار خون خود را کنترل کند زیرا کاهش عملکرد کلیوی می‌تواند باعث فشار خون بالا شود و افزایش فشار خون نیز به نوبه خود می‌تواند به کلیه بیمار آسیب بیشتری برساند.
- سطح پروتئین ادرار. سطح بالای پروتئین ادرار یا پروتئینوری ممکن است نشان دهنده آسیب جدی کلیوی و کاهش عملکرد کلیه باشد.
- تصفیه مواد دفعی. میزان فیلتراسیون گلومرولی نشان دهنده میزان کیقیت فیلتراسیون کلیه است. برای این کار معمولاً سطح کراتینین خون اندازه گیری می‌شود. پایین بودن شاخص فیلتراسیون نشان دهنده کاهش عملکرد کلیه خواهد بود.
مراقبت از کلیه باقی مانده
پس از انجام جراحی برداشتن کلیه یا نفرکتومی پارشیال، ممکن است بیمار عملکرد کلیوی طبیعی داشته باشد. برای حفظ عملکرد طبیعی کلیه، پزشک ممکن است داشتن یک رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی روزانه و انجام معاینات منظم به منظور نظارت بر سلامت کلیه را توصیه کند.
اگر پس از نفروکتومی کامل یا پارشیال دچار بیمار دچار مشکلات مزمن کلیه (کاهش عملکرد کلیه) شود، پزشک ممکن است تغییرات بیشتر در شیوه زندگی از جمله تغییرات احتمالی رژیم غذایی و احتیاط درمورد داروهای بدون نسخه و دوز مصرفی را توصیه کند.
