سوء هاضمه چیست ؟
سوءهاضمه که دیس پپسی یا ناراحتی معده نیز نامیده می‌شود، اصطلاحی عمومی است که برای وصف احساس ناراحتی در نواحی فوقانی شکم استفاده می‌شود.
در واقع سوء هاضمه یک بیماری نیست، بلکه مجموعه‌ای از علائمی است که فرد تجربه می‌کند، از جمله درد شکم و احساس سیری بلافاصله پس از شروع غذا خوردن. اگرچه سوء هاضمه یک عارضه شایع است، اما تجربه هرفرد از آن می‌تواند متفاوت باشد. علائم دیس پپسی می‌تواند به طور مرتب و حتی هر روز حس شود.
سوء هاضمه همچنین می‌تواند نشان‌دهنده بیماری گوارشی دیگری نیز باشد. سوء هاضمه‌ای که ناشی از بیماری زمینه‌ای نباشد را می‌توان با تغییر سبک زندگی و دارو کاهش داد.
علائم سوء هاضمه چیست ؟
افراد مبتلا به سوء هاضمه اغلب یک یا چند مورد از علائم زیر را دارند:
- سیری زود هنگام حین غذا خوردن: این به معنی است که مقدار زیادی از بشقاب غذای خود را نخورده اید اما اندکی بعد از شروع به غذا خوردن، احساس سیری کنید.
- سیری ناخوشایند بعد از غذا: احساس سیری و پر بودن بعد از غذا بیشتر از آنچه باید طول بکشد.
- ناراحتی در قسمت فوقانی شکم: فرد در ناحیه‌ای ما بین زیر قفسه سینه و ناف خود دردی خفیف تا شدید احساس کند.
- سوزش در قسمت فوقانی شکم: احساس گرما یا احساس سوزش در ناحیه مابین زیر قفسه سینه و ناف خود داشته باشد.
- نفخ در قسمت فوقانی شکم: به دلیل تجمع گاز احساس سفتی ناخوشایند کند.
- حالت تهوع
علائم کمتر شایع نیز شامل استفراغ و آروغ زدن است. هرچند گاهی اوقات افرادی که سوء هاضمه دارند نیز دچار سوزش سر دل می‌شوند اما سوزش سر دل و سوء هاضمه دو حالت جداگانه هستند. سوزش سر دل در واقع نوعی درد یا احساس سوزش در مرکز قفسه سینه است که حین غذا خوردن یا بعد از غذا خوردن ایجاد شده و به گردن یا کمر منتشر می‌شود.
در چه مواقعی باید به پزشک مراجعه کرد؟
سوء هاضمه خفیف معمولاً جای نگرانی ندارد. اگر علائم بیش از دو هفته طول بکشد با پزشک خود مشورت کنید. درصورتی که درد شدید و همراه با موارد زیر داشتید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.
- لاغری ناخواسته یا کاهش اشتها
- استفراغ یا استفراغ خونی
- مدفوع سیاه و قیری
- مشکل در بلع که به تدریج بدتر می‌شود.
- خستگی یا ضعف، که ممکن است کم خونی را نشان دهد.
- همچنین در صورت داشتن موارد زیر فوراً با اورژانس تماس بگیرید:
- تنگی نفس، تعریق یا درد قفسه سینه منتشر شونده به فک، گردن یا بازو
- درد قفسه سینه حین فشار یا استرس
علت سوء هاضمه چیست ؟
سوء هاضمه دلایل زیادی دارد. اغلب به سبک زندگی مربوط می‌شود و ممکن است در اثر غذا، نوشیدنی یا دارو ایجاد شود.
دلایل عمده سوء هاضمه عبارتند از:
- پرخوری یا غذا خوردن خیلی سریع
- غذاهای چرب یا ادویه دار
- مصرف بیش از حدکافئین، الکل، شکلات یا نوشیدنی‌های گازدار
- سیگار
- اضطراب
- برخی از آنتی بیوتیک ها، مسکن ها و مکمل های آهن
بعضی اوقات سوء هاضمه ناشی از سایر مشکلات گوارشی است، از جمله:
- التهاب معده (گاستریت)
- زخم معده
- بیماری سلیاک
- سنگ صفرا
- یبوست
- التهاب پانکراس (پانکراتیت)
- سرطان معده
- انسداد روده
- کاهش جریان خون در روده (ایسکمی روده)
سوء هاضمه بدون هیچ دلیل واضحی را سوء هاضمه عملکردی یا غیر زخمی می‌نامند.
عوارض سوء هاضمه چیست ؟
سوء هاضمه اغلب عوارض جدی به دنبال ندارد، اما به علت ایجاد احساس ناراحتی و کم‌اشتهایی زندگی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. گاهی به دلیل علائم سوءهاضمه فرد در کار یا تحصیل خود به مشکل می‌خورد. همچنین اگر سوء هاضمه ناشی از یک بیماری زمینه‌ای دیگری رخ داده باشد، آن بیماری به طور جداگانه می‌تواند عوارض خاص خود را بر جای بگذارد.
تشخیص سوء هاضمه
پزشکان مراحل تشخیص را با گرفتن شرح حال و معاینه کامل بدنی شروع می‌کنند. اگر سوء هاضمه فرد خفیف باشد و علائم خاصی مانند کاهش وزن و استفراغ مکرر نداشته باشد، اغلب همین اطلاعات برای تشخیص کافی است.
اگر سوء هاضمه فرد به طور ناگهانی شروع شده و علائم شدید باشند یا فرد بیش از ۵۵ سال سن داشته باشد، پزشکان روش‌های زیر را نیز امتحان می‌کنند:
- تست‌های آزمایشگاهی، برای بررسی کم خونی یا اختلالات متابولیکی.
- آزمایشات تنفسی و مدفوع، برای بررسی وجود هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) که نوعی باکتری مرتبط با زخم معده است و می‌تواند سبب سوء هاضمه شود.
- آزمایش هلیکوباکتر پیلوری بحث برانگیز است زیرا مطالعات نشان می‌دهد که درمان باکتری تا زمانی که با زخم معده همراه باشد، می‌تواند تا حدودی مفید باشد.
- آندوسکوپی، برای بررسی وجود ناهنجاری در دستگاه گوارش فوقانی.
- بیوپسی بافت (نمونه برداری)، می‌تواند برای تجزیه و تحلیل گرفته شود.
- آزمایشات تصویربرداری (اشعه ایکس یا سی تی اسکن)، برای بررسی انسداد روده یا مسئله دیگر.
اگر آزمایشات اولیه نتواند دلیلی ارائه دهد، پزشک بیماری را سوء هاضمه عملکردی تشخیص خواهد داد.
درمان سوء هاضمه چیست ؟
تغییر سبک زندگی می‌تواند تا حدودی به کاهش سوءهاضمه کمک کند. پزشکان اقدامات زیر را نیز توصیه می‌کنند:
- پرهیز از غذاهایی که سوء هاضمه را تحریک می‌کنند.
- خوردن پنج یا شش وعده غذایی کوچک در روز به جای سه وعده غذایی بزرگ
- کاهش یا قطع مصرف الکل و کافئین
- اجتناب از مسکن‌های خاص، مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم
- یافتن گزینه‌های جایگزین برای داروهایی که سوءهاضمه را تحریک می‌کنند
- کنترل استرس و اضطراب
درصورت ادامه دار بودن سوء هاضمه، داروها می‌توانند تا حدودی به بهبودی کمک کنند. آنتی اسیدهای بدون نسخه به طور کلی اولین انتخاب هستند. گزینه‌های دیگر عبارتند از:
- مهار کننده‌های پمپ پروتون (PPI)، که می توانند اسید معده را کاهش دهند. اگر دچار سوزش معده همراه با سوء هاضمه هستید، مصرف PPI ها توصیه می‌شود.
- آنتاگونیست‌های گیرنده H-2، که می‌تواند اسید معده را کاهش دهد.
- پروکینتیک‌ها، در مواردی که معده به آرامی تخلیه می‌شود، می‌توانند مفید باشند.
- آنتی بیوتیک‌ها، در صورتی که هلیکوباکتر باعث سوء هاضمه شود.
- داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب، که با کاهش احساس درد می‌توانند ناراحتی ناشی از سوء هاضمه را کاهش دهند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
سوء هاضمه خفیف اغلب می‌تواند با برخی تغییرات کوچک در سبک زندگی بهبود یابد، از جمله:
- خوردن وعده‌های غذایی کوچکتر و مکرر: غذای خود را به آرامی و کاملا بجوید.
- اجتناب از عوامل محرک: غذاهای چرب و ادویه دار، غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های گازدار، کافئین، الکل و سیگار کشیدن می توانند سوء هاضمه را تحریک کنند.
- حفظ وزن درمحدوده سالم: وزن اضافی به شکم فشار وارد می‌کند، معده را به بالا هل می‌دهد و باعث هدایت اسید به مری می‌شود.
- ورزش منظم: ورزش به فرد کمک می‌کند تا وزن اضافی خود را کم کند و باعث هضم بهتر غذا می‌شود.
- مدیریت استرس: در یک محیط آرام غذا بخورید. تکنیک‌های آرامش‌دهنده، مانند نفس عمیق، مدیتیشن یا یوگا را تمرین کنید. وقت خود را صرف انجام کارهایی کنید که از آنها لذت می برید. به اندازه کافی بخوابید.
- تغییر دارو: تحت نظر پزشک، داروهای مسکن یا داروهای دیگری که مخاط معده را تحریک می‌کنند، متوقف یا قطع کنید. اگر قطع دارو ممکن نبود، حتماً این داروها را همراه غذا مصرف کنید.
درمان‌های مکمل
برخی از روش‌های درمانی می‌توانند به کاهش سوء هاضمه کمک کنند، البته هیچ یک از این روش‌های درمانی هنوز به خوبی مطالعه نشده است. این روش‌های درمانی عبارتند از:
- درمان‌های گیاهی مانند نعناع و تره فرنگی.
- درمان روانشناختی، شامل اصلاح رفتار، روش‌های آرام سازی، رفتار درمانی شناختی و هیپنوتیزم درمانی.
- طب سوزنی، که ممکن است با مسدود کردن مسیرهای عصبی که احساس درد را به مغز می رسانند، تا مدودی اثربخش باشند.
- مدیتیشن
- ایبروگاست یا STW5 ، نوعی مکمل است که حاوی عصاره گیاهانی از جمله قارچ تلخ، برگ نعناع، فلفل قرمز، ریشه گیاه شیرین بیان است. STW 5 می‌تواند باعث کاهش تولید اسید معده شود.
همیشه قبل از مصرف هرگونه مکمل با پزشک خود مشورت کنید تا دوز صحیحی از آن را مصرف کنید و مطمئن شوید که این مکمل با سایر داروهایی که مصرف می کنید ارتباط منفی نخواهد داشت.
آمادگی برای ملاقات با پزشک
احتمالاً در قدم اول به پزشک خانواده خود مراجعه خواهید کرد. در ادامه ممکن است به پزشک متخصص بیماری‌های گوارشی ارجاع شوید. نکات زیر را به خاطر بسپارید.
آنچه که شما می‌توانید انجام دهید
از هرگونه محدودیت قبل از قرار ملاقات ، مانند نخوردن غذای جامد در روز قبل از قرار ملاقات خود ، آگاه باشید.
- علائم خود را از جمله زمان شروع و چگونگی تغییر آنها یادداشت کنید.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین‌ها یا مکمل های خود را تهیه کنید.
- اطلاعات پزشکی خود را بنویسید.
- اطلاعات شخصی کلیدی، از جمله تغییرات اخیر یا عوامل استرس زا در زندگی و همچنین شرح مفصلی از رژیم غذایی معمول روزانه خود را بنویسید.
- سوالاتت رو برای پرسش از دکتر بنویسید.
سوالات شما از پزشک
- علت علائم من چیست؟
- به نظر شما شرایط من موقتی است یا مزمن؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟
- چه روش‌های درمانی می‌توانند کمک کنند؟
- آیا محدودیت‌های غذایی خاصی را باید رعایت کنم؟
- آیا داروهای من می‌تواند این علائم را ایجاد کرده باشد؟
سوالات پزشک از شما
- اولین بار چه زمانی علائم را تجربه کرده اید و شدت آنها چقدر بود؟
- آیا علائم شما مداوم بوده است یا گاه به گاه؟
- چه چیزی علائم شما را بهبود می‌بخشد یا بدتر می‌کند؟
- چه داروها و مسکن هایی مصرف می کنید؟
- در یک روز عادی چه می‌خورید و می نوشید؟
- از نظر عاطفی چه احساسی داشته اید؟
- آیا از دخانیات استفاده می کنید؟
- آیا علائم شما با معده خالی بهتر می‌شود یا بدتر؟
- یا خون یا مواد سیاه رنگی استفراغ کرده اید؟
- آیا تغییری در عادت های روده ای خود مشاهده کرده‌اید، از جمله سیاه شدن مدفوع؟
- آیا وزن کم کرده اید؟
- آیا حالت تهوع یا استفراغ داشته اید؟
