بررسی کلی
دمانس عروقی اصطلاحی کلی برای بیان کردن هر گونه مشکل در استدلال، برنامه ریزی، قضاوت، حافظه و فرآیندهای فکری است که در اثر اختلال در جریان خون مغزی بوجود می آید. سکته و بسته شدن شریان های رساننده خون به مغز، از عواملی هستند که می توانند باعث دمانس عروقی بشوند. اگرچه سکته، همواره دمانس عروقی را به دنبال ندارد و به محل و شدت سکته نیز بستگی دارد. به طور کلی، دمانس عروقی در نتیجه شرایطی ایجاد می شود که عروق و به دنبال آن جریان خون مغزی دچار مشکل شوند و میزان اکسیژن و مواد غذایی تامین کننده نیازهای آن کاهش یابد. عواملی که خطر ابتلای به بیماری های قلبی و سکته را افزایش می دهند مانند دیابت، فشار خون بالا، کلسترول بالا و کشیدن سیگار، می توانند شانس ابتلا به دمانس عروقی را نیز بالا ببرند.
علائم دمانس عروقی
علائم این اختلال بسیار متنوع می باشد و به محلی از مغز بستگی دارد که سکته در آن صورت گرفته است. هم چنین علائم این اختلال در اغلب موارد با مشکلات مربوط به زوال عقل مانند آلزایمر همراه می شود.
علائم دمانس عروقی شامل موارد زیر می شوند:
- گیجی
- اختلال در توجه و تمرکز
- کاهش توانایی در سازماندهی افکار و اعمال
- کاهش توانایی در سنجیدن شرایط و تنظیم برنامه برای خود و دیگران
- ناتوانی در تصمیم به انجام کارها
- اختلالات حافظه
- خستگی و بی قراری
- راه رفتن بدون تعادل
- احساس ناگهانی یا مکرر در دفع ادرار یا عدم توانایی در کنترل ادرار
- افسردگی و بی علاقگی
تشخیص دمانس به راحتی به وسیله بررسی وجود علائم پس از سکته انجام خواهد شد. دمانس پس از سکته[۱] به شرایطی گفته می شود که تغییر در افکار با سکته در ارتباط باشد.
گاهی اوقات یک الگوی مشخص از علائم زوال عقل عروقی به دنبال یک سکته مغزی یا سکته مغزی رخ می دهد و عملکرد مغزی به صورت قابل توجهی از سطح اولیه کاهش می یابد. برخلاف آلزایمر که در آن کاهش فعالیت مغزی به صورت تدریجی و دائمی صورت می گیرد. اگرچه در دمانس عروقی نیز احتمال ان وجود دارد که تغییرات به شکل تدریجی و کاملا مشابه آلزایمر اتفاق بیافتند. شرایطی که در اغلب موارد دیده می شود، دمانس عروقی و آلزایمر به دنبال هم هستند.
شواهد نیز نشان داده اند؛ در بیش تر موارد افرادی که به این اختلال مبتلا بودند هم چنین از آلزایمر نیز رنج می بردند.
علت دمانس عروقی
در واقع این بیماری نتیجه آسیب به عروق مغزی و کاهش توانایی آنها در رساندن مواد غذایی و اکسیژن به مغز است که موجب می شود این عضو نتواند عملکرد خود را به شکل موثر نشان دهد.
علل شایعی که منجر به دمانس عروقی می شوند:
- سکته و بسته شدن عروق مغزی: سکته هایی که در اثر بسته شدن عروق مغزی بوجود می ایند علائمی ایجاد می کنند که امکان دارد دمانس عروقی نیز جزء آن باشد. در بعضی شرایط نیز سکته منجر به این بیماری نمی شود اگرچه خطر ابتلا به آن را بالا می برد. در این حالت دمانسی که پس از تعدادی سکته بوجود می آید زوال عقل چند سکته ای[۲] نامیده می شود.
- باریک شدگی یا آسیب مزمن عروق خونی مغز: شرایطی که در آن باریک شدگی تدریجی و مزمن عروق مغزی صورت بگیرد نیز منجر به دمانس عروقی خواهد شد. این شرایط شامل سایش دیواره رگ بر اثر پیری، فشار خون بالا، بسته شدن رگ ها (تصلب شرایین)، دیابت و خونریزی مغزی است.
عوامل خطرزا در دمانس عروقی
به طور کلی، عواملی که منجر به بیماری های قلبی و سکته می شوند، خطر ابتلا به دمانس عروقی را بالا می برند. این عوامل شامل موارد زیر می شوند:
- افزایش سن: خطر ابتلا به دمانس عروقی با بالا رفتن سن، افزایش می یابد. این اختلال در سنین قبل از ۶۵ سالگی به ندرت دیده می شود. خطر آن تا ۹۰ سالگی نیز به طرز قابل توجهی بالا می رود.
- تاریخچه ابتلا به حمله های قلبی، سکته و سکته های کوچک: ابتلا به حمله قلبی ممکن است خطر بوجود آمدن مشکلاتی در عروق بویژه عروق مغزی را ایجاد کند. آسیب به مغز که بر اثر سکته و سکته های کوچک(حمله ایسکمیک گذرا) بوجود می آید نیز خطر دمانس عروقی پیشرونده را بوجود می آورند.
- سطح کلسترول بالا: بالا بودن سطح لیپوپروتئین های کم چگال (LDL)، خطر ابتلا به دمانس عروقی را افزایش می دهد.
- فشار خون بالا: فشار خون بالا فشار زیادی بر دیواره رگ ها در تمام نقاط مختلف بدن از جمله مغز وارد می کند. این اتفاق خطر ابتلا به دمانس عروقی را بالا می برد.
- دیابت: بالا بودن سطح گلوکز به عروق خونی آسیب وارد می کند. همان طور که در قبل گفته شد خطر ابتلا به دمانس عروقی را افزایش می دهد.
- چاقی و افزایش وزن: داشتن افزایش وزن یکی از عوامل شناخته شده برای بیماری های عروقی از جمله دمانس عروقی به شمار می رود.
- فیبریلاسیون دهلیزی: در این حالت، ضربان غیر عادی قلب بر اثر حرکت سریع و بی نظم دهلیز ها بوجود خواهد آمد که منجر به ایجاد لخته در قلب خواهد شد. در صورتی که این لخته ها از قلب خارج و منجر به انسداد عروق خونی مغز شوند، دمانس عروقی بوجود می آید.
چگونگی تشخیص دمانس عروقی
پزشکان تقریباً در اغلب موارد می توانند زوال عقل را تشخیص دهند، اگرچه هیچ آزمایش قطعی وجود ندارد که این موضوع را ثابت کند. پزشک براساس اطلاعاتی که بیمار ارائه می دهد و با بررسی سابقه پزشکی آن در رابطه با سکته مغزی یا اختلالات قلبی و عروقی و نتایج آزمایشات در مورد اینکه آیا زوال عقل عروقی وجود دارد، قضاوت می کند.
تست های آزمایشگاهی
در صورتی که بررسی های انجام شده سلامت کامل را در دستگاه قلبی و عروقی نشان ندهند، پزشک تصمیم به انجام آزمایش های زیر خواهد گرفت:
- بررسی فشار خون
- بررسی سطح کلسترول
- بررسی میزان قند خون
وی همچنین ممکن است آزمایشاتی را برای رد سایر علل احتمالی از دست دادن حافظه و گیجی انجام دهد، مانند:
- بررسی اختلالات تیروئبد
- کمبود ویتامین ها
اختلالات عصبی
پزشک به احتمال زیاد به برریس کلی سلامت عصبی شما می پردازد:
- رفلکس ها
- میزان و قدرت عضلانی و مقایسه قدرت یک طرف بدن با طرف مقابل
- توانایی بلند شدن از روی صندلی و راه رفتن در فضای اتاق
- حس لامسه و بینایی
- هماهنگی
- تعادل
تصویربرداری از مغز
تصاویر مغزی می تواند ناهنجاری های قابل مشاهده ناشی از سکته مغزی، بیماری های عروقی، تومورها یا تروما ها را مشخص کنند که ممکن است باعث تغییر در تفکر و استدلال شود. روش های تصویربرداری از مغز که پزشک برای کمک به تشخیص دمانس عروقی توصیه می کند شامل موارد زیر است:
- سی تی اسکن (اسکن توموگرافی کامپیوتری CT): در تصویربرداری با روش سی تی اسکن، شخص بر روی میز باریکی دراز می کشد و این میز به آرامی درون محفظه کوچکی وارد می شود. سپس در نتیجه تابش اشعه ایکس، تصاویر مقطعی از مغز گرفته می شود. سی تی اسکن می تواند اطلاعاتی از ساختار مغز فراهم و شواهدی نظیر سکته مغزی، حملات ایسکمیک گذرا، تغییرات در رگ های خونی و تومور ها را نشان می دهد. هم چنین در بعضی از اوقات تزریق ماده حاجب در ورید برای برجسته سازی برخی از بافت های مغز انجام می شود.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): در این نوع تصویربرداری از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده شده و به این شکل انجام می شود که شخص پس از خوابیدن بر روی یک میز باریک، وارد دستگاه لوله ای شکل ام آر آی خواهد شد. این روش کاملا بدون درد است، اگرچه برخی از افراد در داخل دستگاه احساس کلاستروفوبیک می کنند و از سر و صدا ناراحت می شوند. MRI به طور کلی آزمایش تصویربرداری ارجح است زیرا می تواند جزئیات بیشتری نسبت به سی تی اسکن در مورد سکته مغزی، حملات ایسکمیک گذرا و ناهنجاری عروق خونی ارائه دهد.
سونوگرافی کاروتید
در این روش با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، علائم باریک شدگی شریان کاروتید در ناحیه گردن را بوسیله پلاک یا مشکلات ساختاری بررسی می شود. هم چنین ممکن است در کنار آن سونوگرافی داپلر نیز برای ارزیابی حرکت خون درعروق نیز انجام شود.
آزمایشات عصبی روانشناختی
در این آزمایش ها توانایی بیمار در انجام فعالیت های زیر بررسی می شود:
- صحبت کردن، نوشتن و درک کردن
- کارکردن با اعداد
- یادگرفتن اطلاعات و بخاطر آوردن آن ها
- برنامه ریزی برای حل مسائل و مشکلات
- پاسخ مناسب به موقعیت های فرضی
گاهی اوقات آزمایشات عصبی روانشاختی ابتلا فرد را به انواع زوال عقل را بررسی می کند. افرادی که از دمانس عروقی رنج می برند، بیش تر در تجزیه و تحلیل یک مشکل و ایجاد یک راه حل موثر دچار مشکل هستند.
درصد کمی از افراد مبتلا به دمانس عروقی نیز به علت بیماری آلزایمر مشکلاتی را در یادگیری و به خاطر سپردن اطلاعات نشان می دهند. با این حال ممکن است همپوشانی در نتایج آزمون برای آلزایمر و دمانس عروقی دیده شود.
درمان دمانس عروقی
درمان این اختلال در اکثر موارد بر مدیریت شرایط و عوامل خطر ساز دمانس متمرکز است که می تواند سرعت زوال عقل و گاهی اوقات از افت بیش تر جلوگیری کند.
بسته به شرایط فرد، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- پایین آوردن فشار خون
- کاهش سطح کلسترول خون
- جلوگیری از لخته شدن خون در شریان ها
- کنترل قند خون در شرایط وجود دیابت
[۱] post-stroke dementia
[۲] multi-infarct dementia
