ماستوسیتوز سیستمیک (SM) نوعی ماستوسیتوز است که در آن ماست سل‌ها در بافت‌های داخلی و اندام‌هایی مانند کبد، طحال، مغز استخوان و روده کوچک تجمع می‌یابند. این بیماری معمولاً در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود. علائم و نشانه‌های این بیماری نیز بر اساس این که کدام قسمت از بدن درگیر می‌شود، متفاوت است. این اختلال معمولاً به دلیل تغییرات سوماتیک (جهش‌ها) در ژن KIT ایجاد می‌شود. بیشتر موارد اسپورادیک بوده و ارثی نیستند؛ اما موارد خانوادگی به ندرت گزارش شده است.
ماستوسیتوز سیستمیک را می‌توان به ۴ دسته اصلی، با ویژگی‌های متمایز، تقسیم کرد:
- ماستوسیتوز سیستمیک ایندولنت (ISM)
- ماستوسیتوز سیستمیک مرتبط با اختلال سویه غیر ماست سل هماتولوژیک (SM-AHNMD)
- مستوسیتوز سیستمیک تهاجمی (ASM)
- لوسمی ماست سل‌ها (MCL)
به محض تشخیص یماری، باید دسته SM مشخص نیز شود؛ زیرا روش درمان و پیش‌آگهی هر دسته متفاوت است.
علائم ماستوسیتوز سیستمیک
در ماستوسیتوز سیستمیک ماست سل‌ها در اندام‌های داخلی مانند کبد، طحال، مغز استخوان و روده کوچک تجمع می‌یابند. علائم و نشانه‌ها بر اساس این که کدام قسمت از بدن درگیر شده است، متفاوت است اما ممکن است شامل موارد زیر باشد :
- کم‌خونی (آنمی) واختلالات خون ریزی
- علائم گوارشی مانند درد شکم، اسهال، حالت تهوع و یا استفراغ
- خارش، کهیر و یا گرگرفتگی پوست
- واکنش آنافلاکسی
- بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی)، طحال (اسپلنومگالی) و غدد لنفاوی (لنفادنوپاتی)
۴ نوع ماستوسیتوز اصلی وجود دارد که از نظر شدت متفاوت هستند:
- ماستوسیتوز سیستمیک ایندولنت: شایع‌ترین نوع SM است که با یک دوره بالینی با پیشرفت آهسته (با گذشت زمان بدتر می‌شود) مشخص می‌شود.
- ماستوسیتوز سیستمیک با اختلال سویه غیرماست سل هماتولوژیک: نوعی SM که با سایر اختلالات خونی همراه است (مانند بیماری میلوپرولیفراتیو یا میلودیسپلاستیک).
- ماستوسیتوز سیستمیک تهاجمی: نوع شدید SM که معمولاً با اختلال در اندام یا نارسایی اندام در اثر انفیلتراسیون ماست سل تهاجمی مشخص می‌شود.
- لوسمی ماست سل: نوع بسیار نادر و تهاجمی SM که با حضور بیشتر از %۱۰ مست سل‌های نابالغ در خون محیطی یا بیشتر از %۲۰ مست سل‌های نابالغ در کشت مغز استخوان همراه است.
علت ماستوسیتوزیس سیستمیک
بیشترین علل ماستوسیتوز به علت جهش‌های سوماتیک در ژن KIT ایجاد می‌شوند. این ژن پروتئینی را کدگذاری میکند که به کنترل بسیاری از فرایندهای مهم سلولی مانند رشد و تقسیم، بثا و حرکت سلول کمک میکند. این پروتئین همچنین برای رشد انواع خاصی از سلول‌ها اهمیت دارد، از جمله ماست سل‌ها (سلول‌های ایمنی که برای پاسخ التهابی مهم هستند). جهش ژن KIT منجر به تولید بیش از حد ماست سل‌ها شده و سپس این سلول‌ها در اندام‌های داخلی تجمع یافته و منجر به علائم بیماری می‌شوند.
وراثت
بیشترین موارد ماستوسیتوزیس سیستمیک غیرارثی هستند و در افرادی که هیچ سابقه خانوادگی در مورد این بیماری ندارند، نیز رخ می‌دهد. جهش‌های ژنتیکی که اغلب منجر به SM می‌شوند سوماتیک هستند؛ به این معنی که پس از لقاح ایجاد می‌شوند و فقط در سلول‌های خاصی وجود دارند. از آن جایی که جهش‌ها در سلول‌های زایا (تخمک و اسپرم) وجود ندارند، به نسل بعدی منتقل نمی‌شوند.
به ندرت ماستوسینوز سیستمیک در بیش از یکی از اعضای خانواده دیده می‌شود. در این مورد، ممکن است نحوه توارث اتوزومال غالب باشد. جهش‌هایی که منجر به بیماری‌های اتوزومال غالب می‌شوند، در سلول‌های زایا قرار دارند. برای ابتلا به یک بیماری اتوزومال غالب، اگر جهش تنها در یک نسخه از ژن وجود داشته باشد، کافی است. فرد مبتلا به این نوع از SM در هر بارداری، %۵۰ احتمال انتقال جهش به فرزند خود را دارد.
تشخیص ماستوسیتوز سیستمیک
تشخیص ماستوسیتوز سیستمیک اغلب بر اساس وجود علائم و نشانه‌های صورت می‌گیرد. از آزمایش‌های بیشتر برای رد سایر بیماری‌هایی با ویژگی‌های مشابه؛، برای تایید تشخیص، تعیین نوع و شدت بیماری استفاده می‌شود. این آزمایش‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- نمونه برداری مغز استخوان: مفیدترین آزمایشی که برای تشخیص بیماری استفاده می‌شود.
- بررسی‌های خونی: در آزمایش خون کم خونی، افزایش سطح هیستامین، ترومبوسیتوپنی، بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید خون (لوکوسیت‌ها)، کم بودن سطح آلبومین خون (هیپوآلبومینمی) یا سطح بالای تریپتاز سرم بررسی می‌شود.
- بررسی‌های تصویربرداری: ممکن است در شناسایی میزان و مرحله بیماری کمک کننده باشد.
- نمونه برداری از ارگان‌های آسیب دیده: مانند بیوپسی کبد یا پوست
- آزمایش ژنتیک
Genetic Testing Registry، اطلاعاتی در مورد آزمایشات ژنتیکی برای این بیماری فراهم میکند. مخاطبان GTR، محققان و مراقبان بهداشتی و درمانی هستند. بیماران و مصرف کنندگان که سوالات خاصی در مورد آزمایش ژنتیک دارند، باید با ارائه دهنده خدمات بهداشتی یا متخصص ژنتیک تماس بگیرند.
درمان ماستوسیتوز سیستمیک
درمان ماستوسیتوز سیستمیک بر اساس علائم و نشانه‌های فرد انجام می‌شود. برای مثال، از داروهای زیر ممکن است برای درمان علائم مختلف مرتبط با ماستوسیتوز سیستمیک استفاده کرد:
- آنتی هستامین برای درمان یا جلوگیری از علائم پوستی و گوارشی
- مهارکننده‌های پمپ پروتون برای درمان افزایش اسید معده
- اپی نفرین برای درمان واکنش‌های آنافیلاکسی
- استروئیدها برای درمان سوء جذب (اختلال در توانایی دریافت مواد مغذی)
- تثبیت کننده‌های مست سل مانند کتوتیفن برای درمان برخی علائم پوستی
- کرومولین سدیم (Cromolyn sodium) برای درمان علائم گوارشی، درد استخوان، سردرد و برخی علائم پوستی
اگر ماستوسیتوزیس سیستمیک سرطانی باشد (لوسمی ماست سل) یا با اختلالات خونی همراه باشد، ممکن است درمان با استروئیدها و یا شیمی درمانی لازم باشند.
پیش آگهی
چشم انداز طولانی مدت (پیش آگهی) افراد مبتلا به مستوسیتوز سیستمیک (SM) متفاوت است. کودکان خردسال و کسانی که علائم پوستی و گرگرفتگی دارند، در طی مدت قابل توجهی بیماری ندارند یا اصلا پیشرفت نمی‌کند. بیماران مسن و کسانی که بیماری سیستمیک گسترده با درگیری سایر ارگان‌ها پیش آگهی ضعیف‌تری دارند. طول متوسط بقا در این موارد مشخص نیست اما به نظر می‌رسد چندین سال باشد.
ویژگی‌هایی که ممکن است با پیش‌آگهی ضعیف‌تری مرتبط باشد، ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- افزایش سطح لاکتات دهیدروژناز
- کم خونی
- ترومبوسیتوپنی (کاهش تعداد پلاکت)
- هیپوآلبومینمی (کم بودن آلبومین)
- افزایش بلاست‌های مغز استخوان (بیشتر از ۵%)
- زیاد بودن آلکالین فسفات
- هپاتواسپلنومگالی (بزرگ شدن کبد و یا طحال)
- آسیت (آب آوردن شکم)
