عود سرطان پستان یکی از چالش‌هایی است که پس از درمان اولیه این بیماری می‌تواند سال‌ها بعد از پایان درمان ظاهر شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در بدن، که از شیمی‌درمانی، جراحی یا پرتودرمانی جان سالم به‌در برده‌اند، دوباره فعال شده و شروع به رشد کنند. عود سرطان ممکن است به‌صورت موضعی، در نواحی اطراف یا در نقاط دورتر بروز پیدا کند و با علائمی متفاوت همراه باشد. شناخت عوامل مؤثر بر آن، علائم هشداردهنده و آشنایی با جدیدترین پروتکل‌های درمانی، نقش مهمی در افزایش شانس کنترل بیماری دارد.
چرا سرطان پستان عود می‌کند؟
سرطان پستان ممکن است پس از درمان اولیه دوباره بازگردد، زیرا برخی از سلول‌های سرطانی می‌توانند از درمان‌های اولیه مانند جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی جان سالم به‌در ببرند و برای مدتی در حالت خاموش یا غیرفعال باقی بمانند. این سلول‌ها ممکن است سال‌ها بعد بدون دلیل مشخصی فعال شوند و مجددا رشد کرده و گسترش یابند. تفاوت‌های تومور اولیه و تومور عودکننده ممکن است در رفتار، مقاومت به درمان و محل بروز آن‌ها نمایان شود، که همین امر کنترل مجدد بیماری را دشوارتر می‌کند. درک این چرایی به بیماران کمک می‌کند تا اهمیت پیگیری‌های منظم پس از درمان را جدی‌تر بگیرند.
نشانه‌ها و علامت‌های عود سرطان پستان
علائم عود سرطان پستان با توجه به محل بازگشت بیماری می‌توانند متفاوت باشند. شناخت این علائم به تشخیص به‌موقع و مدیریت سرطان سینه عود کننده کمک می‌کند:
توده جدید در پستان یا سفتی غیرطبیعی: ظاهر شدن یک توده یا ناحیه سفت در بافت پستان می‌تواند نشانه‌ای از عود موضعی باشد، به‌ویژه اگر قبلا جراحی انجام شده باشد.
تغییرات پوستی یا التهاب: قرمزی، التهاب یا تغییر بافت پوست روی پستان یا ناحیه جراحی ممکن است نشان‌دهنده بازگشت سرطان در همان محل اولیه باشد.
ترشح از نوک پستان: ترشحات غیرمعمول از نوک پستان، به‌ویژه اگر با سایر علائم همراه باشد، باید جدی گرفته شود و می‌تواند یکی از نشانه‌های بازگشت موضعی بیماری باشد.
ندول‌های بدون درد روی دیواره قفسه سینه: در افرادی که ماستکتومی انجام داده‌اند، ممکن است توده‌هایی بدون درد در محل زخم یا اطراف آن ظاهر شوند که نشانه‌ای از عود در دیواره قفسه سینه است.
تورم غدد لنفاوی اطراف: بازگشت سرطان ممکن است باعث ورم یا توده در زیر بغل، اطراف ترقوه یا گردن شود که ناشی از درگیری غدد لنفاوی است.
دردهای مداوم: درد شدید و ادامه‌دار در نواحی‌ای مانند قفسه سینه، پشت یا لگن می‌تواند نشانه‌ای از گسترش سرطان سینه عود کننده به استخوان‌ها باشد.
سرفه مداوم یا تنگی نفس: در صورتی که سرطان به ریه‌ها گسترش یابد، ممکن است بیمار دچار سرفه‌های مزمن یا مشکل در تنفس شود.
کاهش اشتها و وزن: کاهش وزن بی‌دلیل یا بی‌میلی به غذا از علائم احتمالی درگیری کبد یا گسترش بیشتر سرطان است.
سردردهای شدید یا تشنج: اگر سرطان به مغز سرایت کرده باشد، ممکن است فرد دچار سردردهای مکرر، شدید یا حتی تشنج شود.
عوامل تاثیرگذار بر عود سرطان سینه
عود سرطان سینه ممکن است تحت‌تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد که به ویژگی‌های فردی، نوع سرطان و نحوه درمان اولیه بستگی دارد. شناخت این عوامل بسیار اهمیت دارد. در ادامه مهم‌ترین عوامل خطر را بررسی می‌کنیم:
- درگیری غدد لنفاوی: اگر در زمان تشخیص اولیه، سلول‌های سرطانی در غدد لنفاوی مجاور مشاهده شده باشند، احتمال عود بیماری بیشتر خواهد بود.
- اندازه بزرگ تومور: تومورهای بزرگ‌تر معمولا با خطر بالاتری برای عود همراه هستند، زیرا احتمال گسترش سلول‌های سرطانی در بافت اطراف بیشتر است.
- عدم دریافت پرتودرمانی پس از لامپکتومی: بیمارانی که پس از لامپکتومی، پرتودرمانی دریافت نکرده‌اند، بیشتر در معرض بازگشت موضعی سرطان قرار دارند.
- سن پایین در زمان تشخیص: افرادی که در سنین کمتر از ۳۵ سال مبتلا به سرطان سینه شده‌اند، به‌دلیل ویژگی‌های تهاجمی‌تر سرطان در جوانان، بیشتر در معرض عود هستند.
- عدم دریافت درمان هورمونی: بیمارانی که سرطان آن‌ها گیرنده هورمونی مثبت دارد و درمان هورمونی دریافت نکرده‌اند، بیشتر با عود بیماری مواجه می‌شوند.
- چاقی و اضافه وزن: شاخص توده بدنی بالا می‌تواند تعادل هورمونی بدن را بر هم زده و خطر بازگشت سرطان را افزایش دهد.
پروتکل‌های درمانی جدید برای سرطان پستان عودکننده
درمان سرطان پستان عودکننده به عوامل متعددی بستگی دارد؛ از جمله محل عود بیماری، نوع درمان قبلی، وضعیت گیرنده‌های هورمونی تومور و سلامت کلی بیمار. در موارد عود موضعی، معمولا درمان با جراحی آغاز میشود که بسته به نوع جراحی قبلی می‌تواند به‌صورت ماستکتومی کامل یا برداشت توده جدید همراه با بخشی از بافت سالم انجام شود. در صورتی که فرد قبلا پرتودرمانی دریافت نکرده باشد، ممکن است این روش نیز به‌عنوان بخشی از درمان توصیه شود. همچنین در صورت درگیری احتمالی غدد لنفاوی مجاور، جراح ممکن است برداشتن آن‌ها را نیز پیشنهاد دهد.
در کنار جراحی، دارو‌درمانی نیز نقش مهمی در مدیریت سرطان سینه عودکننده دارد. شیمی‌درمانی برای کاهش خطر عود مجدد پس از جراحی تجویز میشود و در مواردی که سرطان گیرنده هورمونی مثبت داشته باشد، درمان‌های هورمونی همچون تاموکسیفن یا مهارکننده‌های آروماتاز نیز وارد پروتکل درمانی می‌شوند. در این میان، انتخاب مراکز درمانی مناسب اهمیت بالایی دارد؛ مراجعه به بهترین مرکز رادیوتراپی در تهران نقش مؤثری در کنترل مؤثر بیماری ایفا می‌کند.
روش‌های تشخیص عود سرطان سینه
زمانی که پزشک به بازگشت سرطان سینه مشکوک میشود، چه به‌دلیل نتایج ماموگرافی، معاینه فیزیکی یا مشاهده علائم جدید، ممکن است مجموعه‌ای از آزمایش‌ها را برای تأیید تشخیص توصیه کند. یکی از روش‌های رایج، تصویربرداری پزشکی است که بسته به شرایط بیمار ممکن است شامل ام‌آرآی (MRI)، سی‌تی‌اسکن (CT)، اسکن استخوان، عکس‌برداری با اشعه ایکس یا پت‌اسکن (PET) باشد. این آزمایش‌ها به تشخیص محل و میزان گسترش احتمالی بیماری کمک می‌کنند، اما با توجه به شرایط فرد، ممکن است همه آن‌ها لازم نباشد.
روش قطعی برای تشخیص عود سرطان، بیوپسی یا نمونه‌برداری از بافت مشکوک است. در این روش، سلول‌ها از ناحیه مورد نظر استخراج و در آزمایشگاه بررسی می‌شوند تا مشخص شود آیا واقعا سرطان بازگشته یا با نوع جدیدی از سرطان مواجه هستند. در این مرحله، پاتولوژیست‌ها علاوه بر تعیین نوع سلول‌های سرطانی، بررسی می‌کنند که آیا سرطان به درمان‌های هورمونی یا هدفمند حساس است یا نه. در برخی موارد، آزمایش‌های ژنتیک نیز برای بررسی جهش‌های خاص سلولی و انتخاب روش درمانی دقیق‌تر انجام میشود، به‌ویژه اگر ویژگی‌های بیولوژیکی تومور نسبت به ابتلای اولیه تغییر کرده باشند.
سوالات متداول
- چه چیزی باعث عود سرطان میشود؟
عود سرطان زمانی اتفاق می‌افتد که درمان اولیه نتواند تمام سلول‌های سرطانی را از بین ببرد.
- ایا عود سرطان قابل درمان است؟
بله، بسیاری از عودهای سرطان سینه قابل درمان هستند. حتی اگر درمان کامل ممکن نباشد، می‌توان با کنترل رشد سرطان، علائم را کاهش داد.
- احتمال عود سرطان بعد از شیمی درمانی چقدر است؟
احتمال عود سرطان بعد از شیمی‌درمانی به این دلیل وجود دارد که ممکن است برخی سلول‌های سرطانی در بدن باقی مانده باشند؛ این سلول‌ها می‌توانند بعدها رشد کرده و باعث بازگشت بیماری شوند. میزان دقیق این احتمال بسته به نوع سرطان و شرایط بیمار متفاوت است.
- سرطان سینه بعد از چند سال عود می کند؟
بیشتر موارد عود سرطان سینه در پنج سال اول پس از تشخیص اولیه رخ می‌دهند، به‌ویژه در نوع Triple-negative؛ با این حال، ممکن است عود بیماری حتی بیش از ۲۰ سال پس از تشخیص نیز اتفاق بیفتد.
