سرطان روده بزرگ یا سرطان کولون یکی از شایع‌ترین سرطان‌های تشخیص داده شده است و سهم به نسبت بزرگی را دارد. به همبن دلیل روش‌ها و برنامه‌های غربالگری دقیقی توسط وزارت بهداشت تهیه و ابلاغ شده است. آیا با روش‌های تشخیصی و غربالگری به منظور شناسایی سرطان روده بزرگ یا وجود پولیپ‌های کولون آشنایی دارید؟ یکی از روش‌های غربالگری انجام دوره‌ای کولونوسکوپی است. انجام دوره‌ای کولونوسکوپی روده بزرگ بیشتر پس از ۶۵ سالگی و با نظر پزشک انجام می‌شود. در این مقاله به بررسی بیشتر کوونوسکوپی، عوارض و نحوه انجام آن می‌پردازیم.
کولونوسکوپی چیست
کولونوسکوپی روشی است که به منظور بررسی تغییرات و آنرمالی‌های روده‌ی بزرگ (کولون) و رکتوم انجام می‌شود. در طول کولونوسکوپی یک تیوب (لوله) بلند و انعطاف پذیر به نام کولونوسکوپ وارد رکتوم می‌شود. دوربین فیلمبرداری کوچکی در نوک تیوب وجود دارد که به پزشک اجازه می‌دهد تا داخل روده را مشاهده کند.
در صورت لزوم، پولیپ‌ها یا انواع دیگر بافت‌های غیرطبیعی می‌توانند در طول کولونوسکوپی به وسیله‌ی لوله‌ی کلونوسکوپ برداشته شوند. امکان تهیه نمونه‌های بافتی (بیوپسی) نیز در طول کلونوسکوپی وجود دارد.
علت انجام کولونوسکوپی
پزشک ممکن است در شرایط زیر کلونوسکوپی روده را پیشنهاد کند:
- بررسی نشانه‌ها و علایم روده ای. کولونوسکوپی روده می‌تواند به پزشک در بررسی دلایل درد‌های شکمی، خونریزی مقعدی، یبوست مزمن، اسهال مزمن و سایر مشکلات روده‌ای کمک کند.
- غربالگری از نظر سرطان کولون. اگر سن شما ۵۰ یا ۵۰ به بالا باشد و خطر ابتلا به سرطان کولون در شما متوسط است، به جز عامل سن ریسک فاکتور دیگری از نظر خطر سرطان روده ندارید، پزشک ممکن است انجام کولونوسکوپی را هر ده سال یک بار و یا با فواصل نزدیک‌تر توصیه کند.
- به بررسی وجود پولیپ‌های بیشتر. اگر بیماری سابقه پولیپ روده داشته باشد، پزشک ممکن است یک کولونوسکوپی فالو آپ را به منظور تشخیص و از بین بردن پولیپ‌های جدیدتر توصیه کند. این کار برای کاهش خطر ابتلا به سرطان کولون انجام می‌شود.
عوارض کولونوسکوپی
کولونوسکوپی خطرات کمی دارد. به ندرت، ممکن است عوارض زیر دیده شود:
- واکنش نامطلوب به داروی آرام بخش استفاده شده
- خونریزی در محل بیوپسی یا پولیپ یا بافت غیر طبیعی دیگری برداشته شده است.
- پارگی دیواره روده بزرگ یا رکتوم (پرفوراسیون دیواره روده)
بعد از صحبت در مورد خطرات کولونوسکوپی، پزشک از بیمار می‌خواهد که فرم رضایت نامه‌ی انجام کولونوسکوپیرود بزرگ را امضا کند.
آمادگی برای انجام کولونوسکوپی
پیش از انجام کولونوسکوپی، باید روده بزرگ کاملاً خالی باشد. هر گونه ماده‌ی باقی مانده در روده بزرگ ممکن است نمای روده را در طول کولونوسکوپی مبهم کند.
برای خالی کردن روده بزرگ، پزشک ممکن است دستورات زیر را تجویز کند:
- رعایت یک رژیم ویژه پیش از انجام کولونوسکوپی. به طور معمول، نباید یک روز قبل از تست از غذای جامد مصرف کرد. نوشیدنی‌ها نیز ممکن است تنها محدود به مایعاتی مانند آب ساده، چای و قهوه بدون شیر و خامه باشد. از خوردن نوشیدنی‌های گازدار و غذای آبکی باید اجتناب کرد. از نوشیدن مایعات قرمز نیز باید خودداری کرد؛ زیرا در طول کولونوسکوپی ممکن است با خون اشتباه گرفته شود. شب قبل از کولونوسکوپی بعد از نیمه شب نباید چیزی مصرف کرد.
- استفاده از ملین‌ها. پزشک معمولاً استفاده از ملین‌ها به هر دو شکل قرص‌ها و مایع را توصیه می‌کند. معمولاً به بیمار گقته می‌شود که ملین را یک شب پیش از انجام تست و یا در مواردی حتی صبح روز کولونوسکوپی نیز استفاده کند.
- استفاده از کیت انما. در برخی موارد، ممکن است لازم باشد تا از کیت بدون نسخه انما، چه شب قبل از کولونوسکوپی و یا چند ساعت قبل از آن، به منظور خالی کردن روده بزرگ استفاده شود. این کیت به طور کلی تنها در تخلیه روده بزرگ مؤثر است و معمولاً به عنوان روشی اصلی برای تخلیه کولون توصیه نمی‌شود. حتی ممکن است پزشک این مورد را به شما توصیه نکند.
- تنظیم داروهای مصرفی. حداقل یک هفته پیش از کولونوسکوپی بیمار باید در مورد داروهای مصرفی خود به پزشک اطلاع دهد تا پزشک شرایط لازم برای روز کولونوسکوپی را محیا سازد. مخصوصاً در صورت مصرف داروهای دیابت، فشار خون بالا یا بیماری‌های قلبی یا داروها یا مکمل‌های حاوی آهن.
در صورت مصرف آسپرین یا داروهای دیگر رقیق کننده خون نیز باید پزشک را در جزیان گذاشت؛ از جمله وارفارین (warfarin) با نام تجاری کومادین (Coumadin) یا جانتوون (Jantoven)، داروهای ضد انعقاد جدیدتر مانند دابیگاتران (dabigatran) با نام تجاری پاراداکسا (Pradaxa) یا ریواروکسابان (rivaroxaban) با نام تجاری زارلتو (Xarelto) که برای کاهش خطر لخته شدن خون استفاده می‌شوند؛ یا داروهای قلبی که بر روی پلاکت‌ها اثر می‌گذارند مثل کلوپیدوگرل (clopidogrel) با نام تجاری پلاویکس (Plavix).
کولونوسکوپی چگونه انجام می‌شود
در طول آزمایش
در طول کولونوسکوپی، بیمار یک لباس مخصوص می‌پوشید. معمولاً داروی بی حسی تجویز می‌شود. گاهی اوقات یک داروی بی حسی ملایم به شکل قرص در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. در مواقع دیگر، داروی بی حسی همراه با یک داروی ضد درد تزریقی استفاده می‌شود تا هرگونه احساس ناراحتی را به حداقل برساند.
بیمار به پهلو دراز کشیده ،زانوها را خم کرده و بغل می‌گیرد و پزشک کولونوسکوپ را وارد مقعد می‌کند.
کولونوسکوپ، که به اندازه‌ی کافی برای بررسی کل طول روده بلند است، از یک چراغ و تیوب (لوله) تشکیل شده و به پزشک اجازه می‌دهد تا هوا یا کربن دی اکسید را وارد کولون بکند. هوا یا کربن دی اکسید کولون را باز می‌کندو در نتیجه نمای بهتری از آستر روده در اختیار خواهیم داشت.
پزشک همچنین می‌تواند ابزاری را از طریق لوله اندوسکوپ برای برداشتن بیوپسی یا پولیپ‌ها یا سایر نواحی با بافت غیر طبیعی وارد بدن کند.
کولونوسکوپی به طور معمول حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد.
بعد از کولونوسکوپی
بعد از تست، حدود یک ساعت طول می‌کشد تا اثر داروی بی حسی از بین برود. از آن جایی که ممکن است یک روز طول بکشد که اثر داروی بی حسی به طور کامل از بین برود، باید فرد دیگری بیمار را به منزل برساند. در روز انجام کولونوسکوپی رانندگی نکنید، تصمیمات مهم نگیرید و به محل کار خود بازنگردید.
اگر پزشک در طول کولونوسکوپی پولیپی را بردارد، ممکن است از بیمار خواسته شود که به طور موقت رژیم خاصی را رعایت کند.
ممکن است تا چند ساعت بعد از کولونوسکوپی روده به دلیل گاز وارد شده توسظ دستگاه احساس وجود گاز در روده، نفخ یا دفع گاز داشته باشید. پیاده روی برای رفع احساس این ناراحتی ممکن است کمک کننده باشد.
ممکن است هنگام اولین دفع بعد از کولونوسکوپی روده بزرگ همراه با مدفوع، اندکی دفع خون نیز مشاهده شود. این حالت معمولاً هشدار دهنده نیست. اگر دفع خون یا لخته خون ادامه داشت یا با درد شکمی یا تب همراه بود، با پزشک خود در این باره مشورت کنید. این اتفاق اکثراً بلافاصله یا پس از گذشت چند روز از کولونوسکوپی اتفاق بیفتد، اما در مواردی نیز ممکن است حتی با فاصله یک تا دو هفته‌ای نیز پیش بیاید.
نتایج
پزشک نتیجه کولونوسکوپی را بررسی کرده و نتیجه را با بیمار در میان خواهد گذاشت.
نتیجه منفی
اگر پزشک هیچ مورد غیرطبیعی را در روده پیدا نکرد، نتیجه آزمایش منفی خواهد بود.
پزشک ممکن است به شما توصیه کند که آزمایش کولونوسکوپی دیگر خود را در بازه‌ها زمانی زیر انجام دهید:
- ده سال بعد؛ اگر خطر سرطان کولون در شما متوسط است
- ۵ سال بعد؛ اگر در کولونوسکوپی اخیر خود سابقه پولیپ داشته‌اید
- یک سال بعد؛ اگر در روده مدفوع باقی مانده باشد و مانع بررسی کامل کولون شود
نتیجه مثبت
نتیجه آزمون کولونوسکوپی زمانی مثبت است که هرگونه پولیپ یا بافت غیرطبیعی در کولون یافت شود.
بیشتر پولیپ‌ها سرطانی نیستند، اما بعضی می‌توانند به عنوان ضایعات پیش سرطانی تلقی شوند. پولیپ‌ها در طول کولونوسکوپی برداشته شده، آزمایشگاه فرستاده می‌شوند و ازنظر سرطانی بودن یا غیر سرطانی بودن، بررسی می‌شوند.
بر اساس اندازه و تعداد پولیپ‌ها، ممکن است پزشک یک برنامه مراقبتی فشرده و دقیقی را، برای بررسی وجود پولیپ‌های بشتر در اختیاز بیمار قرار دهد.
اگر پزشک یک یا دو پولیپ با قطر کوچک‌تر از ۰.۴ اینچ (۱ سانتی متر) را پیدا شود، ممکن است انجام کولونوسکوپی را در ۵ تا ۱۰ سال آینده، بر اساس دیگر ریسک فاکتورهای سرطان کولون توصیه کند.
اگر بیمار واجد یکی از موارد زیر باشد، ممکن است پزشک آزمایش بعدی را زودتر نیز درخواست کند:
- وجود بیش از دو پولیپ
- یک پولیپ بزرگ، بزرگ‌تر از ۰.۴ اینچ (۱ سانتی متر)
- پولیپ‌های متعدد یا باقی ماندن مدفوع در کولون که مانع بررسی کامل کولون می‌شود
- پولیپ‌هایی با سلول‌هایی دارای ویژگی خاص که ریسک بالاتری از نظر بروز سرطان در آینده دارند
- پولیپ‌های سرطانی
اگر بیمار پولیپ یا بافت‌های غیر طبیعی دیگری داشت که در طول کولونوسکوپی برداشته نشد، پزشک ممکن است انجام آزمایش دیگر را با یک متخصص گوارش، که مهارت ویژه‌ای در برداشتن پولیپ‌های بزرگ یا جراحی دارد، توصیه کند.
اشکالات آزمایش
اگر پزشک شما ازکیفیت نمایش در طول کولونسکوپی راضی نباشد، ممکن است آزمایش دیگری را درخواست نماید یا فاصله بین زمان بعدی کولونوسکوپی را کوتاه‌تر کند. اگر پزشک قادر نبود لوله را در طول کل روده پیش ببرد، احتمالاً کولونوسکوپی باریم انما یا کولونوسکوپی مجازی برای دیدن کل طول روده درخواست می‌شود.
