ضربانسازها (pacemakers)، قطعات کوچک الکتریکی می‌باشند که وظیفه‌ی اصلی آنان، فرستادن پالس‌های الکتریکی به قلب برای حفظ ضربان منظم آن است. این ایمپلنت‌ها می‌توانند به بیماران قلبی که از ضربان نامنظم قلب رنج می‌برند، کمک فراوانی کند و درمواردی منجر به نجات زندگی بیمار شود.
نحوه‌ی عملکرد ضربان‌ساز:
ضربان‌ساز، دستگاه کوچکی با ابعادی در حدود یک جعبه‌ی کبریت و وزن ۲۰-۵۰ گرم است که شامل یک ژنراتورِ کوچکِ تولیدکننده‌ی پالس بوده که خود از یک مدار کامپیوتری و یک باتری تشکیل شده‌است و یک یا چند سیم که نقش هدایت پالس را به عهده دارند و به قلب متصل می‌شوند، می‌باشد.
این ژنراتور، جریان پالس را تولید کرده و سیم‌ها، آن‌را به قلب هدایت می‌کند.
تقریبا همه‌ی ضربان‌سازهای جدید، طبق نیاز بیمار، قابل تنظیم می‌باشند و می‌توان سرعت آن‌را بسته به شرایط بیمار تعیین کرد.
درصورتی که قلب، ضربان آهسته یا نامنظمی را نشان دهد، این دستگاه سیگنال‌هایی برای تولید سرعت نرمال دریافت می‌کند و درصورت فعالیت نرمال آن، سیگنالی دریافت نخواهد شد.
بیشتر ضربانسازها، سنسورهای خاصی برای تشخیص حرکات بدن یا سرعت تنفس در دقیقه را دارند که امکان تطبیق با انواع فعالیت را می‌دهد؛ در اصطلاح پزشکی، پاسخگوی سرعت یا rate responsive نام دارد.
چه کسانی به ضربانسازها نیاز دارند؟
اساسا قلب، پمپی ماهیچه‌ای است که توسط سیگنالهای الکتریکی کنترل می‌شود. این سیگنال‌ها می‌توانند تحت تاثیر عوامل مختلفی، نظیر برخی بیماری‌ها قرار گیرند که نتایج آن می‌تواند دربسیاری از موارد کشنده باشد؛ نظیر:
- ضربان غیرطبیعی آهسته (bradycardia) یا سریع (tackycardia)
- گرفتگی قلب- زمانی رخ می‌دهد که سیگنالهای انقباض به شکل نامنظمی منتقل شوند
- ایست قلبی- زمانی رخ می‌دهد که اختلال در سیگنال‌ها موجب تپش نامنظم آن شود
ضربانسازها چگونه جایگذاری می‌شوند؟
قراردادن این ایمپلنت‌ها در بدن فرد، عمل جراحی دشواری نیست و معمولا با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود؛ یعنی بیمار در حین انجام دادن عمل جراحی، هوشیار می‌باشد.
قسمت ژنراتور معمولا در نزدیکی استخوان ترقوه در سمت چپ بدن قرار داده شده و سیم‌های هدایت‌کننده از طریق یک رگ‌خونی به قلب وارد می‌شوند.
این پروسه معمولا یک ساعت به طول می‌انجامد و بیمار می‌تواند یک روز بعد، به فعالیت نرمال خود ادامه دهد.
پس از عمل جراحی
در صورت عدم بروز مشکلی خاص، فرد می‌تواند در مدت زمان کوتاهی پس از جراحی فعالیت‌های روزمره‌ی خود را آغاز کند؛ اما به منظور احتیاط بیشتر، توصیه می‌شود از انجام دادن فعالیت‌های سنگین و استقامتی تا ۴ الی ۶ هفته پس از جراحی، خودداری شود. پس‌از این زمان، بیشتر محدودیت‌ها برطرف خواهندشد.
هم‌چنین فرد ازاین پس می‌تواند سنگینی ضربان‌ساز را در بدن‌خود حس‌کند اما پس‌از مدتی به وجود آن، عادت خواهد کرد. قرارگرفتن در برخی موقعیت‌ها مانند درازکشیدن روی شکم نیز با احساس ناراحتی همراه خواهندبود.
چک‌آپ منظم برای کنترل عملکرد دستگاه نیز امری ضروری می‌باشد؛ بیشتر ضربانسازها می‌توانند اطلاعات ضربان شما را درخود ذخیره کنند که امکان کنترل بهینه‌ی شرایط بیمار را برای پزشک فراهم می‌سازد.
نکته‌ی قابل توجه دیگر، عدم ایجاد اختلال در فعالیت ضربان‌ساز توسط بسیاری از وسایل خانگی نظیر مایکروویو است؛ البته تا زمانی که این دستگاه‌ها عملکرد سالمی داشته‌باشند.
عوارض جانبی
جایگذاری این ایمپلنت‌ها جزء امن‌ترین جراحی‌های قلبی است که با ریسک بسیار پایینی همراه است. بزرگ‌ترین خطری که بیمار را تهدید می‌کند، اختلال در عملکرد این دستگاه و به دنبال آن، عدم کنترل ضربان قلب است که ممکن است به علت جابه‌جایی سیم‌ها باشد.
دربرخی شرایط، بازگردانی دستگاه به حالت سابق، به عمل‌جراحی نیاز ندارد و با استفاده‌از سیگنالهای وایرلس انجام می‌شود و دربرخی شرایط دیگر، عمل جراحی ثانویه‌ای برای خارج کردن یا بازگردانی دستگاه به موقعیت سابق نیاز است.
آیا جایگزینی برای ضربانسازها وجود دارد؟
دربرخی شرایط، می‌توان بیمار را بدون قراردادن این دستگاه درمان کرد؛ به‌عنوان مثال، آتریال فیبریلاسیون می‌تواند با داروها، درمان شود. تنها راه درمانی برای افرادی که از ضربان قلب نامنظم رنج می‌برند، جایگذاری ضربان‌ساز نیست، اما معمولا راحت‌ترین و کم‌خطرترین روش می‌باشد.
