بیماری آمفیزم باعث آسیب تدریجی کیسه های هوایی(آلوئول‌ها) شده و درنتیجه باعث می‌شود تا رفته رفته نفس‌های فرد کوتاه شده و فرد نفس‌نفس بزند. آمفیزم یکی از چندین بیماری است که به آنها بیماری های مزمن مسدود کننده ریه (chronic obstructive pulmonary disease) گفته می‌شود.
آلوئول‌های ریه مشابه شاخه‌های یک خوشه انگور در ریه گسترده شده اند. در بیماری آمفیزم دیواره‌ی داخلی کیسه های هوایی ضعیف و حتی تخریب شده و متعاقب آن چندین کیسه هوایی کوچک به یکدیگر پیوسته و یک فضای بزرگ را تشکیل می‌دهند که این پدیده باعث کاهش سطح تبادلی در ریه شده و درنتیجه آن میزان اکسیژنی که طی هر دم جذب جریان خون می‌شود کاهش می‌یابد.
در بیماری آمفیزم هنگامی که فرد تنفس می‌کند کیسه های هوایی آسیب دیده به درستی کار نمی‌کنند و درنتیجه هوای مرده (هوایی که تبادل گاز‌ها را با خون انجام داده است) درون این کیسه های هوایی گیر افتاده و نمی‌تواند خارج شود تا هوای تازه وارد کیسه های هوایی شود.
علایم و نشانه ها
ممکن است یک فرد برای چندین سال بیماری آمفیزم را داشته باشد بدون این که نشانه و یا علامت قابل توجهی داشته باشد.
مهم‌ترین علامت و نشانه آمفیزم کوتاه و سطحی شدن تنفس است که به معمولا بتدریج رخ می‌دهد.
فردی که بیماری آمفیزم را دارد از انجام فعالیت‌های ورزشی انجتناب می کند زیرا آمفیزم باعث می‌شود که فرد در هنگام انجام فعالیت نفس نفس بزند و نتواند به خوبی ورزش کند.
در بیماری آمفیزم مشکل زمانی ایجاد می‌شود که که کوتاه شدن تنفس و نفس‌نفس زدن در کار‌های روزانه فرد ظاهر شود یعنی فرد در حین انجام کار‌های روزانه نیز به نفس‌نفس زدن دچار شود.
آمفزیزم در حالت های شدید و حاد حتی می‌تواند باعث شود که فرد در حال استراحت نیز نفس‌نفس بزند.
اگر شما نیز در حین انجام بعضی از کار های روزانه نفس‌نفس می‌زنید که به طور عادی سایر افراد در حین انجام این‌قبیل کار‌ها دچار این حالت نمی‌شوند حتما به پزشک مراجعه کنید و سعی نکنید که این حالت نفس‌نفس زدن را به سن خود و یا در صورت چاقی به آن ربط دهید.
ونیز اگر علائم زیرا دارید حتما در اولین فرصت به پزشک مراجعه کند تا بررسی های لازم را انجام دهد:
اگر در هنگام بالا رفتن از پله نفس‌نفس می‌زنید به طوری که برای بالا رفتن از بقیه پله ها نیاز به استراحت دارید
در هنگام انجام کار‌های سنگین لب ها و انگشتان شما به آبی یا سیاه تغییر رنگ می‌دهند.
دلایل
دلیل اصلی و عمده بیماری آمفیزم قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی‌ها و محرک‌های هوایی شامل:
- استعمال دخانیات و ازجمله سیگار
- مصرف ماری‌جوآنا
- آلودگی‌های هوا
- قرار گرفتن در معرض دود و ذرات معلق
در موارد نادری نیز آمفیزم در اثر ازبین رفتن و تخریب شدن پروتئین های موجود در ساختار ریه است که به آن آمفیزم ناشی از اختلال آلفا-۱ آنتی تریپسین می‌گویند.(در ساختار ریه پروتئین وجود دارد که بخشی از خاصیت ارتجاعی ریه بدیل وجود این پروتئین‌ها است و در صورت تخریب این پروتئین‌ها این خاصیت ارتجاعی ازبین خواهد رفت.)
رسیک فاکتور ها
فاکتور‌هایی که احتمال ابتلا به آمفیزم را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- استعمال دخانیات: آمیفزم با مصرف سیگار پیشرفت می‌کند ولی علاوه بر کسانی که سیگار می‌کشند مصرف کنندگان پیپ نیز مستعد ابتلا و نیز پیشرفت آمفیزم هستند. در افرادی که دخانیات استعمال می‌کنند هرچه تعداد و زمان استفاده از این مواد بیشتر باشد، احتمال ابتلا و نیز شدت بیماری افزایش می‌یابد.
- سن: اگرچه آسیب و تخریب ریوی در بیماری آمفیزم به تدریج پیشرفت می‌کند ولی در افراد مبتلا به آمفیزم ناشی از مصرف دخانیات نشانه‌های آن در سنین ۴۰ – ۶۰ سالگی آشکار می‌شود.
- قرار گرفتن غیرمستقیم در معرض دخانیات: استعمال غیر مستقیم دخانیات که به آن استعمال منفعل یا غیر فعال و یا محیطی دخانیت هم گفته می‌شود، حالتی است که طی آن فرد در معرض دود حاصل از دخانیات افراد دیگر قرار می‌گیرد، درواقع یعنی حالتی که فرد دیگری سیگار می‌کشد ولی دود حاصل از مصرف او در هنگام تنفس وارد ریه شما نیز می‌شود.
- افرادی که شغل آنها درمعرض دود‌و‌غبار و یا گرد‌و‌خاک است: اگر شغل شما به گونه‌ای است که شما را مجبور می‌کند از بخار و گاز حاصل از برخی مواد شیمیایی و یا از ذرات حاصل از پردازش پارچه، پشم و یا موارد مشابه تنفس کنید احتمال بروز آمفیزم در شما بسیار افزایش می‌یابد؛ حتی بیشتر از افرادی که دخانیات مصرف می‌کنند. برای مثال سنگ تراش ها هنگامی که سنگ‌ها را برش می دهند ذرات حاصل از برش این سنگ ها در هنگام دم وارد ریه آنها می شود و احتمال ابتلا آنها به آمفیزم را آفزایش می دهد.
- قرار گرفتن در معرض آلودگی های خانگی یا محیطی: آلودگی های خانگی ناشی از سوزاندن مواد مختلف برای گرم کردن خانه همانند آلودگی‌های محیطی ناشی از وسایل نقلیه و کارخانه ها احتمال ابتلا به آمفیزم را افزایش می‌دهد.
بیماری های ثانویه ناشی از آمفیزم
در افرادی که بیماری آمفیزم دارند احتمال ابتلا به بیماری‌های زیر افزایش می‌یابد:
- کلپس شدن ریه‌ها (نموتوراکس): کلپس شدن ریه ها (جمع شدن و روی هم خوابیدن ریه‌ها) می‌تواند جان کسانی که آمفیزم حاد دارند را به خطر بیندازد و موجب مرگ آنها شود، زیرا در این صورت ریه ها عملکرد خود را از دست می‌دهند.(این مورد شیوع بسیار کمی دارد ولی در مواقع حاد و شدید آمفیزم می‌تواند بروز کند.)
- مشکلات قلبی: آمفیزم می‌تواند فشار خون را در شریان های ریوی متصل به قلب افزایش دهد(فشار خون ریوی). این افزایش فشار خون موجب افزایش حجم بطن راست و کاهش قدرت انقباضی و متعاقب آن کاهش برون ده بطن راست می‌شود.
- ایجاد حفره های بزرگ در ریه: در ریه برخی از افرادی که آمفیزم دارند حفره های توخالی بزرگی ایجاد می‌شود که به آنها پالپ‌های ریوی می‌گویند. این پالپ‌ها و حباب‌های بزرگ گاهی می‌توانند نیمی از فضای ریه را به خود اختصاص دهند؛ این حباب ها علاوه بر کاهش فضای در دسترس برای مبادلۀ هوا در ریه، احتمال نموتوراکس را نیز افزایش می‌دهند.
تست‌های تشخیصی
برای تشخیص اینکه آیا شما دچار بیماری آمفیزم هستید یا خیر، پزشک شما احتمالا یکی از تست‌های زیر را به شما توصیه خواهدکرد:
- تست های تصویربرداری: تصویر برداری از قفسه سینه با اشعۀx به تایید تشخیص آمفیزم پیشرفته کمک می‌کند و نیز می‌تواند در تشخیص سایر علل کوتاه شدن تنفس موثر باشد.
اما گاهی تصویر حاصل می‌تواند نرمال باشد، درحالی که شما مبتلا به آمفیزم هستید.CT اسکن که از زوایای مختلف گرفته می‌شود نیز می‌تواند در تشخیص این بیماری موثر باشد.
- تست های آزمایشگاهی: در این نوع تست‌ها از شریانی که در مچ دست شما قرار دارد خون گرفته شده و با بررسی غلظت گازهای اکسیژن و دی‌اکسید‌کربن در خون شریانی، توانایی ریه‌ی شما را در تبادل گازهای تنفسی تعیین می‌کنند.
- تست‌های عملکردی ریه: این نوع تست‌ها غیر تهاجمی بوده و به‌این صورت است که بیمار در یک دستگاه ساده به‌نام اسپیرومتر می‌دمد (فوت می‌کند) و این دستگاه می‌تواند مقدار هوایی را که طی هر دم و بازدم به ریه وارد و از آن خارج می‌شود و نیز مقدار هوای موجود در داخل ریه را اندازه بگیرد، و با توجه به غلظت گازهای اکسیژن و دی‌اکسید‌کربن موجود در آن مقدار اکسیژنی را که ریه‌های شما وارد جریان خون می‌کنند را اندازه بگیرد.
درمان
بیماری آمفیزم به صورت کامل درمان نمی‌شود، ولی روش های درمانی ارائه شده می‌تواند علائم و نشانه‌های آن را کاهش داده و نیز سرعت پیشرفت بیماری را کم کند.
۱. دارو درمانی: با توجه به شدت بیماری فرد و علائم و نشانه های او، احتمالا پزشک یکی از موارد زیر را تجویز خواهد کرد:
• دارو‌های متسع کننده مجاری هوایی: این داروها می‌توانند به‌وسیله متسع کردن مجاری هوایی مسدودشده و تنگ شده در کاهش سرفه و نیز کاهش کوتاهی تنفس (نفس نفس زدن) موثر باشد، ولی تاثیر آنها چشمگیر نخواهد بود.
• استنشاق استروئیدها: دارو‌های کورتیکواستروئیدی که به صورت اسپری‌های تنفسی وجود دارند، می‌توانند کوتاهی تنفس را کاهش دهند؛ اما استفاده طولانی‌مدت از این داروها، باعث پوکی استخوان شده و نیز احتمال ابتلا به فشارخون، دیابت و آب‌مروارید را افزایش می‌دهد.
۲. روش‌های درمانی غیر‌دارویی: این روش‌های درمانی غیروابسته به دارو بوده و شامل موارد زیر می‌باشد:
• نوسازی و توانبخشی ریه: برنامه توانبخشی ریه، به بیمار تمارین تنفسی را آموزش می‌دهد که به‌وسیلۀ آن کوتاهی تنفس خود را کاهش دهد و توانایی‌های خود را برای انجام ورزش بالا ببرد.
• تغذیه درمانی: در مراحل ابتدایی بیماری آمفیزم، بسیاری از بیماران باید وزن خود را کاهش دهند، درحالی که بیمارانی که در مراحل انتهایی و پیشرفتۀ آمفیزم هستند، نیاز به افزایش وزن دارند؛ برنامه‌های تغذیه‌ای امکان کاهش یا افزایش وزن در هر مرحله را برای شما فراهم می‌کند.
• اکسیژن مکمل: اگر بیمار، مبتلا به آمفیزم شدید و پیشرفته باشد و نیز سطح اکسیژن در خون او کم باشد، از دستگاه‌های تنظیم‌کنندۀ اکسیژن در خانه استفاده می‌کند.
بعضی از بیماران نیز از به صورت ۲۴ ساعته از اکسیژن استفاده می‌کنند و روش آن بدین صورت است که یک تیوپ باریک را در سوراخ بینی آنها تعبیه می‌کنند.
۳. جراحی: باتوجه به شدت آمفیزم بیمار، پزشک احتمالاً یکی از روش های زیر را به شما پیشنهاد خواهد کرد:
• برداشتن قسمتی از ریه: در این روش جراح بخش کوچکی از بافت آسیب‌دیدۀ ریه را جدا می‌کند. برداشتن این قسمت آسیب‌دیده به سایر قسمت‌های ریه کمک می‌کند تا به‌طور کارآمدی فعالیت کنند و نیز باعث بهتر شدن روند تنفس نیز می‌شود.
• پیوند ریه: در موارد بسیار شدید آمفیزم که سایر موارد درمانی موثر نبوده‌اند، روش درمانی پیوند ریه خواهد بود.
پیشگیری
برای پیشگیری از بیماری آمفیزم می بایست از اسعمال دخانیات بپرهیزید و همچین از قرار گرفتن در معرض دود سیگار سایر افراد یعنی مصرف غیرفعال سیگار نیز بپرهیزید.
اگر شغل شما بگونه ای است که با مواد شیمیایی سروکار دارید حتما از ماسک های محافظ استفاده کنید.
