آب‌سیاه یا گلوکوم (glaucoma) گروهی از اختلالات چشمی با علت‌های متفاوت ولی اثری بالینی و مشترک بر روی چشم و عصب بینایی و وابسته به فشار داخل چشمی است. این مشکل می‌تواند به بینایی چشم مبتلا بصورت ماندگار آسیب برساند و درصورت عدم درمان حتی منجر به کوری شود. بزبانی ساده علت آن افزایش شدید فشار زجاجیه یا همان مایع درون چشم است. به‌طور کلی اشکال در خروج این مایع از منافذ بسیار کوچکی در پیرامون عنبیه (دایره رنگی چشم) است. در برخی موارد بطور مادرزادی منافذ تنگ هستند. در موارد دیگر جلو آمدن عنبیه یا مسدود شدن این منافذ با رنگدانه‌های عنبیه یا یاخته‌های خون پس از خونریزی داخل چشم مسیر تخلیه مایع داخل چشم تقریباً مسدود می‌شود.
گلوکوم را دزد بینایی نیز نامیده‌اند و دلیلش اینست که تمامی اثرات و سمپتوم‌های آن بسیار آرام و در طول سالیان بروز کرده بطوریکه درک و تشخیص آن توسط فرد مشکل است و گلوکوم جنرال پس از آب‌مروارید دومین دلیل کاهش بینایی در جهان است.
انواع
این بیماری دارای انواع زیر است:
گلوکوما زاویه باز: حدود ۹۰درصد موارد گلوکوم در ایالات متحده است. نشانه و علائم ناگهانی و حاد ندارد و بدون درد است. تنها علائم به تدریج پیشرونده در آن٬ کاهش میدان بینایی و تغییرات عصب بینایی است.
گلوکوما زاویه بسته: کمتر از ۱۰درصد موارد گلوکوم در ایالات متحده، اما بیش از نیمی از موارد گلوکوم در کشورهای دیگر به ویژه کشورهای آسیایی است. حدود ده درصد از بیماران زاویه بسته با حملات و بحران حاد ازجمله درد ناگهانی چشم، دیدن هاله در اطراف چراغ‌ها، قرمزی چشم، فشار داخل چشم بسیار بالا (بیش‌از ۳۰ میلیمتر جیوه)، تهوع و استفراغ، کاهش ناگهانی دید و مردمک گشاد شده همراه است. همچنین در برخی موارد مردمک بیضی شکل دیده می‌شود. گلوکوما زاویه بسته٬ یک موقعیت اورژانس است.
علایم شایع
وقتی علایم زیر در فردی وجود داشته باشند احتمال وجود بیماری آب سیاه مزمن چشم وجود خواهد داشت. علائمی چون تغییر مداوم نمره عدسی عینک، سردرد خفیف یا اختلالات مبهم بینایی یا عدم توانایی در تطبیق بینایی از روشنایی به تاریکی.
مراحل اولیه:
- از دست رفتن دید محیطی در نواحی کوچک از میدان دید
- تاری دیدی در یک طرف در سمت بینی میدان دید
مراحل پیشرفته:
- بزرگ‌تر شدن نواحی از دست رفتن دید، معمولاً در هر دو چشم
- سفت شدن کره چشم
- وجود نقاط کور در میدان دید
- نامناسب بودن دید در شب
علل
علایم در اثر تجمع مایع و افزایش فشار درون چشم و در نتیجه آسیب رسیدن به رشته‌های عصب چشمی به وجود می‌آیند اما در برخی از گروه‌های جمعیتی، تنها ۵۰ درصد از افراد مبتلا به گلوکوم زاویه باز اولیه دارای فشار چشم بالا هستند.
- تغذیه و رژیم‌های غذایی
- نژاد و جنس
- عوامل ژنتیک و سابقه خانوادگی آب سیاه حاد یا مزمن چشم
- سن بالای ۶۰ سال
- دیابت
- بسیاری از داروها نیز فشار داخل چشم را بالا می‌برند و موجب بدتر شدن بیماری می‌شوند مانند قرص‌های سرماخوردگی و آلرژی، آنتی هیستامینها، آرام‌بخشها، داروهای کورتیکواستروئیدی و برخی داروهای معده و روده.
- افراد مبتلا به آپنه خواب (اختلال تنفس در خواب) بسيار مستعد آب سياه هستند.
پیشگیری
تمامی افراد باید از چشم پزشک خود بخواهند تا در هر بار معاینه چشم، فشار چشم را نیز اندازه بگیرد و پس از ۴۰ سالگی باید حداقل سالی یک بار معاینه چشم انجام شود. در صورت بروز هرگونه تغییر در بینایی باید به چشم‌پزشک مراجعه شود.
معاینات چشم از جمله آزمون میدان دید٬ تونومتری یا فشارسنجی (اندازه‌گیری فشار درون کره چشم) و افتالموسکوپی (مشاهدهٔ پشت چشم.)
یوگا به عنوان ورزشی که گفته می شود بدن را با ذهن و تنفس هماهنگ می کند، طرفدارانی دارد اما نتایج یک مطالعه جدید نشان می دهد که برخی حرکات آن موجب افزایش فشار چشم می شود و برای مبتلایان به گلوکوم ( آب سیاه) خطرناک است.
عوارض
درمان آب سیاه چشم تا آخر عمر باید ادامه یابد. اگر آب سیاه به موقع تحت درمان قرار گیرد، اشکال دایمی در بینایی به وجود نمی‌آید. توجه داشته باشید که در این بیماری دید مرکزی تا مرحله آخر بیماری وجود خواهد داشت و هیچ‌گونه اختلالی در دید مرکزی ایجاد نخواهد شد.
درمان
این بیماری را نمی‌توان درمان قطعی کرد، اما علایم آن را می‌توان کنترل نمود. در اکثر اوقات می‌توان فشار چشم را با دارو تا حدی پایین آورد که از آسیب به عصب چشمی و از دست دادن احتمالی بینایی در آینده جلوگیری شود. مهارکننده‌های آنزیم کربنیک آنیدراز مانند دورزولامید به تنهایی یا به‌همراه داروهای مسدد گیرنده بتاآدرنرژیک برای کاهش فشار داخل چشم به کار می‌روند.
داروهای ادرارآور (دیورتیک) برای کاهش تولید و در نتیجه کاهش تجمع مایع در چشم استفاده می‌شوند. در صورتی که با قطره‌های چشمی نتوان بیماری را کنترل نمود، می‌تواند از جراحی با لیزر کمک گرفت.
