آیا تا کنون تماس تلفنی یا پیامکی خیالی را تجربه کرده‌اید؟ مطمئن هستید لرزش تلفن در جیبتان یا صدای زنگ آن را شنیده‌اید. اما زمانی که بررسی می‌کنید متوجه می‌شوید هیچ کس با شما تماسی نگرفته‌است. با خود فکر می‌کنید: “تلفن دچار ایراد شده‌است؛ یا مشکل از من است؟”
خب، احتمالاً ایراد از خودتان است که می‌تواند نشان‌دهنده‌ی میزان وابستگی شما به تلفن همراهتان باشد. دست کم شما تنها نیستید. بیش از ۸۰ درصد از دانشجویانی که بررسی کرده‌ایم چنین تجربه‌ای داشته‌اند. با این حال، اگر این اتفاق زیاد رخ می‌دهد، بیش از یک بار در روز، می‌تواند نشان‌دهنده‌ی وابستگی روانی شما به تلفن همراه باشد.
شکی نیست که تلفن همراه در مناطق مختلفی از جهان، قسمتی از بافت اجتماعی آن مناطق است و برخی افراد، روزانه ساعت‌ها با آن سروکار دارند. تیم پژوهشی، به تازگی یافته‌اند که بیشتر افراد اوقات بیکاری خود را با تلفن همراه پر می‌کنند. برخی حتی در میان مکالمه هم این کار را انجام می‌دهند. همچنین، اکثر افراد در ۱۰ ثانیه‌ای که در صف قرار می‌گیرند یا به مقصدی می‌رسند نیز تلفن همراه خود را چک می‌کنند.
پزشکان و پژوهشگران هنوز هم در مورد این که آیا استفاده‌ی بیش از حد از تلفن همراه یا سایر تکنولوژی‌ها می‌تواند سبب اعتیاد شود یا نه، بحث می‌کنند. ولی این موارد در آخرین ویرایش DSM-5، راهنمای طبقه‌بندی و تشخیص اختلالات روانی انجمن روان‌پزشکان آمریکا، قرار داده‌نشده‌اند. با این وجود، با در نظر گرفتن بحث‌هایی که در جریانند، تصمیم گرفتیم به کمک پدیده‌ی لرزش و تماس خیالی این موضوع را بررسی کنیم.
مواد مخدر مجازی؟
اعتیاد وضعیتی پاتولوژیک (بیماری) است که در آن افراد به اجبار و با وجود عوارض منفی به دنبال محرک‌هایی هستند که پاداشی در پی دارند. بارها در مورد گزارش‌هایی از آسیب‌های تلفن همراه بر روابط بین فردی و رشد مهارت‌های اجتماعی شنیده‌ایم.
یکی از ویژگی‌های اعتیاد افزایش حساسیت افراد نسبت به محرک‌هایی است که با پاداشی که انتظارش را می‌کشند، مرتبط است. این محرک هر چه که باشد، فرد همه جا آن را می‌بیند. (هم اتاقی‌ای داشتم که زمانی فکر می‌کرد لانه‌ی زنبوری را می‌بیند که از ته سیگار ساخته شده و از سقف آویزان است.)
پس آیا افرادی که اشتیاق زیادی برای پیام‌ها یا اعلان‌هایی (notifications) از دنیاهایِ اجتماعیِ مجازی دارند نیز همین گونه هستند؟ آیا به اشتباه صدایی که می‌شنوند را به عنوان آهنگ زنگ، یا سایش تلفن در جیب شلوارشان را هشدار لرزشی تصور می‌کنند؟ یا حتی فکر می‌کنند اعلانی بر روی صفحه‌ی نمایش دیده‌اند – ولی، در حقیقت، چیزی وجود ندارد؟
ناکارآمدی انسانی
تصمیم گرفتیم علتش را پیدا کنیم. در یک نظرسنجی مواردی را که نشان‌دهنده‌ی وابستگی روانی به تلفن بودند را قرار دادیم. همچنین سؤالاتی را در مورد دفعات مواجهه با زنگ خوردن، لرزش و اعلان تخیلی طرح کردیم. سپس نظرسنجی آنلاین را در اختیار ۷۵۰ دانشجو قرار دادیم، آن‌هایی که وابستگی بیشتری به تلفن همراه نشان دادند – آن‌ها بیش از دیگران از تلفن همراه برای یافتن احساس خوشایند استفاده می‌کردند زمانی که نمی‌توانستند از تلفنشان استفاده کنند بسیار حساس و زودرنج می‌شدند و زمانی نیز که از تلفن استفاده نمی‌کردند در ذهن خود در موردش فکر می‌کردند – دفعات بیشتری تجربه‌ی تلفن خیالی را داشتند.
سازندگان تلفن همراه و ارائه‌دهندگان خدمات مربوطه به ما اطمینان داده‌اند که تجربه‌ی تلفن خیالی مشکلی از جانب تکنولوژی نیست بلکه خطای انسانی مسبب آن است. پس دقیقاً کجا دچار اشتباه شده‌ایم؟ ما در جهانی از اجتماعات مجازی زندگی می‌کنیم و علوم روان‌شناختی و جامعه‌شناختی به سختی می‌توانند به پای پیشرفت‌های تکنولوژیک برسند.
شاید تجربه‌ی تلفن خیالی مشکل نسبتاً کوچکی در عصر ارتباطات الکترونیک به نظر برسد. اما میزان وابستگی ما به تلفن را نمایان می‌کنند و این که تلفن‌ها تا چه اندازه بر روی ما اثرگذاری دارند. چگونه می‌توانیم استفاده از تلفن همراه را مدیریت کنیم تا منافع آن به بیشترین و خطرات آن به کمترین میزان ممکن برسد؟ در آینده کدام تکنولوژی‌ها نحوه‌ی ارتباط ما با دیگران را تغییر خواهند داد؟
نوشته‌ی Daniel J. Kruger، استادیار تحقیقات (Research Assistant Professor)، دانشگاه میشیگان
