تصویربرداری اشعۀ ایکس (X-ray) تستی سریع و بدون درد برای ایجاد تصویر از ساختارهای درون بدن، به‌ویژه استخوان‌هاست.
پرتو اشعه ایکس ضمن عبور از بدن، بسته به تراکم بافتی، در مقادیر متفاوت جذب می‌شود. بافت‌های و اجسام متراکم، مانند استخوان‌ها و فلزات، نمودی سفیدرنگ دارند و هوا موجود در ریه‌ها به رنگ سیاه دیده می‌شود. بافت چربی و عضله نیز به‌عنوان سایه‌ای خاکستری رویت می‌گردند. در برخی از انواع تصویربرداری‌های اشعۀ ایکس، با تزریق مادۀ کنتراست – مانند ید یا باریم – به بدن، جزئیات بیشتری در تصویر ثبت می‌شود.
کاربردها
از تکنولوژی تصویربرداری اشعۀ ایکس در بررسی بسیاری از قسمت‌های بدن استفاده می‌شود.
استخوان‌ها و دندان‌ها
- شکستگی‌ها و عفونت‌ها. در اغلب موارد، شکستگی‌ها و عفونت‌های استخوان‌ها و دندان‌ها به وضوح در تصویربرداری اشعۀ ایکس دیده می‌شوند.
- آرتروز. اشعه ایکس میتواند آرتریت را نشان دهد.
- پوسیدگی دندان. اشعۀ ایکس در بررسی حفرات دندان‌ها کاربرد دارد.
- پوکی استخوان. انواع خاصی از آزمایشات اشعۀ ایکس می‌توانند تراکم استخوان را اندازه‌گیری کنند.
- سرطان استخوان. اشعۀ ایکس میتواند تومورهای استخوانی را نشان دهد.
قفسه سینه
- عفونت یا بیماری‌های ریوی. شواهدی از پنومونی، سل یا سرطان ریه می‌توانند در تصویربرداری قفسۀ سینه با اشعۀ ایکس دیده‌شوند.
- سرطان پستان. ماموگرافی نوع خاصی از تصویربرداری اشعۀ ایکس است که هدف آن بررسی بافتی و تشخیص سرطان پستان است.
- قلب بزرگ‌شده. این نشانۀ نارسایی احتقانی قلب، به وضوح در تصویربرداری اشعۀ ایکس مشاهده می‌شود.
- رگ‌های خونی مسدودشده. تزریق مادۀ حاجب حاوی ید میتواند بخش مسیرهای دستگاه گردش خون را برجسته و در تصویربرداری اشعۀ ایکس قابل‌مشاهده کند.
شکم
- مشکلات گوارشی. مادۀ کنتراست به‌کاررفته در این تصویربرداری، باریم است.
- بلع اشیا. تصویربرداری اشعۀ ایکس میتواند محل شی بلعیده‌شده را نشان دهد.
خطرات
قرار گرفتن در معرض تابش
برخی نگران جهش‌های سلولی ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعۀ ایکس هستند؛ جهش‌هایی که می‌توانند زمینه‌ساز ابتلا به سرطان باشند. میزان اشعه‌ای که بیمار در طول تصویربرداری اشعۀ ایکس در معرض آن قرار می‌گیرد، بستگی به بافت یا اندام موردبررسی دارد. حساسیت به تابش نیز بستگی به سن بیمار دارد. به‌عنوان مثال، کودکان نسبت به بزرگسالان حساس‌تر هستند.
به‌طور کلی، درمعرض‌گذاری (Exposure) اشعۀ ایکس کم است و سود این رو شتصویربرداری به‌مراتب بیشتر از خطرات آن است.
با این حال، اگر باردار یا مشکوک به بارداری هستید، قبل از انجام این تست، پزشک خود مظلع سازید. گرچه بیشتر اشعه‌های تشخیصی خطر بسیار ناچیزی برای نوزادان دارند، اما ممکن است پزشک از آزمایش‌های تصویربرداری دیگر، مانند سونوگرافی، استفاده کند.
مادۀ واسطۀ کنتراست
در برخی افراد تزریق مادۀ کنتراست میتواند با عوارض جانبی زیر همراه باشد:
- احساس گرما یا سوزش
- احساس طعم فلز
- سرگیجه
- حالت تهوع
- خارش
- کهیر
به ندرت ممکن است واکنش‌های شدید، مانند موارد زیر، نسبت به مادۀ کنتراست مشاهده شوند:
- فشار خون پایین
- شوک آنافیلاکتیک
- ایست قلبی
اقدامات اولیه
انواع مختلف اشعه‌های ایکس به آماده‌سازی‌های مختلفی احتیاج دارند.
پوشش مناسب
به‌طور کلی، بخشی از بدن که نیاز به بررسی دارد، باید بدون لباس باشد. بسته به محلی که قرار است بررسی شود، می‌توان از روپوش استفاده کرد. هم‌چنین حذف جواهرات، عینک و هر شیء فلزی در حین انجام آزمایش ضروری است؛ چراکه در غیر این صورت در تصویر نمایش داده خواهندشد.
مواد کنتراست‌زا
همان‌طور که پیشتر اشاره شد، پیش از برخی تصویربرداری‌های اشعۀ ایکس، ماده‌ای کنتراست (Contrast/حاجب) به بیمار تزریق یا خورانده می‌شود.
روند انجام آزمایش
روند انجام آزمایش در برخی از انواع تصویربرداری با اشعۀ ایکس، شامل ورود مادۀ کنتراست یا حاجب به بدن است. در این موارد، می‌توان پس از انجام تست، با مصرف زیاد آب و نوشیدنی به دفع سریع‌تر مادۀ حاجب از بدن کمک کرد.
نتایج
تصویر حاصل به‌صورت دیجیتالی و روی کامپیوتر ذخیره می‌شود و می‌توان در عرض چند دقیقه آن را برروی صفحۀ نمایش مشاهده کرد. رادیولوژیست به‌طور معمول پس از بررسی نتیجه و تفسیر آن، گزارشی را به پزشک می‌فرستد و پزشک، نتایج را به بیمار توضیح می‌دهد.
