نگاه کلی
گواتر عبارت است از بزرگ شدگی غیرطبیعی غده تیروئید. تیروئید غده‌ای پروانه‌ای شکل است که در پایین گردن درست زیر سیب آدم قرار گرفته است. گرچه اغلب گواترها بدون درد هستند، یک گواتر بزرگ می‌تواند فرد را به سرفه انداخته و بلع و تنفس را برای وی مشکل سازد.
شایع‌ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید در رژیم غذایی است. در ایالات متحده، که مانند ایران مصرف نمک یددار مرسوم می‌باشد، گواتر بیشتر ناشی از تولید کم یا زیاد هورمون‌های تیروئیدی یا ندول‌های ایجاد شونده در خود غده است.
درمان بسته به اندازه گواتر، علائم فرد و علت گواتر است. گواترهای کوچکی که قابل توجه نیستند و مشکلی ایجاد نمی‌کنند اغلب نیازی به درمان ندارند.
علائم
همه‌ی گواترها علائم و نشانه‌هایی را ایجاد نمی‌کنند. این علائم در صورت وقوع عبارتنداز:
- تورمی قابل مشاهده در پایین گردن که می‌تواند به خصوص هنگام اصلاح صورت و آرایش کردن واضح‌تر به نظر بیاید
- احساس تنگی در گلو
- سرفه
- خر خر صدا
- مشکل بلع
- مشکل تنفس
دلایل
غده تیروئید دو هورمون اصلی به نام تیروکسین(T4) و تری یدوتریونین(T3)تولید می‌کند. این هورمون‌ها در جریان خون به گردش درآمده و به تنظیم متابولیسم کمک می‌کنند. این هورمون‌ها درصد مصرف چربی و کربوهیدرات در بدن را برقرار می‌کنند و به کنترل دمای بدن کمک می‌کنند، ضربان قلب را تحت تأثیر قرار داده و به تنظیم تولید پروتئین‌ها کمک می‌کنند.
غده تیروئید همچنین هورمون کلسی تونین را تولید می‌کند که به تنظیم مقدار کلسیم بدن می‌کند.
غده هیپوفیز و هیپوتالاموس میزان تولید و ترشح این هورمون‌ها را کنترل می‌کنند.
این پروسه زمانی شروع می‌شود که هیپوتالاموس به غده هیپوفیز سیگنال فرستاده و هورمونی به نام هورمون محرک تیروئید(TSH)توسط هیپوفیز تولید می‌گردد. غده هیپوفیز مقدار مشخصی از TSH را بسته به مقدار هورمون T3 موجود در خون تولید می‌کند. غده تیروئید نیز در مقابل تولید هورمون‌های خود را بسته به مقدار TSH دریافتی از غده هیپوفیز تنظیم می‌کند.
داشتن گواتر لزوماً به این معنی نیست که تیروئید به طور طبیعی کار نمی‌کند. حتی زمانی که بزرگ باشد، تیروئید می‌تواند مقادیر طبیعی از هورمون را تولید کند. گرچه ممکن است مقادیر بالا یا پایینی از هورمون را تولید کند.
برخی فاکتورها می‌توانند سبب بزرگی غده تیروئید شوند. شایع‌ترین این موارد عبارتنداز:
کمبود ید: ید که برای تولید هورمون‌های تیروئیدی لازم است، به طور اولیه در آب دریا و خاک نواحی ساحلی یافت می‌شود. در جوامع در حال توسعه، افرادی که در مناطق دور از دریا و نواحی مرتفع زندگی می‌کنند اغلب دچار کمبود ید هستند و زمانی که غده تیروئید برای جذب ید بیشتر تلاش می‌کند، بزرگ‌تر شده و دچار گواتر می‌شود. کمبود اولیه ید زمانی بدتر می‌شود که رژیم غذایی افراد حاوی مواد مهار کننده هورمون مانند کلم و بروکلی باشد.
گرچه کمبود ید تغذیه‌ای علت اصلی گواتر در بسیاری از مناطق جهان می‌باشد، اما در کشورهایی که از مواد غنی از ید مانند نمک یددار استفاده می‌کنند، عامل گواتر نمی‌باشد.
بیماری گریوز: گواتر می‌تواند زمانی ایجاد شود که غده تیروئید مقادیر فراوانی از هورمون را تولید کند(هایپرتیروئیدیسم). در بیماری گریوز آنتی بادی‌هایی که توسط سیستم ایمنی تولید می‌شوند به طور اشتباه غده تیروئید را مورد حمله قرار می‌دهند و سبب تولید مقادیر اضافی تیروکسین می‌شوند. این تحریک بیش از حد سبب تورم تیروئید می‌گردد.
بیماری هاشیموتو: گواتر همچنین می‌تواند ناشی از کاهش تولید تیروکسین باشد(هایپوتیروئیدیسم). مانند بیماری گریوز، بیماری هاشیموتو نیز یک اختلال خود ایمنی است. اما به جای تولید بیش از حد هورمون موجب آسیب به تیروئید شده و مقدار تولید آن بسیار کاهش می‌یابد.
با کاهش مقادیر هورمون تیورئیدی غده هیپوفیز مجبور می‌شود TSH بیشتری را تولید کند که سبب بزرگی غده تیروئید می‌گردد.
گواتر مولتی ندولر: در این بیماری، گره‌هایی سفت یا پر از مایع متعدد به نام ندول در هر دو طرف تیروئید ایجاد می‌شوند که سبب بزرگی تیروئید می‌شوند.
ندول‌های منفرد تیروئید: در این مورد، یک ندول در یکی از دو طرف تیروئید ایجاد می‌شود. اغلب این ندول‌ها غیرسرطانی بوده و منجر به سرطان نمی‌شوند.
سرطان تیروئید: شیوع سرطان تیروئید بسیار کمتر از ندول‌های خوش خیم تیروئید است. نمونه برداری از ندول تیروئیدی در تشخیص سرطانی بودن آنان روشی بسیار دقیق است.
حاملگی: هورمونی به نام HCG(گنادوتروپین جفتی انسانی) که در طول حاملگی تولید می‌شود ممکن است سبب بزرگی تیروئید گردد.
التهاب: تیروئیدیت یک بیماری التهابی است که می‌تواند درد و تورم در تیروئید ایجاد کند. همچنین می‌تواند سبب تولید بیش از حد تیروکسین شود.
عوامل خطرزا
گواتر می‌تواند هر کسی را درگیر کند. ممکن است مادرزادی بوده یا در هر مرحله‌ای از زندگی ایجاد شود. برخی از عوامل خطرزای شایع عبارتنداز:
کمبود ید در رژیم غذایی: افرادی که در مناطق خالی از ید زندگی می‌کنند یا به مواد غنی از ید دسترسی ندارند، در معرض خطر گواتر هستند.
افراد مؤنث: به دلیل اینکه خانم‌ها بیشتر در معرض بیماری‌های تیروئید هستند، احتمال ابتلای آنان به این بیماری نیز بیشتر است.
سن فرد: گواتر در افراد بالای ۴۰ سال شایع‌تر است.
سابقه پزشکی: سابقه فامیلی یا فردی بیماری‌های خود ایمنی فرد را در معرض خطر قرار می‌دهد.
حاملگی و یائسگی: بنا به دلایلی که هنوز واضح نیستند، احتمال ایجاد مشکلات تیروئیدی در دوران حاملگی و یائسگی بیشتر است.
داروهای خاص: مصرف برخی درمان‌های داروهایی مانند داروی قلب آمیودارون و داروی روانپزشکی لیتیم خطر را افزایش می‌دهند.
قرار گرفتن در معرض اشعه: رادیوتراپی ناحیه گردن یا قفسه سینه و یا قرار گرفتن در معرض اشعه در تأسیسات اتمی خطر ابتلا را افزایش می‌دهند.
عوارض
گواترهای کوچک که مشکلات جسمانی یا ظاهری ایجاد نمی‌کنند جایی برای نگرانی ندارند. اما گواترهای بزرگ‌تر می‌توانند تنفس و بلع را مشکل سازند و سبب سرفه و خس خس شوند.
گواتر ناشی از بیماری‌های دیگر مانند هایپوتیروئیدیسم یا هایپرتیروئیدیسم می‌تواند مرتبط با طیفی از علائم از خستگی و افزایش وزن تا کاهش ناگهانی وزن، بی‌قراری و مشکلات خواب شوند.
تشخیص
پزشک می‌تواند غده تیروئید بزرگ شده را تنها با لمس ساده گردن تشخیص دهد. در برخی موارد، پزشک می‌تواند وجود ندول‌ها را نیز حس کند.
تشخیص گواتر همچنین شامل موارد زیر است:
تست هورمون: آزمایش خون می‌تواند مقدار هورمون تولید شده توسط غده تیروئید و هیپوفیز را معین کند. اگر تیروئید کم کار باشد، سطح هورمون تیروئید پایین خواهد بود. همزمان، سطح هورمون TSH بالا خواهد رفت تا کاهش هورمون‌های تیروئید را جبران کند.
گواتر مرتبط با پرکاری تیروئید اغلب سطح بالایی از هورمون تیروکسین و سطح پایینی از TSH خواهد داشت.
آزمایش آنتی بادی: برخی از دلایل گواتر عبارت است از تولید آنتی بادی‌های غیرطبیعی. آزمایش خون وجود این آنتی بادی‌ها را مشخص خواهد کرد.
سونوگرافی: پروب سونوگرافی روی گردن قرار داده شده و با برخورد امواج فراصوت به غده و برگشت آن تصویر تیروئید روی نمایشگر تشکیل خواهد شد. این تصاویر اندازه غده و وجود ندول‌ها را مشخص خواهد کرد.
اسکن تیروئید: در اسکن تیروئید، یک ایزوتوپ رادیواکتیو به ورید داخل آرنج فرد تزریق خواهد شد. سپس فرد روی تخت دراز خواهد کشید در حالیکه سرش رو به پشت است. یک دوربین مخصوص تصویری از تیروئید را روی صفحه نمایشگر نشان خواهد داد.
زمان مورد نیاز برای این پروسه بسته به زمانی که ایزوتوپ به غده تیروئید برسد متفاوت است. اسکن تیروئید اطلاعاتی در مورد منشأ و اندازه تیروئید خواهد داد اما روشی تهاجمی، زمان‌بر و پرهزینه نسبت به سونوگرافی است.
نمونه برداری: در طول نمونه برداری، از سونوگرافی برای هدایت سوزن به تیروئید استفاده می‌شود تا نمونه‌ای از غده برداشته شود.
درمان
درمان گواتر بسته به اندازه غده، علائم فرد و علت اساسی بیماری است. پزشک ممکن است روش‌های درمانی زیر را پیشنهاد دهد:
صبر کردن: اگر گواتر کوچک بوده و مشکلی ایجاد نکند و تیروئید به طور طبیعی کار کند، پزشک از بیمار خواهد خواست تا صبر کند.
دارو درمانی: اگر فرد مبتلا به کم کاری تیروئید باشد، جایگزینی هورمون با داروی لووتیروکسین انجام خواهد گرفت تا علائم کم کاری از بین رفته و سطح هورمون TSH کاهش یابد و اندازه تیروئید به اندازه نرمال خود برگردد.
برای التهاب غده تیروئید، پزشک آسپرین یا داروهای کورتیکواستروئیدی را برای درمان التهاب تجویز خواهد کرد. برای گواتر مرتبط با پرکاری تیروئید ، فرد ممکن است نیاز به داروهایی برای کاهش هورمون‌های تیروئیدی داشته باشد.
جراحی: خازج کردن کل تیروئید یا بخشی از آن یکی از گزینه‌های درمانی در صورتی است که گواتر بزرگ سبب ناراحتی و مشکلات بلع و تنفس شود. این درمان می‌تواند در برخی موارد در صورت وجود گواتر ندول که سبب پرکاری تیروئید می‌شود نیز به کار گرفته شود.
همچنین یکی از گزینه‌های درمان سرطان تیروئید نیز می‌باشد.
فرد پس از جراحی بسته به مقداری از تیروئید که برداشته شده است، داروی لووتیروکسین مصرف کند.
ید رادیواکتیو: در برخی موارد، ید رادیواکتیو برای درمان غده تیروئید پرکار به کار می‌رود. ید به صورت خوراکی مصرف شده و از طریق جریان خون به غده تیروئید رسیده و سلول‌های تیروئید ر تخریب می‌کند. در نتیجه غده کوچک‌تر می‌شود، اما می‌تواند سبب کم کاری تیروئید شود.
