سردرد یک نوع درد ارجاعی به سطح سر است که از ساختارهای عمقی سر منشا می‌گیرد. برخی سردردها از محرک‌های درد در درون حفرۀ جمجمه ناشی می‌شوند ولی برخی دیگر، از دردهای خارج جمجمه‌ای منشا می‌گیرند؛ نظیر سردردهای ناشی از سینوس‌های بینی.
سردردهای دارای منشا درون جمجمه‌ای
مناطق حساس به درد در حفرۀ جمجمه. بافت‌های مغز دردهای شدیدی ایجاد می‌کنند که به‌عنوان سردرد شناخته می‌شوند. هم‌چنین هر نوع تحریک ضربه‌ای، له‌کننده یا کشندۀ عروق خونی مننژ، ایجاد سردرد می‌کند. یک ساختار بسیار حساس، شریان مننژی میانی است و جراحان اعصاب همیشه مواظب هستند که این شریان را قبل از انجام جراحی مغز زیر بی‌حسی موضعی به‌طور اختصاصی بی‌حس کنند.
ناحیه‌هایی از سر که سردرد داخل جمجمه‌ای به آنها ارجاع داده می‌شود. تحریک گیرنده‌های درد درون حفرۀ جمجمه بالاتر از چادرینه و سطح فوقانی چادرینه باعث می‌شود که ایمپالس‌های درد در قسمت مغزی مربوط به عصب پنجم مغزی عصب‌دهی می‌شوند، به وجود می‌آید.
برعکس، ایمپالس‌های درد در زیر چادرینه عمدتاً به‌وسیلۀ اعصاب زبانی-حلقی، واگ و عصب دوم گردنی وارد دستگاه عصبی مرکزی می‌شوند. این اعصاب عمدتاً بالا و پشت سر و تا کمی زیر گوش را عصب‌دهی می‌کنند. بنابراین محرک‌های دردآور زیر چادرینه، سردرد پس‌سری ایجاد می‌کنند که به قسمت خلفی سر ارجاع می‌شود.
انواع سردردهای داخل‌جمجمه‌ای
سردرد ناشی از مننژیت. یکی از شدیدترین سردردها از مننژیت ناشی می‌شود. مننژیت باعث التهاب پرده‌های مننژ و از جمله نواحی حساس سخت‌شامه و نواحی حساس دور سینوس‌های وریدی می‌شود. چنین آسیب شدیدی می‌تواند سردرد شدیدی ایجاد کند که به کل سر ارجاع می‌یابد.
سردرد ناشی از فشار پائین مایع مغزی نخاعی. با خارج کردن تنها ۲۰ میلی‌لیتر مایع از کانال نخاعی در یک فرد ایستاده، با خارج کردن این مقدار مایع، حالت شناوری مغز که در حالت طبیعی به‌وسیلۀ این مایع تامین می‌شود تا حدودی کم می‌گردد. سنگینی مغز، سطوح مختلف سخت‌شامه را می‌کشد و باعث تغییر شکل آن می‌شود و همین موضوع گیرنده‌های درد را تحریک می‌کند و سردرد به وجود می‌آید.
سردرد میگرنی. سردرد میگرنی نوع خاصی از سردرد است که به نظر می‌رسد از یک نوع پدیدۀ غیرطبیعی عروقی ناشی می‌شود، هر چند که مکانیسم آن به‌درستی شناخته نشده‌است سردردهای میگرنی اغلب با احساس‌های پیش‌درآمد مختلف نظیر تهوع، از دست رفتن بینایی در قسمتی از میدان دید، آئورای (aura) بینایی و انواع توهم‌های حسی شروع می‌شوند. معمولاً، علائم پیش درآمد، ۳۰ دقیقه تا یک ساعت قبل از شروع سردرد وجود دارند. هرگونه که توجیه‌کننۀ میگرن باشد، باید بروز علائم پیش درآمد آن را نیز توجیه کند.
یک تئوری دربارۀ علت سردردهای میگرنی این است که هیجان یا فشارهای روحی طولانی باعث می‌شوند برخی شریان‌های مغزی به‌طور رفلکسی دچار اسپاسم شوند. تنگی عروق از نظر تئوری در قسمت‌هایی از مغز ایسکمی ایجاد می‌کند و همین واقعه مسئول بروز علائم پیش درآمد است. سپس در نتیجۀ ایسکمی شدید، دیواره‌های عروق دچار مشکل می‌شوند که شاید به‌صورت خستگی مفرط عضلات صاف منقبض در دیوارۀ در دیوارۀ رگ‌ها باشد و همین علت باعث می‌شود که دیواره‌های عروق شُل شوند و به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت قادر به حفظ تونوس عروقی نباشند. فشار خون درون عروق باعث اتساع و ضربان شدید آنها می‌شود و فرض بر این است که کشیدگی بیش از حد دیوارۀ شریان‌ها (شامل شریان‌های خارج‌جمجمه‌ای نظیر شریان تمپورال)، سردرد میگرنی را به وجود می‌آورد. سایر تئوری‌ها دربارۀ علت سردرد میگرنی عبارتند از سرکوب منتشر قشری، اختلالات روانی و تنگی عروق ناشی از افزایش موضعی یون پتاسیم در مایع مغزی خارج سلولی.
ممکن است یک زمینۀ ژنتیکی مساعدکننده نیز در ایجاد سردرد میگرنی نقش داشته باش، زیرا سابقۀ خانوادگی مثبت در ۶۵ تا ۹۰ درصد بیماران مبتلا بع سردرد میگرنی وجود دارد. سردردهای میگرنی در زنان دو برابر بیشتر از مردان رخ می‌دهند.
سردرد الکلی. معمولاً متعاقب مصرف الکل سردرد ایجاد می‌شود. احتمالاً الکل به علت اثرات سمی خود بر روی بافت‌ها، به‌طور مستقیم به پرده‌ای مننژ آسیب می‌رساند و نوعی درد داخل‌جمجمه‌ای ایجاد می‌کند. دهیدراسیون ممکن است نقشی در خماری یا کسالت ناشی از الکل داشته باشد که به دنبال زیاده‌روی در مصرف الکل ایجاد می‌شود. هیدراسیون اغلب سبب کم‌رنگ شدن این حالت می‌شود اما سردرد ئ سایر علائم مستی بیش از حد را از بین نمی‌برد.
