سردردهای بازگشتی (Rebound headaches) در اثر استفاده‌ی منظم و طولانی‌مدت از داروها برای درمان سردردهایی مثل میگرن به وجود می‌آیند. مسکن‌هایی که سردردها را به طور موقتی درمان می‌کنند. با این حال اگر بیشتر از دوتا در روز برای یک هفته استفاده شوند، شاید محرک سردردهای بازگشتی باشند.
به نظر می‌آید هر دارویی که برای تسکین سردرد مصرف شود می‌تواند سردرد بازگشتی ایجاد کند ولی فقط زمانی که ناهنجاری مربوط به سردرد وجود داشته باشد. مسکن‌هایی که معمولاً برای دیگر عوارض، مثل آرتریت استفاده می‌شوند، نشان داده نشده است که باعث سردرد شوند.
سردردهای بازگشتی معمولاً با توقف مصرف دارو برطرف می‌شوند. این ترک دارو در کوتاه‌مدت مشکل است ولی با کمک پزشک می‌توان در درازمدت از پس آن برآمد.
نشانه‌ها
علائم و نشانه‌های سردرد بازگشتی نسبت به سردردی که دارو برای آن مصرف می‌شود و داروهایی که مصرف می‌گردد متفاوت است. سردرد بازگشتی تمایل دارد تا:
- هر روز یا نزدیک به هر روز اتفاق بیفتد و اغلب صبح زود بیدارتان کند.
- با داروهای مسکن بهتر شود ولی با رفع اثر آن‌ها برگردد.
دیگر علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
- حالت تهوع
- بی‌حالی
- بی‌قراری و دشواری در تمرکز
- مشکلات حافظه
- تحریک‌پذیری
زمان مراجعه به پزشک
سردردهای گاه و بیگاه شایع اند ولی جدی گرفتن آن‌ها مهم است. برخی از انواع سردردها می‌توانند زندگی افراد را در معرض تهدید قرار دهند.
در صورت مشاهده‌ی موارد زیر به دنبال فوریت‌های پزشکی باشید:
- ناگهانی و شدید باشد.
- همراه با تب، سفتی گردن، قرمزی، گیجی، تشنج، دوبینی، ضعف، بی‌حسی و مشکل در تکلم اتفاق بیفتد.
- پس از آسیب به سر به وجود بیاید.
- با وجود استراحت و مصرف مسکن بدتر شود.
- در فردی با سن بالای ۵۰ نوع جدیدی از سردرد باشد.
- از خواب بیدارتان کند.
در صورت مشاهده‌ی موارد زیر با پزشک‌تان مشورت کنید:
- داشتن دو سردرد یا بیشتر در طول هفته
- از مسکن برای سردرد بیش از دوبار در هفته استفاده نمائید.
- نیاز به دوز بالاتری از مسکن برای تسکین درد احساس می‌کنید.
- الگوی سردرد تغییر کند.
- سردردها بدتر شوند.
دلایل
سردردهای بازگشتی می‌توانند در صورت استفاده‌ی متناوب از داروها ایجاد شوند. با این حال ریسک ایجاد سردرد بر اثر استفاده‌ی بیش از حد از دارو به نوع آن بستگی دارد؛ هر نوع دارودرمانی برای سردرد حاد پتانسیل آن را دارد که به سردرد بازگشتی تبدیل شود:
- مسکن‌های ساده: مسکن‌های معمولی مثل آسپرین و استامینوفن (Tylenol) شاید به سردرد بازگشتی منجر شوند؛ به‌ویژه اگر دوزهای پیشنهادی روزانه را افزایش دهید. مسکن‌هایی نظیر ایبوپروفن (Advil, Motrin IB) و ناپروکسن سدیم (Aleve) خطری کمتری را از این نظر متوجه فرد می‌سازند.
- مسکن‌های ترکیبی: مسکن‌های بدون نیاز به نسخه که کافئین، آسپرین و استامینوفن را ترکیب می‌کنند یکی از متهمان معمول می‌باشند. این گروه همچنین شامل داروهای تجویزی مظیر فیورینال است که حاوی آرامبخش بوتالبیتال می‌باشد. ترکیبات حاوی بوتالبیتال خطری بالایی در ایجاد سردردهای بازگشتی دارند؛ بنابراین بهترین کار عدم استفاده از آن‌ها در تسکین سردردهاست. اگر از این دارو استفاده می‌کنید، آن را به کمتر از ۴ روز در ماه تقلیل دهید.
- داروها میگرن: داروهای میگرنی متفاوتی با سردردهای بازگشتی ارتباط دارند که شامل تریپتان (Imitrex, Zomig) و برخی ارگوت‌هاست؛ مثل ارگوتامین. این داروها تا حدودی خطر ایجاد سردردهای بازگشتی را بیشتر می‌کنند. ارگوت دی‌هیدروارگوتامین (D.H.E. 45) به نظر می‌آید پتانسیل پائین‌تری برای ایجاد مشکل داشته باشد.
- مواد مخدر: مسکن‌های گرفته شده از افیون‌ها و ترکیبات مواد مخدر سنتتیک شامل ترکیبات کدئین و استامینوفن هستند. این داروها نیز خطر بالایی در ایجاد سردردهای بازگشتی دارند.
- دوزهای روزانه‌ی کافئین از قهوه‌ی صبحانه و نوشابه‌ی ناهار گرفته تا مسکن‌ها و دیگر محصولاتی که حاوی این محرک ملایم اند، شاید سردردهای بازگشتی را هم تحریک کنند. برچسب محصولات را بخوانید تا مطمئن شوید که کافئین بیشتری از آنچیزی که مدنظرتان هست مصرف نمی‌کنید.
عوامل خطرزا
- سابقه‌ی داشتن سردردهای مزمن: سابقه‌ی وجود میگرن، سردردهای تنشی یا دیگر سردردها شما را در خطر سردردهای بازگشتی قرار می‌دهد.
- استفاده‌ی متناوب از داروهای سردرد: در صورت استفاده از ترکیب مسکن‌ها، ارگوتامین یا تریپتان ۱۰ روز یا بیشتر در ماه یا دیگر مسکن‌ها بیشتر از ۱۵ روز در ماه؛ به‌ویژه اگر این استفاده‌ی منظم برای ۳ ماه یا بیشتر ادامه یابد.
تست‌ها و تشخیص
تشخیص سردرد بازگشتی معمولاً بر پایه‌ی سابقه‌ی داشتن سردردهای مزمن و استفاده‌ی متناوب از دارو می‌باشد. آزمایش ضرورتاً مورد نیاز نیست.
داروها و درمان
برای شکستن چرخه‌ی سردردهای بازگشتی، باید داروهای ضد درد را محدود کرد. وابسته به دارویی که مصرف می‌کنید، پزشک احتمالاً شما را از مصرف آن منع کرده یا دوز مصرفی را به‌تدریج کاهش خواهد داد.
شکستن چرخه
با توقف دارودرمانی، باید انتظار داشته باشید که قبل از بهبود، وضع سردردهایتان بدتر شود. وابستگی به دارو ریسک فاکتوری برای داروهایی است که موجب سردرد بازگشتی شده‌اند و شاید نشانه‌های ترک، مانند عصبانیت، بی‌قراری، حالت تهوع، استفراغ، بی‌خوابی یا یبوست بروز نمایند. این نشانه‌ها عموماً ۲ تا ۱۰ روز ادامه خواهد داشت ولی چند هفته نیز می‌توان انتظار آن‌ها را داشت.
پزشک شاید داروهایی را برای کم کردن سردردها و عوارض جانبی ترک دارو پیشنهاد کند. این نوع درمان انتقالی است و شاید شامل داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، کورتیکوستروئید یا دی‌هیدروارگوتامین (اغلب داخل وریدی) باشد.
بستری شدن
برخی اوقات بهتر است در طی ترک یک دارو در محیطی کنترل شده بود. بستری شدن در بیمارستان برای مدتی کوتاه شاید پیشنهاد خوبی باشد اگر:
- ترک دارو توسط خودتان امکان‌پذیر نباشد.
- عارضه‌ی دیگری نظیر افسردگی یا اضطراب وجود داشته باشد.
- در حال مصرف دارویی باشید که دوزهای سنگینی از مواد مخدر یا آرامبخش بوتالبیتال دارند.
- محدود شده یا از حمایت خانواده محروم باشید.
دارودرمانی برای پیشگیری
پس از شکستن چرخه‌ی سردرد بازگشتی، ارتباط خود را با پزشک قطع نکنید تا عدم برگشت بیماری یا یپدا کردن راه‌های بی‌خطر برای حل مشکل دشوار نباشد. در طول ترک یا پس از آن پزشک شاید هر یک از داروهای روزانه‌ی زیر را برای پیشگیری تجویز نماید.
- ضدافسردگی تری‌سایکلینی مثل آمیتریپتیلین یا نورتریپتیلین (Pamelor)
- ضدتشنجی نظیر دیوالپراکس (Depakote)، توپیرامات (Topamax, Qudexy XR, Trokendi XR) یا گاباپنتین (Gralise, Neurontin)
- بتابلاکری نظیر پروپرانولول (Inderal, Innopran XL)
- مسدودکننده‌ی کانال کلسیمی نظیر وراپامیل (Calan, Verelan, others)
این داروها می‌توانند به کنترل درد بدون خطر سردردهای بازگشتی کمک نمایند. اگر دقت کنید، می‌توانید دارویی را برای سردردهای آینده‌ی خود پیدا کنید. مطمئن باشید که داروها را طبق نسخه مصرف می‌کنید.
درمان رفتار شناختی
در طی این صحبت‌درمانی، راه‌هایی برای سازش با سردرد یاد خواهید گرفت. همچنین در طی این درمان روی سبک زندگی و ثبت سردردها کار خواهد شد.
پیشگیری
- داروهای سردردتان را همانگونه که پزشک تجویز نموده مصرف کنید.
- اگر نیازتان به مسکن بیش از ۲ بار در هفته است با پزشک در میان بگذارید.
- از مسکن‌های حاوی موادمخدر یا بوتالبیتال اجتناب کنید.
- از مسکن‌های بدون نیاز به نسخه، مانند آسپرین و استامینوفن کمتر از ۱۵ روز در ماه استفاده نمائید.
- مصرف تریپتان‌ها یا مسکن‌های ترکیبی را به کمتر از ۹ روز در ماه محدود کنید.
مراقبت از خود می‌تواند جلوی بسیاری از سردردها را بگیرد. از محرک‌های سردرد اجتناب نمائید. اگر از این محرک‌ها اطلاعی ندارید بهتر است سردردهایتان را با جزئیات ثبت نمائید تا الگوی آن‌ها را بفهمید.
خواب کافی داشته باشید. هر روز در زمان‌های یکسانی بخوابید و بیدار شوید؛ حتی در آخر هفته‌ها. وعده‌های غذای‌تان را فراموش نکنید. روزتان را با صبحانه‌ای کامل شروع کنید. شام و ناهارتان را در زمان‌های مقرری بخورید و آب کافی بنوشید. مرتب ورزش کنید. فعالیت بدنی باعث می‌شود مواد شیمیایی که سیگنال‌های درد به طرف مغز مسدود شوند. با تأیید پزشک، ورزش‌های موردعلاقه‌تان را انتخاب کنید؛ مثل پیاده‌وری، شنا یا دوچرخه‌سواری. برای اجتناب از آسیب‌دیدگی آهسته شروع کنید.
مقاله‌ی مرتبط: ۵۵ راهکار علمی برای کاهش وزن دائمی
استرس را کاهش دهید. برنامه داشته باشید. برنامه‌هایتان را ساده کنید. طراحی داشته باشید و سعی کنید مثبت باقی بمانید. ریلکس کنید. یوگا، مدیتیشن یا ورزش‌های اینچنین را امتحان کنید. به موسیقی گوش دهید، کتاب بخوانید و با آب گرم حمام کنید. وزن کم کنید. چاق ی می‌تواند به سردرد منجر شود؛ بنابراین سعی کنید وزن کم کنید و برنامه‌ای پیدا کنید که مناسب شما باشد. دخانیات را ترک کنید.
