انسفالیت به التهاب مغز گفته می‌شود. برخی دلایل برای این بیماری وجود دارد ولی شایع‌ترین آن‌ها عفونت ویروسی است. انسفالیت اغلب فقط موجب به‌وجود آمدن علائم و نشانه‌های شبیه آنفولانزای خفیف، مثل تب و سردرد می‌شود یا اصلاً نشانه‌ای را به‌وجود نمی‌آورد. برخی اوقات نشانه‌های شبیه آنفولانزا بسیار شدید اند. انسفالیت همچنین می‌تواند موجب گیجی در فکر کردن، تشنج یا مشکلات حسی و حرکتی شود.
انسفالیت در موارد نادر می‌تواند جان بیمار را بگیرد. تشخیص به‌موقع و درمان بسیار مهم اند؛ چون پیش‌بینی تأثیر انسفالیت بر افراد دشوار است.
نشانه
بیشتر بیماران انسفالیت نشانه‌های شبیه آنفولانزا دارند؛ مثل:
- سردرد
- تب
- درد عضلات و مفاصل
- خستگی و ضعف
برخی اوقات علائم و نشانه‌ها شدیدتر می‌شوند؛ مثل:
- گیجی، آشفتگی با توهم
- تشنج
- از دست دادد حس با فلجی در برخی نواحی صورت یا بدن
- ضعف عضلانی
- مشکلات تکلمی و شنوایی
- از دست دادن هوشیاری
در نوزادان و کودکان کم‌سن‌وسال، علائم و نشانه‌ها شاید شامل موارد زیر نیز باشد:
- تورم در نقاطی از جمجمه‌ی نوزاد (فونتانل‌ها)
- حالت تهوع و استفراغ
- سفتی بدن
- تغذیه‌ی ضعیف یا بیدار نشدن به‌منظور غذا خوردن
- تحریک‌پذیری
زمان مراجعه به پزشک
در صورت داشتن هر یک از شدیدترین نشانه‌های مرتبط با انسفالیت به پزشک مراجعه کنید. سردرد شدید، تب و تغییر هوشیاری نیازمند مراقبت فوری اند. نوزادان و کودکان کم‌سن‌وسال با علائم و نشانه‌های انسفالیت باید مراقبت فوری دریافت کنند.
دلایل
دلیل دقیق اسفالیت معلوم نیست اما زمانی که دلیل معلوم باشد، بیشتر مواقع عفونت ویروسی است. عفونت‌های باکتریایی و عوارض التهابی غیرعفونی نیز می‌توانند موجب انسفالیت شوند.
دو نوع کلی انسفالیت داریم:
- انسفالت اولیه: این عارضه با عفونی شدن مستقیم مغز یا ویروس یا دیگر عوامل عفونی ایجاد می‌شود. عفونت شاید در یک ناحیه تجمع یافته یا پخش شده باشد. عفونت شاید در نتیجه‌ی فعال شدن دوباره‌ی عفونتی ویروسی باشد که از بیماری‌های قبلی به جا مانده است.
- انسفالیت ثانویه: این عارضه در نتیجه‌ی نقص در عمل سیستم ایمنی در واکنش به عفونت در جای دیگری از بدن ایجاد می‌شود. به جای حمله فقط به سلول‌هایی که موجب عفونت شده‌اند، سیستم ایمنی اشتباهاً به سلول‌های سالم در مغز نیز هجوم خواهد برد. انسفالیت ثانویه که با نام انسفالیت پس از عفونت نیز شناخته می‌شود، اغلب دو یا سه هفته پس از عفونت ابتدائی به وجود می‌آید.
دلایل شایع ویروسی
ویروس‌هایی که می‌توانند موجب انسفالیت شوند عبارتند از:
- ویروس هرپس سیمپلکس (HSV): هر دو نوع این ویروس، نوع ۱ (مرتبط با دردهای سرد و تاول تب اطراف دهان) و نوع ۲ (مرتب با هرپس تناسلی) می‌توانند موجب انسفالیت شوند. انسفالیت در اثر هرپس سیمپلکس نوع ۱ نادر است اما می‌تواند به آسیب جدی مغز یا مرگ بیانجامد.
- ویروس‌های هرپس دیگر: این‌ها می‌تواند شامل اشتاین-بار ویروس (عامل مونوکلئوز عفونی) و واریسلا-زوستر (عامل آبله‌مرغان و زونا) باشند.
- انتروویروس‌ها: این ویروس‌ها شامل پولیوویروس و کوکس‌ساکی هستند که معمولاً موجب بیماری‌هایی با نشانه‌های آنفولانزا مانند، مثل التهاب چشم و درد شکمی می‌شوند.
- ویروس‌های پشه‌زاد: این ویروس‌ها می‌توانند موجب عفونت‌هایی مثل نیل غربی، لاکراس، سنت لوئیس، انسفالیت‌های equine غربی و شرقی شوند. نشانه‌های عفونت شاید در طول چند روز تا چند هفته پس از قرار گرفتن در معرض ویروس‌های پشه‌زاد ظاهر شوند.
- ویروس‌های کنه‌زاد: ویروس Powassan توسط کنه‌ها منتقل شده و موجب انسفالیت در ایالت‌های غربی میانی آمریکا می‌شود. نشانه‌ها معمولاً یک هفته پس از گزش کنه‌ی آلوده ایجاد می‌شوند.
- ویروس هاری: عفونت با ویروس هاری، معمولاً در اثر گازگرفتگی حیوانات، موجب پیشرفت سریع به سمت انسفالیت پس از شروع نشانه‌ها می‌شود. این عامل نادر است.
- عفونت‌های دوران کودکی: عفونت‌های شایع کودکی، مثل سرخک، اوریون و سرخک آلمانی (روبلا) قبلاً جزو دلایل شایع انسفالیت به حساب می‌آمدند اما اکنون به خاطر گستردگی واکسیناسیون در مقابل این عفونت‌ها، کمیاب است.
عوامل خطر
هر کسی می‌تواند دچار انسفالیت شود؛ عواملی که خطر را بالا می‌برند عبارتند از:
- سن: برخی انواع انسفالیت در برخی گروه‌های سنی شایع‌تر اند. در کل، کودکان کم‌سن‌وسال و بزرگسالان مسن‌تر در خطر بالاتری برای بیشترین انواع انسفالیت‌های ویروسی قرار دارند.
- سیستم ایمنی تضعیف‌شده: بیماران HIV/ایدز، مصرف‌کنندگان داروهای سرکوبگر سیستم ایمنی و کسانی که به نحوی دچار تضعیف سیستم ایمنی شده‌اند، در خطر بالاتری برای انسفالیت قرار دارند.
- مناطق جغرافیایی: ویروس‌های پشه یا کنه‌زاد در برخی مناطق ویژه‌ی جغرافیایی شایع هستند.
- فصل سال: ویروس‌های پشه یا کنه‌زاد تمایل دارند در فصل تابستان بیشتر باشند.
عوارض
عوارض انسفالیت متفاوت و وابسته به عوامل زیر هستند:
- سن
- عامل عفونت
- شدت بیماری اولیه
- مدت زمان بین ظهور بیماری و درمان
افرای با بیماری‌های خفیف معمولاً طی چند هفته بدون عوارض بلندمدت ریکاوری می‌شوند
عوارض بیماری شدید
التهاب می‌تواند به مغز آسیب زده و امکان دارد به کُما یا مرگ منتج شود.
عوارض دیگر با تفاوت زیاد در شدت، شاید ماه‌ها وجود داشته یا موقتی باشند. این عوارض عبارتند از:
- خستگی دائمی
- ضعف یا عدم هماهنگی عضلانی
- تغییرات شخصیتی
- مشکلات حافظه
- فلجی
- نقص شنوایی یا بینایی
- اختلالات تکلم
تشخیص
پزشک تشخیص را با معاینه‌ی کامل بدنی و سابقه‌ی پزشکی آغاز می‌کند. سپس شاید موارد زیر پیشنهاد شود:
- تصویربرداری مغزی: MRI یا CT اسکن هر گونه تورمی را در مغز یا عارضه‌ی دیگری که موجب به‌وجود آمدن نشانه‌ها شده، مثل تومور، نمایان می‌سازد.
- بزل نخاعی (پونکسیون کمری): سوزنی از بین مهره‌های کمری برای برداشت مایع مغزی‌نخاعی وارد می‌شود. تغییرات در این مایع می‌تواند عفونت و التهاب را در مغز نشان دهد. برخی اوقات از نمونه‌ی مایع مغزی‌نخاعی برای شناسایی عامل ویروسی و… استفاده می‌شود.
- تست‌های آزمایشگاهی دیگر: نمونه‌های خونی، ادرار یا ترشحات پشت گلو برای یافتن ویروس یا دیگر عوامل عفونی آزمایش می‌شوند.
- الکتروانسفالوگرام (EEG): الکترودهای برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز روی پوست سر قرار می‌گیرند. برخی الگوهای غیرمعمول شاید تشخیص انسفالیت را نشان دهند.
- بیوپسی مغزی: این مورد نادر است ولی گاهاً بافت مغزی برای تست کردن برداشته می‌شود. بیوپسی مغزی فقط پس از بدتر شدن نشانه‌ها و عدم تأثیر درمان انجام می‌شود.
درمان
درمان انسفالیت خفیف معمولاً شامل موارد زیر است:
- استراحت مطلق
- مصرف زیاد مایعات
- داروهای ضدالتهاب مثل استامینوفن (Tylenol)، ایبوپروفن(Advil, Motrin IB) و ناپروکسن سدیم (Aleve) برای تسکین سردرد و تب
داروهای ضدویروسی
انسفالیت در اثر برخی ویروس‌ها معمولاً نیازمند درمان ضدویروسی است.
داروهای آنتی‌ویرال به طور شایعی برای درمان انسفالیت یافت می‌شوند که شامل موارد زیر است:
- اسیکلوویر (Zovirax)
- گان‌سیکلوویر (Cytovene)
- فوسکارنت (Foscavir)
برخی ویروس‌های مثل ویروس‌های حشره‌زاد به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند. با این حال چون ویروس مخصوص شاید بلافاصله شناسایی نشود، پزشکان اغلب درمان فوری را با اسیکلوویر شروع می‌کنند. اسیکلوویر می‌تواند در برابر HSV که موجب عوارض جدی می‌شود، کارآمد ظاهر شود.
داروهای آنتی‌ویرال در کل خوب تحمل می‌شوند. عوارض جانبی نادری مثل آسیب کلیوی کم پیش می‌آید.
مراقبت حمایتی
افرادی که با انسفالیت شدید در بیمارستان بستری شده‌اند شاید به موارد زیر نیاز داشته باشند:
- کمک در تنفس مثل پایش بادقت تنفس و عملکرد قلبی
- مایعات داخل وریدی برای مطمئن شدن از آب و مواد ضروری کافی
- داروهای ضدالتهاب، مثل کورتیکوستروئیدها، برای کاهش تورم و فشار درون جمجمه
- داروهای ضدتشنج، مثل فنی‌توئین (Dilantin)، برای توقف یا پیشگیری از تشنج
درمان فالوآپ
اگر عوارض انسفالیت را تجربه کردید، شاید به درمان اضافی نیاز داشته باشید؛ مثل:
- فیزیوتراپی
- کاردرمانی
- گفتاردرمانی
- روان‌درمانی
پیشگیری
- رعایت موارد بهداشتی مثل شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، مخصوصاً بعد از دستشویی و قبل و بعد از غذا خوردن
- عدم استفاده از ظروف مشترک
- آموزش عادات خوب بهداشتی به فرزندان
- واکسیناسیون
محافظت در برابر پشه و کنه
- پوشش مناسب در موقعیت و زمان‌های پرخطر
- استفاده از دورکننده‌های پشه
- استفاده از حشره‌کش‌ها
- اجتناب از فعالیت‌های غیرضروری که شما را در معرض پشه‌ها قرار می‌دهد.
- خلاص شدن از شر آب‌های راکد اطراف منزل
- مراقب بودن در برابر علائم بیماری‌های ویروسی بیرون خانه؛ مثل پرنده‌های مرده
محافظت از کودکان کم‌سن‌وسال
استفاده از دورکننده‌های حشرات برای نوزادان زیر ۲ ماه توصیه نمی‌شود. به جای آن، پوشش نوزاد باید مناسب باشد.
برای نوزادان و کودکان بزرگ‌تر، دورکننده‌های با DEET ده تا سی درصد بی‌خطر در نظر گرفته می‌شوند. محصولات حاوی هم DEET و هم ضدآفتاب برای کودکان پیشنهاد نمی‌شود؛ چون این کار او را در معرض DEET زیاد قرار می‌دهد.
توصیه‌هایی براس استفاده از دورکننده‌ها برای کودکان:
- همیشه کودکان را با آن‌ها مجهز کنید.
- لباس کودک را با اسپری محافظت نمائید.
- از دورکننده‌ها بیرون از خانه استفاده کنید تا خطر تنفس آن‌ها کمتر شود.
- ابتدا اسپری را به دست خود زده و سپس آن به صورت کودک بزنید. مراقبت چشم و گوش‌ها باشید.
- اسپری را به دست کودکان نزنید؛ چون ممکن است دست خود را به دهانشان بزنند.
- هنگام بازگشت به خانه بدنتان را با آب و صابون بشوئید.
