پیوند صورت گزینه‌ی درمانی برای برخی افراد است که از آسیب یا بدفرمی‌های شدید در ناحیه‌ی صورت رنج می‌برند. پیوند صورت تمامی اجزای چهره‌ی فرد را با بافت‌های جایگزینی که از یک اهداکننده برداشته می‌شوند.
پیوند صورت عمل جراحی پیچیده‌ای است که تنها در مراکز محدوده‌ی در سراسر دنیا انجام می‌شود. هر یک از کاندیدای انجام دادن عمل با دقت انتخاب می‌شوند تا بهترین نتیجه از نظر ظاهر و عملکرد کسب شود.
این جراحی ممکن است کیفیت زندگی فرد را بهبود بخشد؛ اما ریسک انجام دادن آن بسیار بالا است. تیم جراحی به طور دقیق نمی‌تواند تعیین کند بیمار چه ظاهری پیدا خواهد کرد یا سیستم ایمنی او چگونه به این پیوند پاسخ خواهد داد. نیاز است پس از عمل جراحی و تا آخر عمر، فرد داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی مصرف کند تا از پس زده شدن پیوند جلوگیری شود.
چرا انجام می‌شود؟
پیوند صورت در تلاش برای بهبود کیفیت زندگی افرادی که در نتیجه‌ی تروما، سوختگی، بیماری یا نواقص مادرزادی دچار آسیب‌های غیرقابل بازگشت در ناحیه‌ی صورت شده‌اند، انجام می‌شود و در صورت موفقیت‌آمیز بودن می‌تواند ظاهر و توانایی‌های عملکردی نظیر عمل جویدن، قورت دادن و تنفس از طریق بینی را بهبود بخشد.
برخی افراد برای کاهش انزوای اجتماعی از این عمل استفاده می‌کنند که به علت دفرمیته‌ی صورتشان تجربه کرده‌اند.
ریسک‌ها
عمل پیوند صورت پروسه‌ای بسیار چالش‌برانگیز است؛ به تازگی ابداع شده و پیچیده است. بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴، نزدیک به ۳۰ نفر در بازه‌ی سنی ۲۰ تا ۶۰ سال، تحت این جراحی قرار گرفتند و حداقل ۳ نفر از آنان به علت عفونت و پس زده شدن پیوند جان خود را از دست دادند.
دشواری‌هایی که پروسه دارد عبارت‌اند از:
- انجام دادن عمل جراحی
- رد شدن پیوندِ بافت
- عوارض جانبی مصرف داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی
ممکن است بیمار برای جراحی‌های اضافه و ویزیت‌های بیشتر به مدتی طولانی در بیمارستان باشد.
ریسک‌های جراحی
پیوند صورت عمل بسیار پیچیده و دشواری است که ممکن است بیشتر از ۱۰ ساعت به طول انجامد. ریسک‌های جراحی و پس از جراحی ممکن است زندگی فرد را به مخاطره بیاندازند و شامل خونریزی، لخته شدن خون و عفونت می‌شوند.
ریسک‌های رد پیوند
سیستم ایمنی بدن ممکن است صورت جدید و بافت بدن فرد دیگری را به عنوان عامل بیگانه تلقی کند و برای از بین بردن آن اقدام کند. در نتیجه‌ی عملکرد سیستم ایمنی، همه‌ی قسمت‌های صورت جدید و یا برخی از عملکردهای آن ممکن است از بین بروند. ممکن است بیشتر از یک اپیزود رد کردن تجربه شود. برای کنترل این پاسخ، نیاز است بیمار در بیمارستان تحت مصرف دوزهای IV از داروهای آنتی‌رجکشن (ضد رد کردن پیوند) قرار گیرد و پزشک ممکن است نوع این داروها را عوض کند.
در موارد نادری، رد پیوند آن قدر شدید است که به پیوندی جدید نیاز است؛ رد پیوندی که کنترل نشود ممکن است به مرگ بیانجامد. لازم است بیمار علائم و نشانه‌های رد پیوند را بیاموزد تا در صورت مواجه با آن‌ها، سریع اقدام به مراقبت کند.
این علائم شامل التهاب و تغییر رنگ پوست می‌شوند.
ریسک ایمونوساپرسانت‌ها
بیمار لازم است داروهای آنتی‌رجکشن یا ایمونوساپرسانت‌ها را هر روز پس از عمل، تا آخر عمر، مصرف کند که سبب سرکوب سیستم ایمنی می‌شوند.
عملکرد این داروها به کاهش ریسک رد پیوند کمک می‌کند اما فرد را در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های گوناگون قرار می‌دهد.
داروهای ایمونوساپرسانت با خطر آسیب‌های کلیوی، سرطان، دیابت و سایر بیماری‌های خطرناک نیز مرتبط دانسته‌اند.
چه افرادی کاندیدای مناسبی برای پیوند صورت هستند؟
- آیا ریسک‌های عمل جراحی را ارزیابی کرده‌اید؟
- آیا می‌توانید کاملا به مراقبت‌های پس از جراحی در تمام عمر خود پایبند بمانید؟
- انتظار دارید این جراحی چه مزایایی را برای شما به ارمغان بیاورد؟
- آیا در رابطه با سایر روش‌های درمانی نظیر پروتزهای صورت یا عمل‌های بازسازی صورت متداول با پزشک خود صحبت کرده‌اید؟
بیمار توسط تیم جراحی نیز ارزیابی خواهید شد. کاندیدا می‌بایست:
- دارای از شکل‌افتادگی‌های وخیم صورت باشد.
- عملکردهای صورت خود نظیر جویدن و صحبت کردن را از دست داده باشد.
- تحت آزمایش و تست‌های جامعی شامل تصویربرداری با اشعه‌ی X، اسکن CT و MRI، آزمایش خون و سایر تست‌ها و معاینه‌های آزمایش‌های فیزیکی قرار گیرد.
- تحت سنجش‌هایی برای سطح سلامت روانی و احساسی، مهارت‌های کنار آمدن با شرایط، سطح حمایت خانوادگی و اجتماعی، مهارت‌های ارتباطی و توانایی مدیریت کردن مراقبت‌های پس از جراحی، قرار گیرد.
- سابقه‌ی ابتلا به بیماری‌های مزمن عصبی را نداشته باشد.
- باردار نباشد.
- به بیماری‌های مزمن خطرناک نظیر دیابت، مشکلات قلبی و سرطان درمان‌نشده مبتلا نباشد.
- اخیراً در معرض ابتلا به عفونت قرار نگرفته باشد.
- عدم مصرف سیگار، مواد مخدر و الکل
- از تمام شرایط مالی و هزینه‌های انجام دادن جراحی و مراقبت‌های بعد از جراحی آگاه باشد.
آماده شدن برای پیوند صورت
زمانی که قابلیت انجام دادن جراحی مورد تأئید قرار گرفت، شما در لیست انتظار برای اهدا قرار خواهید گرفت. زمانی که اهداشوند‌ه‌ای که برای شما مناسب باشد پیدا شود، جراح باشد موارد زیر را در نظر داشته باشد:
- گروه خونی
- نوع بافت
- رنگ پوست
- تطابق سن اهداکننده و گیرنده
- سایز صورت
زمانی که برای انتظار سپری می‌کنید، غیرقابل پیش‌بینی است و مشخص نیست چه زمانی اهداکننده‌ای که مناسب شما باشد، پیدا شود. در زمان انتظار می‌توانید:
ارزیابی‌های پیش از جراحی را انجام دهید. نیاز است با مرکز درمانی مرتباً در تماس باشید تا تیم جراحی بتواند تست‌های خون را انجام دهد و تا زمانی که برای شما اهداکنند‌ای پیدا می‌شود، تحت نظر باشید.
برنامه‌ریزی که نحوه‌ی سکونت و مسافرت خود را تعیین کنید. تیم پیوند از شما می‌خواهد که در نزدیکی کلینیک یا بیمارستان زندگی کنید تا در صورت مواجهه با مورد اهدایی، سریعاً خود را برسانید. پس از جراحی نیز، با احتمال فراوانی از شما می‌خواهند که تا حداقل دو تا سه ماه، از مسافرت و تغییر مکان، به منظور دسترسی راحت‌تر به تیم پیوند برای تحت نظر بودن، خودداری کنید. توصیه به اقامت طولانی‌مدت نیز محتمل است.
با تیم پیوند در تماس دائم باشید. در صورت مواجهه با هر شرایطی، نظیر شروع مسیر داروها، دریافت خون یا ابتلای اخیر به بیماری‌های مزمن، بلافاصله به پزشک خود اطلاع دهید.
چه چیزی انتظار می‌رود؟
در حین جراحی
گستردگی و طول جراحی به میزان تخریب صورت و درگیری بافت‌های زیرین آن بستگی دارد. تیم جراحی ممکن است بافت‌های متفاوتی را از اهداکننده پیوند دهند؛ نظیر پوست، چربی، عضله، تاندون، غضروف، استخوان و عروق خونی. بنابراین جراحی ممکن است ۱۰ تا ۳۰ ساعت به طول انجامد. تیم جراحی شامل جراحان پلاستیکی خواهد بود که در microsurgery و craniofacial surgery متخصص هستند، متخصص بی‌هوشی، اوفتالمولوژیست، پرستاران، تکنسین‌های جراحی، متخصصان تصویربرداری و … است.
پس از جراحی
پس از جراحی، دو تا چهار هفته را در بیمارستان خواهید گذراند. در این زمان شما:
- از طریق یک لوله تغذیه خواهید کرد.
- دوزهای روزانه از داروهای ایمونوساپرسانت را دریافت خواهید کرد تا بدن‌تان پیوند را پس نزند.
- تحت تراپی‌هایی فیزیکی و گفتاری قرار خواهید گرفت.
- تیمی متشکل از پزشکان، تراپیست‌ها، فارماسیست‌ها، متخصصان تغذیه و سایر کادر درمانی، از شما در این مدت مراقبت خواهند کرد.
ایمونوساپرسانت‌ها
برنامه‌ی روزانه‌ی بعد از عمل شما شامل مصرف داروهای سرکوب‌کننده‌ی سیستم ایمنی است که می‌توانند عوارض خطرناکی داشته باشند. این داروها به بیمار کمک می‌کنند که احتمال رد پیوند را کاهش دهد.
شما می‌توانید علاوه بر کاهش ریسک، عوارض جانبی این داروها را به حداقل برسانید در صورتی که:
- داروهای ایمونوساپرسانتی که پزشک تجویز می‌کنید، مرتباً و بر اساس برنامه مصرف کنید و بدون هماهنگی و اطلاع پزشک، مصرف آنان را سرخود قطع نکنید.
- تیم پزشکی خود را مرتباً برای آزمایش‌های خون و چک‌آپ ملاقات کنید.
- در صورتی که متوجه بیماری یا بروز عفونت یا علائمی از رد پیوند شدید، سریعاً به پزشک اطلاع دهید.
نتایج
شما و تیم جراحی نمی‌توانید به طور دقیق پیش‌بینی کنید که نتایج جراحی چگونه خواهند بود. هر یک از بیمارانی که سابقاً پیوند صورت را انجام دادهاند، تجربیاتی متفاوت، ظاهر و عملکرد مختلفی را گزارش کرده‌اند بنابراین این نتایج با قطعیت قابل تعمیم نیستند. بسیاری از آنان توانایی‌های حسی و عملکردی نظیر بویایی، خوردن، نوشیدن، صحبت کردن، لبخند زدن و بروز دادن سایر احساسات در صورت خود را بازیافتند و برخی از آنان توانایی احساس لمس سبک را در صورت خود بازیافتند.
از آن جایی که این تکنیک جزاحی جدید محسوب می‌شود، نتایج طولانی‌مدت آن هنوز قابل تعیین نیستند.
این نتایج می‌توانند تحت تأثیر عوامل زیر باشند:
- میزان گستردگی عمل جراحی
- پاسخ بدن به بافت جدیدِ جایگزین‌شده
- جنبه‌‌های غیرفیزیکی نقاهت، نظیر پاسخ احساسی و روان‌شناسی به زندگی کردن با چهره‌ای تازه
با پیروی کامل از برنامه‌ی درمانی، شانس مواجهه با عوارض ناخواسته به حداقل می‌رسند.
