اکتشاف ابرهدایتگرهای با دمای بالا، تعیین ساختار مارپیچ دوگانه‌ی DNA، اولین مشاهده مبنی بر اینکه بسط عالم با شتاب مثبت انجام می‌گیرد؛ همگی جزو کارهایی هستند که به موفقیت دست یافته و تحسین جهان را براگیخته‌اند. یا این حال هیچ کدام از مقاله‌های این اکتشافات جزو ۱۰۰ مقاله‌ی پرارجاع تاریخ علم محسوب نمی‌شوند.
استناد به ارجاعات یک مقاله به کارهای علمی قبلی اطلاق می‌شود و راه استاندارد برای قدردانی نویسنده‌ها از منابع مورد استفاده برای روش‌ها، ایده‌ها و یافته‌ها است و اغلب روشی تقریبی برای محاسبه‌ی اهمیت یک مقاله‌ی علمی محسوب می‌شود. ۵۰ سال پیش، اوگن گارفیلد شاخص استناد علم (SCI) را منتشر کرد که اولین تلاش سیستمیک برای ردیابی استنادها در نشریات علمی محسوب می‌شد.
چند سال پیش، یعنی در سال ۲۰۱۴، ژورنال شماره‌ی یک دنیا، Nature از شرکت تامسون رویترز که مالک SCI و همچنین ISI می‌باشد، درخواست کرد تا ۱۰۰ مقاله با بیشترین استناد را در تاریخ علم منتشر کند. (لیست را می‌توانید اینجا مشاهده کنید.) این جستجو کل دیتابیس Web of Science، متعلق به تامسون رویترز، ورژن آنلاین SCI، شامل دیتابیس‌هایی که علوم اجتماعی، هنرها و علوم انسانی و اقدامات کنفرانس‌ها و برخی کتاب‌ها را نیز پوشش می‌دهد، در نظر گرفته است. این لیست شامل مقالات منتشرشده از ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۴ می‌باشد.
این کار با برخی موارد غیرمنتظره نیز همراه بود؛ ۱۲,۱۱۹ استناد برای قرار گرفتن در رتبه‌بندی ۱۰۰ مقاله‌ی برتر و این که بسیاری از مقالات معروف جهان در این لیست جایگاهی نداشتند. فقط بعضی از وقایع مهم مثل مشاهده‌ی نانوتیوب‌های کربن (شماره ۳۶) در واقع جزو اکتشافات کلاسیک محسوب می‌شوند. اکثریت این مقالات روش‌های آزمایشی یا نرم‌افزارهای ضروری را شامل می‌شود.
برای مثال، پراستنادترین کار در تاریخ، مقاله‌ای مربوط به سال ۱۹۵۱ می‌باشد که یک ارزیابی برای تعیین میزان پروتئین در محلول است. این مقاله تا زمان بررسی ۳۰۵,۰۰۰ استناد داشت و رسمیتی پیدا کرده بود که برای خود نویسنده‌اش، بیوشیمی‌دان آمریکایی، اولیور لوری، جای سؤال بود:
با این که می‌دانم این مقاله واقعاً عالی نبود ولی از این اتفاق بسیار خوشحالم.
اندازه‌ی عظیم نشریات علمی این موضوع را می‌رساند که ۱۰۰ مقاله‌ی برتر از بقیه به طور فوق‌العاده‌ای فاصله گرفته‌اند. پایگاه Web of Science متعلق به شرکت تامسون رویترز ۵۸ میلیون عنوان در اختیار دارد. اگر این حجم از مقالات را روی هم بچینیم و فرضا هم‌قد کوه کیلیمانجارو شود، ۱۰۰ مقاله‌ی پراستناد روی هم رفته در قله فقط یک سانتی‌متر ضخامت خواهد داشت. تنها ۱۴,۴۹۹ مقاله بیشتر از ۱,۰۰۰ بار استناد شده‌اند (تقریباً یک متر و نیم!). در این بین دامنه‌ی این کوه مقالات که فقط یکبار به آن‌ها استناد شده است، نصف کل مقالات را تشکیل می‌دهند.
کسی به طور کامل نمی‌داند چه چیزی این ۱۰۰ مقاله را از بقیه متمایز ساخته است ولی محققان می‌توانند بخشی از آن را توضیح دهند. پائول ووترز، سرپرست مرکز مطالعات علم و تکنولوژی در هلند می‌گوید بسیاری از مقالات مربوط به متدهاست؛ چون بقیه‌ی محققان که از آن متدها استفاده کرده‌اند مجبورند برای توضیح روش خود به مقاله‌ی مرجع استناد کنند. در عوض بسیاری از اکتشافات مهم مثل نظریه‌ی نسبیت خاص انیشتین آنقدر معروف هستند که به سرعت وارد کتب مرجع شدند و وقتی کسی از آن یاد می‌کند، آنقدر معروف است که نیازی نباشد تا به مقاله‌ی مرجع استناد کند.
عوامل مخدوشگر دیگری نیز دخیل اند؛ برای مثال مقالات قدیمی فرصت بیشتری برای بدست آوردن استناد داشته‌اند یا بیولوژیست‌ها بیشتر از مثلاً فیزیکدان‌ها عادت دارند تا به مقالات همکاران خود استناد کنند. همچنین در همه‌ی زمینه‌ها حجم مقالات منتشرشده برابر نیست. به همین خاطر است که علم‌سنج‌های امروزی به شمردن ساده‌ی استنادهای یک مقاله اکتفا نمی‌کنند و برای ارزش‌یابی یک مقاله، ترجیح می‌دهند شمار مقالات مشابه در همان زمان و در زمینه‌های قابل‌مقایسه را مبنا قرار دهند.
فقط تامسون رویترز (SCI) نیست که این رتبه‌بندی دارد، گوگل اسکولار نیز چنین طرحی را برای Nature انجام داده است. این رتبه‌بندی بخاطر ماهیت موتور جستجو بودن گوگل استنادهای بیشتر را در خود جمع کرده و طیف وسیعی از کتاب‌ها را نیز شامل می‌شود. جالب است که در لیست ۱۰۰ مقاله‌ی برتر Google Scholar، مقالات اقتصادی برتر هستند.
پی‌نوشت:
