دردنامه، هفته‌نامۀ مجازی “دکتر مجازی” است که منحصراً بر روی “درد” تمرکز دارد. دردنامه یکشنبۀ هر هفته منتشر خواهد شد.
بدشانس‌ترین مرد یک قاره!
هفتۀ گذشته یک تاجر استرالیایی بدشانس به دلیل نیش عنکبوت به بیمارستان منتقل شد؛ نیشی که آلت تناسلی وی را هدف قرار داد! امسال این دومین باری است که این اتفاق برای وی می‌افتد!
این مرد ۲۱ ساله در حین استفاده از توالت سیار در سایت یک پروژه ساختمانی در سیدنی (سه‌شنبه، ۲۷ سپتامبر) سوزش عجیب و اتفاقاً آشنایی را حس می‌کند که به بیمارستان ختم می‌شود. جردن (Jordan، نام خانوادگی‌اش را اعلام نکرد) آوریل گدشته به علت نیش یک عنکبوت پشت‌قرمز (Redback) در آلت تناسلی‌اش، تحت مداوا قرار گرفته بود و دست بالقضا این نیش اول هم در توالت سیار همین پروژه ساختمانی او را درگیر کرده بود.
جردن دربارۀ شانس خارق‌العاده‌اش (!) به خبرگزاری BBC می‌گوید:
بعد از نیش اول، دیگر نمی‌خواستم از یک توالت سیار استفاده بکنم. ولی آن روز توالت‌ها را تمیز کرده بودند و فکر کردم شاید فرصت خوبی باشد که استفاده بکنم! بعد از چک کردن هر دو توالت، روی یکی نشستم و کارم را انجام دادم. چند لحظه بعد از شدت درد نمی‌توانستم بلند شوم.
جردن دقیقاْ مطمئن نیست این بار طعمۀ چه عنکبوتی شده است، ولی با این وجود عنکبوت‌های پشت‌قرمز سمی هستند و نیش‌شان می‌تواند درد بسیار شدید، تعرق و حالت تهوع ایجاد کند. پشت‌قرمز‌ها که از خویشاوندان بیوه‌های سیاه (Black Widow) هستند؛ اسم‌شان برای شناسایی‌شان کافیست؛ چرا که یک خط قرمز طویل روی شکم دارند.
پشت‌قرمز‌ها در استرالیا نسبتاً فراوان‌اند و طبق اطلاعات Australian Museum، هر سال ۲۰۰۰ نفر گرفتار نیش این گونه می‌شوند. ولی گزیده شدن، آن‌هم دوبار، آن‌هم در ناحیۀ تناسلی و آن‌هم با فاصلۀ کم‌تر از ۶ ماه (!) جردن را به “بدشانس‌ترین مرد استرالیا” تبدیل می‌کند. جردن مداوا شده و سلامتی خود را بدست آورد، با این حال آن‌چه که باعث نگرانی می‌شود عوارض نیش عنکبوت‌ها است که طی دو سال اخیر بسیار عجیب شده است.
سرزمین عجایب!
زهر (Venom) یک گونه از عنکبوت حاوی سمی (Toxin) است که موجب القای نعوظ می‌شود. سم عنکبوت “سرگردان برزیلی” (Brazilian Wandering Spider) به خاطر این خصوصیتش توجه محققان را جلب کرده است. یکی دیگر از موارد عجیب نیش عنکبوت که مربوط که عنکبوت “گوشه‌گیر قهوه‌ای” (Brown Recluse) می‌شود موجب نکروزه شدن (Necrosis، مرگ بافت) بافت گوش یک زن شد (گوشه‌گیرهای قهوه‌ای از این نظر می‌توانند بسیار خطرناک باشند). پزشکان پس از تخلیۀ بافت مردۀ گوش وی، مجبور شدند برای ترمیم لالۀ گوش از غضروف دنده‌ای این زن استفاده کنند.
اغلب نیش‌ها در نهایت به مقداری قرمزی، خارش و التهاب ختم می‌شوند و نیاز چندانی به مداوا ندارند. ولی پزشکان توصیۀ می‌کنند برای انجام یک مداوای مؤثر و موفق بهتر است عنکبوت مهاجم شناسایی شود.
یک گاز کوچولو!
هر چند مردعنکبوتی (Spider-Man) قدرت‌های فرابشری‌اش را از نیش یک عنکبوت بدست آورد، بسیاری از مردم پس از نیش‌زده شدن مجبورند با عوارضی دست‌و‌پنجه نرم کنند که کوچکترین ارتباطی با بالا رفتن از دیوار و آویزان شدن از سقف ندارد! از جمله عجیب‌ترین عوارضی که زهر یک عنکبوت می‌تواند برای یک انسان غیرابرقهرمان (!) ایجاد کند می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- نعوظ ناخواسته
- مرگ بافتی که به سیاه شدن بافت می‌انجامد.
- راش‌های پوستی نامعمول
- ادرار تیره‌رنگ
- تعرق بسیار شدید
با این حال باید این حقیقت را در نظر داشت که چنین عوارضی بسیار نادر هستند و نیش اکثر عنکبوت‌ها عموماً بی‌خطر است و یا در نهایت فقط می‌تواند کمی حساسیت پوستی و خارش ایجاد کند. در حقیقت عنکبوت‌ها ذاتاً تمایل چندانی به نیش زدن انسان ندارند و در صورتی این کار را انجام می‌دهند که احساس خطر کنند. بیوۀ سیاه و گوشه‌گیر قهوه‌ای تنها گونه‌های عنکبوت در آمریکای شمالی هستند که نیش‌شان می‌تواند به عوارضی جدی‌تر از یک التهاب ساده بینجامد. هرچند عنکبوت هوبو (Hobo Spider) که در شمال‌غربی ناحیۀ پاسیفیک (اقیانوس آرام) فراوان است، از سوی CDC به عنوان سومین گونۀ خطرناگ از عنکبوت شناخته شده است، بعضی از محققان معتقدند هوبو آن‌قدرها هم که شلوغش می‌کنند خطرناک نیست!
ویاگرای زهرآگین
زهر عنکبوت سرگردان برزیلی حاوی سمی نامتعارف با خاصیت القاکنندگی نعوظ است که توجه صنایع دارویی را به خود جلب نموده است. در سال ۲۰۰۷ محققان کشف کردند که نیش سرگردان برزیلی قادر است نعوظ‌های طولانی مدت و دردناک (به همرا علائم دیگر) در مردان ایجاد کند. علت این عارضه زهر به‌خصوص این عنکبوت است که باعث افزایش سطح نیتریک اکسید در خون شده و جریان خون را افزایش می‌دهد. این سم با نام PnTx2-6 توسط محققان تست شده است و امید می‌رود که بتواند در ساخت دارویی برای رفع اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction) مفید باشد.
سرگردان برزیلی عنکبوت بزرگی است، با بدنی به طول ۵ و پاهای بلندی به طول ۱۳ تا ۱۵ سانتی‌متر. هر چند سایز بزرگ آن موجب شده است ترسناک به نظر برسد، این عنکبوت اصلاً مهاجم نبوده و مانند اغلب عنکبوت‌ها فقط در صورتی حمله می‌کند که احساس خطر بنماید.
بافت مرده
درست است که موارد آراکنیدیسم نکروزی (Necrotic Arachnidism، مرگ بافت در اثر نیش عنکبوت) گزارش شده‌اند، با این حال این حالت بسیار نادر است. محققان تخمین زده‌اند که تنها یک مورد از هر ۵ هزار نیش عنکبوت (گونه‌های تأیید شده) منجر به مرگ بافت می‌شود. البته این مطلب را نیز باید در نظر گرفت که نیش یک عنکبوت به ندرت تأیید (Verification) می‌شود. تأیید شدن نیش بدین معنی است که “نیش با استناد به شواهد کافی به گونۀ خاصی از عنکبوت نسبت داده شده است” و بنابراین مداوای آن راحت‌تر خواهد بود. تنها گونۀ عنکبوت در آمریکای شمالی که سمش در موارد نادر قادر به از بین بردن بافت است، گوشه‌گیر قهوه‌ای می‌باشد.
زمانی که نکروز روی می‌دهد، ممکن است در اثر مرگ سلولی گستردا بافت رنگ سیاه به خود بگیرد. یکی از همین موارد ماجرای همان زن ایتالیایی است که در بالا اشاره کردیم. این زن که از ناحیۀ گوش توسط یک گوشه‌گیر قهوه‌ای گزیده شده بود بخشی از لالۀ گوشش را بدلیل مرگ بافتی از دست داد و پزشک معالجش مجبور شد برای بازسازی گوش وی از غضروف دنده‌ای او کمک بگیرد.
راش‌های پوستی عجیب
برخی افراد در پاسخ به نیش عنکبوت دچار عوارض پوستی پیش‌بینی‌ناپذیری می‌شوند. یک مورد ۶۶ سالۀ فرانسوی در پی نیش عنکبوتی دچار راش پوستی عجیبی شد. آن‌طور که در گزارش وصعیت وی آمده است، پزشکان به گوشه‌گیر قهوه‌ای مشکوک بودند. بازو‌های وی دچار بثورات پوستی شده بود که بعداً به بقیه قسمت‌های بدنش نیز گسترش یافت.
تیم پزشکی وصعیت بالینی وی را AGEP (سرواژۀ Acute Generalized Exanthematous Pustulosis، نوعی واکنش پوستی که منجر به ایجاد بثورات جلدی دانه‌ریز موسوم به چرکدانه (Pustule) و قرمزی موضع تحریک شده می‌شود) تشخیص داد. گزارش‌های دیگر نیز بروز AGEP را به نیش گوشه‌گیر قهوه‌ای نسبت داده‌اند.
اختلالات خونی نامتعارف و ادرار تیره‌رنگ
در مورد مرد فرانسوی گرفتار راش پوستی، مشاهده شد که وی علاوه بر این عارضه، دچار مشکل دیگری به نام پری‌آرتریت ندوزا (PeriArteritis Nodosa) نیز شده است، که در آن لایۀ خارجی شریان‌های کوچک و بافت همبند احاطه‌کننده‌شان ملتهب شده و آسیب می‌بینند. پزشکان این مشکل را به نیش گوشه‌گیر قهوه‌ای نسبت دادند؛ چرا که در مطالعات پیشین مشاهده شده بود که تزریق زهر این عنکبوت به حیوانات باعث ایجاد شرایطی مشابه PAN می‌شود. مشکلات خونی از جمله عوارض نادر نیش گوشه‌گیر است که در بعضی افراد روی می‌دهد. این زهر هم‌چنین قادر است باعث القای پدیدۀ همولیز (Hemolysis) بر گلبول‌های قرمز بشود (که در آن گلبول‌های قرمز می‌ترکند و محتوایشان را به درون پلاسمای خون آزاد می‌کنند). در نتیجه یک کم‌خونی کوتاه‌مدت (۴ تا ۷ روز) بر بدن فرد گزیده‌شده حاکم می‌شود.
البته داستان در همین‌جا به پایان نمی‌رسد. این مشکلات خونی به نوبۀ خود می‌تواند به نارسایی حاد کلیه (Acute Kidney Injury) و یرقان (Jaundice) منجر شود. علت بروز یرقان نیز واضح است، طی همولیز، هموگلوبین (Hemoglobin، پروتئین حامل اکسیژن) تجزیه شده و موجب تخلیۀ بیلی‌روبین (Bilirubin، نوعی رنگیزۀ صفراوی زردرنگ که جزو کاتابولیت‌های هموگلوبین است) به درون خون می‌شود. مواد زاید نیتروژن‌دار ناشی از تجزیۀ جربان خون در کلیه وارد ادرار شده و موجب تیره شدن رنگ آن می‌شود.
شرشر عرق!
گزارش شده است که برخی از قربانیان نیش بیوه‌های استرالیایی (Australian Widow) چنان عرق می‌کرده‌اند که عرق‌شان روی زمین چاله‌های (Puddle) کوچکی تشکیل داده بود! تعرق مفرط یکی از عوارض سمومی است که سیستم عصبی را درگیر می‌کند. به عنوان مثال زهر بیوۀ سیاه با مهار کردن سیگنال‌های اعصاب عضلات موجب انقباض مکرر عضلات می‌شود که دردناک و طبیعتاً استرس‌زا است. علاوه بر این، قربانیان نیش بیوۀ سیاه ممکن است عوارض عصبی دیگری نظیر: فشار خون بالا، خستگی مفرط و اسپاسم‌های بسیار شدید در ناحیۀ صورت را نیز تجربه کنند.
آسیب‌پذیران از این طرف!
عوارضی که نیش عنکبوت می‌تواند در یک فرد ایجاد کند (از خفیف تا شدید) به یک سری عوامل بستگی دارد که از بارزترین‌شان می‌توان به: مقدار سم تزریق شده و سن فرد گزیده‌شده اشاره کرد. مطابق معمول (و همان‌طور که میلیون‌ها بار هم شنیده‌اید!) کودکان و افراد مسن در برابر عوارض شدید این سموم بسیار آسیب‌پذیرترند. با این حال باید توجه داشت که عوارض شدید نادر بوده و هر فردی را درگیر نمی‌کنند، بنابراین اگر خدای ناکرده گزیده شدید، آرامش‌تان را حفظ کنید!
