طی یک هفتۀ اخیر، فرزندانم ۳ بار بابا نوئل (Santa Claus) را در خارج از خانه دیده‌اند. شاید با خود فکر کنید که دیدن این همه بابا نوئل می‌تواند کودک خردسال را به شک فرو ببرد، چرا که فقط یکی از این بابا نوئل‌ها می‌تواند واقعی باشد! خب، نکته‌ای که وجود دارد این است که این ۳ بابا نوئل ظاهر نسبتاً متفاوتی داشتند. برای مثال بابا نوئلی که در نوشیدنی‌فروشی دیدیم، ریش بسیار الکی و مضحکی داشت. در صورتی که ریش بابا نوئلی که در یکی از فروشگاه‌های لوازم تزئینی کریسمس ملاقات کردیم تماماً از اصول یک ریش اصیل پیروی می‌کرد! این قبیل تفاوت‌ها در لباس و درجۀ بذله‌گویی نیز قابل تشخیص بود. ولی با این حال، این باور به بابا نوئل از کجا ناشی می‌شود، و چرا تا ابد ادامه نمی‌یابد؟
پس از کمی تحقیق و بررسی در زمینۀ بابا نوئل، متوجه شدم که اشتباه می‌کردم؛ چرا که همیشه تصورم بر این بود که حضور ده‌ها بابا نوئل در سطح شهر می‌تواند برای فرزندانم گیج‌کننده باشد. به نظر می‌رسد قضیه دقیقاً عکس این است. هر چه کودکان بابا نوئل‌های بیشتری در دنیای واقعی مشاهده می‌کنند، به همان اندازه نیز بیشتر فکر می‌کنند که این شخصیت واقعی است؛ و این حقیقت دارد. محققان سال قبل در ژورنال Cognitive Development گزارش نمودند که قرار گرفتن در معرض بابا نوئل – در مراکز تفریحی و فروشگاه‌ها – ارتباط مستقیمی با میزان باور به این شخصیت دارد.
این مسئله باعث شد که کمی بیشتر به این باور بیندیشم. مثل خیلی از والدین، به نظر من هم گفتن دروغی این‌چنین به کودکان معصوم حرکت خیلی جالبی نیست. ولی بسیاری از والدین، تخم این دروغ را در ذهن فرزند خود می‌کارند. بر اساس یک آزمون نظرسنجی که در سال ۲۰۱۱ به عمل آمد (جدیدترین مطالعه‌ای که توانستم در این زمینه پیدا کنم)، ۸۴ درصد از والدین – که در این آزمون شرکت کرده بودند – در دوران کودکی به وجود بابا نوئل اعتقاد داشتند.
آن‌طور که نتایج مطالعات دیگر نشان می‌دهد، عدۀ کثیری از همین والدین در حوالی ۸ سالگی اعتقادات کریسمسی خود را از دست دادند. مقالۀ بسیار جالبی از سال ۱۹۷۸، در آن زمان گزارش کرده بود که ۸۵ درصد از کودکان ۴ ساله به وجود بابا نوئل باور دارند. بر اساس این مقاله، از ۱۵ درصد باقی، ۵ درصد اصلاً باور ندارند و ۱۰ درصد نیز مطمئن نیستند. ولی آمار فوق برای کودکان ۸ ساله بسیار متفاوت است. تنها ۲۵ درصد از کودکان ۸ ساله به بابا نوئل اعتقاد دارند. از سه‌چهارم باقی‌مانده، ۲۰ درصد باور ندارند و ۵۵ درصد نیز در حال تغییر عقیده‌اند. شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید ۶۰ درصد از همین کودکان ۸ ساله هم‌چنان به وجود “پری دندان” اعتقاد داشتند!
مقالۀ مرتبط: توانایی شناختی بالا به تنهایی از باورهای نادرست جلوگیری نمی‌کند
این تغییر عقیده از ۴ تا ۸ سالگی، پس‌زمینۀ روان‌شناختی دارد. ژان پیاژه (Jean Piaget)، روان‌شناس نامدار، در نظریۀ “رشد مرحله‌ای” خود، توضیح می‌دهد کودکان در حوالی ۸ سالگی وارد مرحلۀ جدیدی از بلوغ ذهنی می‌شوند که مرحلۀ “عملیات عینی” (concrete operational stage) نام دارد. در این مرحله، کودک در رابطه با پدیده‌های غیرممکن سوال می‌کند. (بیایید رو راست باشیم! حتی برای بابا نوئل هم غیرممکن است که در عرض ۴۸ ساعت دور تا دور دنیا پرواز کرده و به هر خانه‌ای هدیه تحویل دهد. به من اعتماد کنید. فیزیک‌دانان این قضیه را بررسی کرده‌اند!)
مقالۀ مرتبط: آگاهی بیشتر نیز قادر به اصلاح عقاید نادرست نمی‌باشد
این تغییر چشمگیر در عملکرد ذهن هنگامی آشکار می‌شود که کودک به جای نوشتن لیستی از اسباب‌بازی‌های رنگارنگ، سوالاتی را برای بابا نوئل مطرح می‌کند که وی شخصاً پاسخ دهد. سوالاتی نظیر:
- آیا قطب شمال سرد است؟
- اسم کوتوله‌هایت چیست؟
- گوزن‌هایت هنگام تابستان چه کار می‌کنند؟
چنین سوالاتی به جای پرداختن به معمای وجود بابا نوئل، صرفاً جزئیات کوچک را مورد هدف قرار می‌دهند. با این حال، بچه‌های بزرگ‌تر علاقه دارند سوالات جدی‌تری بپرسند:
- چگونه داخل دودکش جا می‌شوی؟
- چطور می‌توانی تک‌تک آدم‌ها را در دنیا مشاهده کنی؟
زمانی که فرزند شما نیز شروع به پرسیدن چنین سوالاتی کند، خواهید دانست که پایان کار فرا رسیده است. ولی نگران نباشید. بر اساس مطالعات صورت گرفته، کودکان بسیار سرسخت‌اند و هنگامی که به حقیقت برسند، آسیب چندانی نخواهند دید. در حقیقت، زمانی که این هجمۀ همه‌جانبه از سوی بزرگ‌تر ها متوقف شده و کودک به درستی تردید خود می‌رسد آرامش می‌یابد. خبر بد این است که والدین رضایت چندانی از این قضیه نداشتند و پس از فهم حقیقت از سوی فرزندشان تماماً دلسرد شدند.
چنین کشفی برای پدر و مادر به منزلۀ پایان یک دوره است که به کم‌رنگ‌تر شدن آداب و سنت‌های خانوادگی خواهد انجامید. ولی خبر خیلی بدتر این است که با فرا رسیدن این نقطۀ بحرانی، زمانی که می‌توانید با کودک‌تان سپری کنید به شماره خواهد افتاد، چرا که دیگر آن‌ها کودکان دیروزی نخواهند بود. باور کنید زندگی سریع‌تر از پرواز بابا نوئل می‌گذرد.
