لوگوتراپی (Logotherapy) از کلمه‌ی یونانی logos به معنی «معنا» برگرفته شده است. معنادرمانی توسط ویکتور فرانکل پایه‌گذاری شد و برخی از نویسندگان آن را «مکتب سوم روان‌درمانی وین» نام‌گذاری کرده‌اند. لوگوتراپی بر اساس معنای هستی انسان و تلاش او برای رسیدن به این معنا استوار است. بنا بر اصول لوگوتراپی، کوشش برای یافتن معنا در زندگی به عنوان نخستین نیروی محرکه و انگیزنده‌ی هر فرد در دوران حیات اوست. این معنی جویی در مقایسه با «لذت‌طلبی» که پایه‌ی روانکاوی فروید و «قدرت‌طلبی» که اساس روانشناسی آدلر است، در تضاد می‌باشد. تئوری‌های فرانکل به شدت تحت تاثیر تجربه‌های شخصی او از رنج کشیدن و از دست دادن نزدیکان در اردوگاههای کار اجباری نازی است.
منشاء معنادرمانی
ویکتور فرانکل به عنوان روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب، در زمینه‌ی روان‌درمانی اگزیستانسیال فعالیت داشت. در طول جنگ جهانی دوم فرانکل ۳ سال را در اروگاه‌های کار اجباری مختلف نازی گذراند، تجربه‌ای که موجب پایه‌گذاری معنادرمانی شد. در این اردوگاه‌ها فرانکل مشاهد کرد پس از این تجربه‌ی تلخ، کسانی زنده ماندند که معنایی برای زنده ماندن پیدا کرده بودند. برای شخص فرانکل تمایل برای بازنویسی دست‌نوشته‌هایی که در زمان ورود به آشویتز مصادره شده بود، انگیزه‌ای برای زنده ماندن بود. پس از آزاد شدن از اردوگاه، فرانکل کار خود را به عنوان روانپزشک ادامه داد و در سال ۱۹۴۶ کتاب «انسان در جستجوی معنا» را منتشر کرد، کتابی که حاوی تجربیات او در اردوگاههای کار و اصول اساسی و تکنیک‌های معنادرمانی بود.
مقاله‌ی مرتبط: در جستجوی معنای زندگی
فلسفه فرانکل
سه جزء اصلی فلسفه‌ی فرانکل را تشکیل می‌دهد:
۱. زندگی هر شخص واجد معناست.
۲. آگاه کردن شخص به اهمیت وجودی خویش؛ به عبارتی، یکتا بودن هر فرد او را از هر فرد دیگری ممتاز می‌سازد.
۳. زندگی به شما هدف و معنا می‌دهد اما هیچگونه حس شادمانی یا پیروزی به شما بدهکار نیست.
نکته‌ی حائز اهمیت این است که بدانیم زندگی از ما چه می‌خواهد، نه اینکه انتظارات ما در زندگی چیست. ما نه تنها باید از پرسش معنای زندگی بپرهیزیم بلکه باید درمورد خودمان به عنوان کسی که مورد بازخواست زندگی قرار گرفته است، هر روز و هر ساعت بدان پاسخگو باشیم.
جستجوی معنا به کمک معنادرمانی
معنادرمانی بر این پایه استوار است که است که هر فرد وظیفه‌ی یافتن هدف و معنا در زندگی خود را دارد. زندگی غیرقابل برگشت است بنابراین مسئولیت هر شخص منحصر به فرد است و فرصت وی برای انجام آن کار بی همتاست. لوگوتراپی اصل و مقصود وجود انسان را در پذیرش این مسئولیت می‌بیند.
طبق تئوری‌های فرانکل، معنا در زندگی از سه راه متفاوت به دست می‌آید:
- انجام کاری شایسته یا به دست آوردن یک امر مهم.
- درک یک ارزش والا یا معنی عشق.
- تحمل درد و رنجی غیرقابل اجتناب.
براساس تئوری‌های فرانکل، همانطور که ریلکه می‌گوید: “چه بسیار اندوه‌هایی که باید به پایان رساند.”، رنج و اندوه بخشی از زندگی انسان است و آزادی نامحدود هر شخص در توانایی او برای انتخاب نحوه‌ی پاسخ به موقعیت‌های پیش‌رویش است، حتی سخت‌ترین آن‌ها. علاوه بر این، هر شخص با پیدا کردن نقشی که تنها خود او قادر به انجام آن است معنای زندگی خود را می‌یابد. برای مثال، زمانی که شخصی به دلیل افسردگی ناشی از مرگ همسرش به فرانکل مراجعه کرد فرانکل از او خواست تا تصور کند چه اتفاقی رخ می‌داد اگر او پیش از همسرش می‌مرد و همسرش مجبور می‌شد سوگوار مرگ او باشد، بدین ترتیب شخص متوجه شد که رنج او مانع از تحمل چنین رنج مشابهی توسط همسرش شده است و این دیدگاه به عنوان یک فاکتور درمانی، افسردگی او را از بین برد.
مقاله‌ی مرتبط: چگونه با اندوه فوتِ نزدیکانمان کنار بیاییم؟
تکنیک‌های معنادرمانی
- بازتاب زدایی: بازتاب زدایی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که شخص برای رسیدن به یک هدف بیش از اندازه در خود غرق شده است. با معطوف کردن توجه شخص به مسیری غیر از خود و بازتاب زدایی، شخص می‌تواند از زمینه خود محوری دور شده و به کمال برسد.
- قصد متناقض: در این روش شخص با آنچه از آن ترس دارد روبرو می‌شود. برای اشخاصی که دچار اضطراب و فوبیا هستند ترس می‌توان فلج کننده باشد. اما به کمک شوخ طبعی (که برخوردی متناقض با ترس می‌باشد) شخص می‌تواند با آنچه که بیشترین ترس را دارد روبرو شده و علائم اضطراب را از بین ببرد.
- گفتگوی سقراطی: در این تکنیک درمانگر از سخنان خود فرد به عنوان روشی برای شناسایی نفس استفاده می‌کند. این پروسه به شخص کمک می‌کند متوجه شود که خود پاسخگوی خویش است و تنها خود او می‌تواند به پاسخ زندگی برسد، زندگی‌ای که او خود وظیفه‌دار و مسئول آن است.
لوگوتراپی بر این باور است که بسیاری از بیماری‌ها و مشکلات روانی ناشی از وحشت و نگرانی وجودی است. فرانکل در طول مطالعاتش دریافت که افراد با احساس بی معنی بودن در تقلا هستند، موقعیتی که فرانکل آن را خلاء وجودی (existential vacuum) می‌نامد. لوگوتراپی برای درمان محدوده وسیعی از بیماری‌ها از جمله سوء مصرف مواد، استرس پس از سانحه، افسردگی و اضطراب، موثر باشد.
منابع:
- goodtherapy.org
- انسان در جستجوی معنا / ویکتور فرانکل؛ ترجمه امیر لاهوتی.
- positivepsychologyprogram.com
