آیا حاضر بودید جان یک فرد را بگیرید و در ازای آن جان پنج نفر دیگر را نجات دهید؟ این آزمایش فکری کلاسیک به مسئله تراموا معروف است و با توسعه‌ی خودروهای بدون راننده، حائز اهمیت شده است. همچنین به لطف سریال کمدی فلسفی The Good Place، این روزها بیشتر از آن می‌شنویم. با این حال، اولین اجرای آزمایشگاهی آن، نشان می‌دهد که شاید را خوب متوجه ماجرا نشده باشیم.
مسئله تراموا می‌گوید که قطاری بدون توقف روی ریل، در مسیر کشتن پنج نفر است، مگر این که کسی اهرم را فشار دهد و قطار را به آن یکی مسیر هدایت کند که در این صورت فقط یک نفر می‌میرد. تغییر مسیر قطار، تلفات را به حداقل می‌رساند ولی گناه فرضی این است که نتیجه مستقیم این عمل شما، قتل یک فرد به‌خصوص می‌باشد و بعضی‌ها نمی‌توانند چنین کاری انجام دهند.
بیشتر بخوانید: داستان‌های ناگفته: هفت پرده‌ی اطاعت
Dries Bostyn از دانشگاه گِنت بلژیک به همراه همکارانش، قصد داشتند بدانند که مردم تا چه حدی این اکراه را در عمل نشان می‌دهند. بدین منظور، آن‌ها به جای انسان، موش‌ها را قربانی قرار دادند و از ۲۰۰ داوطلب خواستند تا این آزمایش فکری را از ذهن‌شان بیرون بکشند. به هر کدام از این افراد گفته شد که قرار است یک شوک الکتریکی دردناک ولی نه کشنده، به قفسی حاوی پنج موش وارد شود. ولی اگر آن‌ها دکمه‌ای را فشار دهند، شوک به قفس دوم وارد می‌شود که فقط یک موش دارد.
در واقعیت، قرار نبود هیچ موشی آسیب ببیند. به هر فرد، ۲۰ ثانیه زمان داده شد تا تصمیمش را بگیرد، ولی در انتها، شوکی در کار نبود. در کل ۸۴ درصد افراد تصمیم گرفتند تا قبل از پایان زمان، دکمه را فشار دهند. نکته جالب توجه این است که این درصد، بیشتر از تعداد افراد در گروه جداگانه‌ای است که قبل از آزمایش گفته بودند این کار را انجام خواهند داد؛ فقط ۶۶ درصد گفته بودند که دکمه را فشار خواهند داد. این یافته‌ها، با فرضیه‌ی فعلی تناقض دارد. فرضیه‌ی فعلی می‌گوید بیشتر افراد در آزمایش فکری، احساس گناه می‌کنند و این کار را انجام نخواهند داد.
یکی از مشکلات این آزمایش آن است که افراد باور نمی‌کنند که محققان واقعاً موش‌ها را عذاب دهند. به طور میانگین، شرکت‌کنندگان فقط ۵۵ درصد اطمینان داشتند که آزمایش واقعی است. ولی بوستین می‌گوید که بیشتر افراد از احتمال انتخاب برای عذاب دادن هم، ناراحت می‌شوند.
بیشتر بخوانید: فعالیت نورون‌های آینه‌ای انتخاب افراد را در دوراهی‌های اخلاقی پیش‌بینی می‌کند
اگر مردم واقعاً بیشتر از چیزی که می‌گویند، احتمال داشته باشد اهرم را فشار دهند، از این واقعیت می‌توان در ساخت اتوموبیل‌های هوشمند استفاده کرد؛ برای مثال در تصمیم‌گیری بین تصادف با خودروی دیگر یا زدن به عابران پیاده!
محققان برای حل چنین مسائلی، مستقیماً از مردم می‌پرسند که خودرو در آن هنگام باید چه کاری انجام دهد. جاش کولز از مؤسسه‌ی آلن تورینگ در لندن، نظرش چنین است:
این مقاله کمی از ابهامات کار می‌کاهد. بین این که ما چگونه به چنین سؤالاتی فرضی جواب می‌دهیم، و کاری که حین روبه‌رو شدن با موقعیت واقعی انجام می‌دهیم، فاصله وجود دارد.
در کل، مقایسه‌ی مسئله تراموا کلاسیک با این آزمایش، زیاد دلچسب نیست. شخصاً، برای من جان هیچ کدام از آن شش موش، مهم نیست. مقایسه‌ی جان هم‌نوع، با حیوانات دیگر هیچ وقت نمی‌تواند آن حس واقعی را بدهد. اگر از من بپرسید، من آن اهرم را فشار، نمی‌دهم!
