نگاه کلی
زخم معده جراحت بازی است که در پوشش داخلی معده و قسمت فوقانی روده کوچک ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علامت زخم معده درد معده می‌باشد.
زخم معده شامل دو مورد است:
زخم معده که در داخل معده ایجاد می‌شود
زخم دوازدهه که در داخل قسمت فوقانی روده کوچک (دوازدهه)ایجاد می‌شود
شایع‌ترین علت زخم معده عفونت ناشی از باکتری هلیکوباکتر پیلوری و مصرف طولانی مدت آسپرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی(NSAID)می‌باشد. استرس و غذاهای تند سبب زخم معده نمی‌شوند. اما می‌توانند علائم را شدت دهند.
علائم
- درد سوزشی معده
- احساس پری و شناوری در معده
- عدم تحمل معده به غذاهای چرب
- سوزش معده
- حالت تهوع
شایع‌ترین علامت زخم معده درد سوزشی معده است. هنگام خالی بودن معده، اسید معده درد را بیشتر می‌کند. درد می‌تواند با خوردن غذاهای خاص خنثی کننده اسید معده یا داروهای کاهنده اسید تسکین می‌یابد، اما ممکن است دوباره عود کند. درد می‌تواند در بین وعده‌های غذایی و در شب بدتر شود.
نزدیک به سه چهارم افراد مبتلا به زخم معده هیچ علامتی ندارند.
در موارد کمتر شایع، زخم‌ها ممکن است علائم و نشانه‌های شدیدی ایجاد کنند، مانند:
- استفراغ یا استفراغ خونی-که می‌تواند سرخ یا سیاه باشد
- خون تیره در مدفوع، یا مدفوع سیاه و قیری
- تنگی نفس
- احساس ضعف
- کاهش وزن غیرمنتظره
- تغییرات اشتها
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار علائم و نشانه‌های شدید ذکر شده شود باید به پزشک مراجعه کند. همچنین اگر داروهای آنتی اسید بدون نسخه، درد را رفع کرده ولی درد دوباره عود کند باید به پزشک مراجعه شود.
دلایل
زخم معده زمانی ایجاد می‌شود که اسید موجود در لوله گوارشی لایه داخلی معده یا روده کوچک را بخورد. اسید می‌تواند زخمی باز و دردناک ایجاد کند که ممکن است خونریزی نیز داشته باشد.
لوله گوارشی توسط لایه‌ای موکوسی پوشیده شده است که به طور طبیعی در برابر اسید معده محافظت می‌کند. اما اگر مقدار اسید افزایش یا موکوس کاهش یابد، فرد دچار زخم خواهد شد. علل شایع عبارتنداز:
باکتری: باکتری هلیکوباکتر پیلوری به طور طبیعی روی لایه موکوسی پوشاننده دیواره داخلی معده و روده کوچک زندگی می‌کند. در اغلب موارد این باکتری مشکلی به وجود نمی‌آورد، اما می‌تواند سبب التهاب داخلی معده شده و زخم ایجاد کند.
نحوه انتشار باکتری هلیکوباکتر پیلوری مشخص نیست. ممکن است از طریق تماس نزدیک فرد به فرد مانند بوسیدن منتقل شود. همچنین افراد می‌توانند باکتری را از طریق آب و غذا نیز منتقل کنند.
استفاده منظم از داروهای مسکن خاص: استفاده از آسپرین همانند داروهای مسکن خاص که به آنان داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی(NSAID)گفته می‌شود، می‌تواند سبب آزار دیواره داخلی معده و روده کوچک شود. این داروها عبارتنداز ایبوپروفن، ناپروکسن، کتوپروفن و داروهای مشابه. استامینوفن جزو این داروها نیست.
زخم معده در افراد مسنی که مکرراً از این داروها استفاده می‌کنند و نیز افرادی که این داروها را برای آرتروز به کار می‌برند، شایع‌تر است.
داروهای دیگر: مصرف داروهای خاص همراه با NSAIDها مانند استروئیدها، ضدانعقادها، آسپرین با دز پایین، مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین(SSRIs)، آلندرونات و ریزدرونات می‌توانند شانس ابتلا به زخم معده را به طور قابل توجهی افزایش دهند.
عوامل خطرزا
علاوه بر مصرف داروهای NSAID، موارد زیر نیز می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند:
مصرف دخانیات: مصرف دخانیات می‌تواند خطر ابتلا را در افراد آلوده به باکتری هلیکوباکترپیلوری افزایش دهد.
نوشیدن الکل: الکل می‌تواند سبب فرسایش و آزار لایه موکوسی معده شده و این می‌تواند مقدار اسید تولیدی را افزایش دهد.
استرس درمان نشده
خوردن غذاهای تند
این عوامل به تنهایی نمی‌توانند سبب ایجاد زخم معده شوند، اما می‌توانند آن را بدتر کرده و بهبود آن را مشکل سازند.
عوارض
زخم معده در صورت عدم درمان ممکن است به موارد زیر منجر شود:
خونریزی داخلی: خونریزی می‌تواند به صورت از دست دادن آهسته خون که منجر به کم خونی می‌شود یا از دست دادن شدید خون که ممکن است نیاز به بستری شدن و تزریق خون داشته باشد، اتفاق بیافتد. از دست دادن شدید خون می‌تواند سبب سیاه یا خونی شدن استفراغ و یا مدفوع شود.
عفونت: زخم معده می‌تواند سبب خوردگی و سوراخ شدن دیواره معده یا روده شده و فرد را در معرض ابتلا به عفونت خطرناک حفره شکم(پریتونیت)قرار دهد.
انسداد: زخم معده می‌تواند مسیر عبور غذا را در دستگاه گوارش مسدود کرده و سبب احساس پری در فرد، استفراغ و کاهش وزن توأم با تورم ناشی از التهاب یا زخم شدن شود.
تشخیص
برای تشخیص یک زخم پزشک سوابق پزشکی فرد را بررسی کرده و وی را معاینه خواهد کرد. فرد نیاز دارد تا تحت چندین آزمایش قرار گیرد. مانند:
آزمایش تشخیصی برای باکتری هلیکوباکترپیلوری: پزشک آزمایشاتی انجام خواهد داد تا از وجود باکتری در بدن مطمئن شود. وی با استفاده از آزمایش خون و مدفوع این کار را انجام خواهد داد. آزمایش تنفس مطمئن‌ترین روش است. آزمایشات خون اغلب نامطمئن هستند و نباید به طور روتین انجام گیرند.
در آزمایش تنفس، فرد ماده‌ای حاوی کربن رادیواکتیو را نوشیده یا می‌خورد. باکتری این ماده را در معده می‌شکند. سپس فرد در کیسه‌ای تنفس می‌کند و سپس آن هوا را تخلیه و بررسی می‌کنند. اگر فرد آلوده به باکتری هلیکوباکترپیلوری باشد، نمونه تنفس وی حاوی کربن رادیواکتیو به فرم کربن دی اکسید خواهد بود.
اگر فرد قبل از آزمایش داروی آنتی اسید مصرف کرده باشد، باید پزشک را مطلع سازد. بسته به نوع آزمایشی که از فرد گرفته می‌شود، ممکن است نیاز باشد تا دارو را مدتی قطع کند تا جواب آزمایش منفی کاذب نباشد.
اندوسکوپی: در اندوسکوپی پزشک لوله‌ای نازک را وارد دهان بیمار می‌کند تا با استفاده از دوربین موجود در سر لوله مری، معده و دوازهه فرد را بررسی کند.
اگر پزشک زخمی را مشاهده کند، نمونه کوچکی از آن را برای بررسی در آزمایشگاه برمی‌دارد. این نمونه می‌تواند وجود باکتری در معده را تأیید کند.
پزشک اندوسکوپی را بیشتر در افراد مسن، افراد دارای علائم خونریزی، افرادی که کاهش وزن اخیر داشته‌اند و افرادی که در خوردن و بلعیدن مشکل دارند، تجویز می‌کند. اگر اندوسکوپی زخمی را در معده نشان دهد، یک اندوسکوپی دیگر پس از دوره درمانی نیز باید انجام گیرد تا وضعیت زخم بررسی شود.
عکس برداری از معده و دوازدهه: در این آزمایش فرد ماده‌ی سفید حاوی باریم را می‌بلعد تا لوله گوارشی را بپوشاند و زخم را مشخص‌تر سازد.
درمان
درمان زخم معده بسته به علت ایجاد کننده است. اغلب درمان‌ها شامل از بین بردن باکتری هلیکوباکترپیلوری، کاهش یا حذف داروهای NSAID و در صورت امکان کمک به الیتام زخم معده می‌باشند.
دارو درمانی
داروها عبارتنداز:
آنتی‌بیوتیک برای از بین بردن باکتری هلیکوباکترپیلوری: اگر باکتری در مجرای گوارشی فرد پیدا شوذ، پزشک ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن باکتری تجویز می‌کند. این داروها شامل آموکسی سیلین، کلاریترومایسین، مترونیدازول، تینیدازول، تتراسایکلین و لووفلوکساتین.
آنتی‌بیوتیک مصرفی فرد با توجه به محل زندگی وی و میزان مقاومت آنتی‌بیوتیکی تجویز می‌شود. فرد باید آنتی‌بیوتیک‌ها را همراه با دیگر داروهای کاهنده اسید معده شامل مهارکننده‌های پمپ پروتون و احتمالاً ساب سالسیلات بیسموت تا دو هفته مصرف کند.
داروهای مهارکننده تولید اسید و تسریع کننده بهبودی: مهارکننده‌های پمپ پروتون، اسید معده را با مسدود کردن فعالیت بخشی از سلول‌های تولید کننده اسید، کاهش می‌دهند. این داروها عبارتنداز امپرازول، لانزوپرازول، رابپرازول، اسموپرازول و پنتاپرازول.
استفاده طولانی مدت از این داروها به خصوص در دزهای بالا، ممکن است خطر شکستگی استخوان‌های لگن، مچ و مهره‌ها را افزایش دهد. پزشک ممکن است همراه با این داروها مکمل کلسیم تجویز کند.
داروهای کاهنده تولید اسید معده: مهارکننده‌های اسید که به آنها هیستامین بلوکر نیز گفته می‌شود، مقدار اسید مترشحه به مجاری گوارشی را کاهش داده و سبب کاهش درد و بهبود روند ترمیم می‌گردد.
این داروها عبارتنداز رانیتیدین، فاموتیدین، سیمتیدین و نیزاتیدین.
آنتی‌اسیدهای خنثی کننده اسید معده: پزشک ممکن است یک داروی آنتی اسید را در رژیم دارویی فرد بگنجاند. آنتی اسیدها اسید معده موجود را خنثی کرده و می‌توانند درد را سریع برطرف کنند.
عوارض جانبی عبارتنداز یبوست یا اسهال بسته به ترکیب اصلی دارو.
این داروها برای رفع درد به کار می‌روند و نقشی در روند بهبودی ندارند.
داروهای محافظت کننده پوشش معده و دوازدهه: در برخی موارد، پزشک داروهایی تحت عنوان عوامل سیتوپروتکتیو تجویز می‌کند که از بافت‌های پوشاننده معده و دوازدهه محافظت می‌کند.
این داروها شامل سوکرالفیت و میزوپروستول است.
فالوآپ پس از درمان اولیه
درمان زخم معده اغلب موفقیت آمیز است و منجر به بهبود زخم می‌گردد. اما اگر علائم فرد شدید باشند و یا حتی با وجود درمان ادامه یابد، پزشک برای بررسی دلایل دیگر علائم بیمار را اندوسکوپی خواهد کرد.
اگر در اندوسکوپی زخمی مشاهده شود، پزشک اندوسکوپی دیگری پس از دوره درمان انجام خواهد داد تا از روند بهبودی اطمینان حاصل کند.
زخم‌هایی که ترمیم نمی‌یابند
زخم‌هایی که با درمان بهبود نمی‌یابند، زخم‌های مقاوم نام دارند. دلایل بسیاری برای امکان شکست در درمان وجود دارد، شامل:
- عدم مصرف داروها طبق دستور پزشک
- مقاومت برخی از سویه‌های باکتری هلیکوباکترپیلوری به آنتی‌بیوتیک‌ها
- استعمال منظم دخانیات
- استفاده منظم از داروهای مسکن-NSAIDها و آسپرین-که خطر زخم را افزایش می‌دهند
- با احتمال کمتر، زخم‌های مقاوم ممکن است ناشی از موارد زیر باشند:
- تولید بیش از حد اسید معده، مانند آنچه در سندرم زولینگر-الیسون رخ می‌دهد
- عفونتی علاوه بر باکتری هلیکوباکترپیلوری
- سرطان معده
- بیماری‌های دیگر که جراحاتی مانند زخم معده در معده و روده کوچک ایجاد می‌کنند، مانند بیماری کرون
درمان زخم‌های مقاوم اغلب شامل حذف عوامل مداخله کننده با بهبودی، همزمان با مصرف آنتی‌بیوتیک‌های مختلف.
اگر فرد عارضه خطرناکی ناشی از زخم مانند خونریزی حاد یا سوراخ شدگی داشته باشد، نیاز به جراحی خواهد داشت.
سبک زندگی
اگر فرد نکات زیر را رعایت کند می‌تواند از درد ناشی از زخم معده رهایی یابد:
- رژیم غذایی سالم
- مصرف غذاهای پروبیوتیک
- استفاده کمتر از شیر
- کنترل استرس
- عدم مصرف دخانیات
- عدم مصرف الکل
- خواب کافی
