نگاه کلی
پنومونیتیس یا پنومونیت یک واژه کلی است که به التهاب بافت ریه اشاره دارد. از نظر فنی، پنومونی نوعی پنومونیتیس می‌باشد، زیرا عفونت سبب التهاب می‌گردد. با این حال پزشکان واژه پنومونیتیس را برای التهاب غیرعفونی ریه به کار می‌برند.
علت شایع پنومونیتیس مواد محرک هوابرد در محیط کار یا تفریح است. علاوه بر آن برخی از درمان‌های سرطان و تعدادی از داروها نیز می‌توانند این عارضه را به وجود آورند.
شایع‌ترین علامت پنومونیتیس تنگی نفس است که اغلب همراه با سرفه خشک می‌باشد. آزمایشات ویژه‌ای برای تشخیص این بیماری نیاز است. اساس درمان بر پایه اجتناب از عوامل محرک و کاهش التهاب است.
علائم
شایع‌ترین علامت پنومونیتیس تنگی نفس است که اغلب همراه با سرفه خشک می‌باشد. اگر پنومونیتیس تشخیص داده یا درمان نشود، فرد به تدریج دچار پنومونیتیس مزمن می‌گردد که سبب فیبروز ریه می‌شود.
علائم و نشانه‌های پنومونیتیس مزمن عبارتنداز:
- تنگی نفس
- سرفه
- خستگی
- از دست دادن اشتها
- کاهش غیرعمدی وزن
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
فرد باید هنگام تنگی نفس به هر دلیلی که باشد به پزشک مراجعه کند.
دلایل
پنومونیتیس زمانی ایجاد می‌شود که یک ماده محرک سبب التهاب کیسه‌های هوایی(آلوئول)ریه شود. التهاب عبور اکسیژن از آلوئول به جریان خون را مشکل می‌سازد.
محرک‌های بسیاری از کپک‌های هوابرد گرفته تا داروهای شیمی درمانی با ایجاد پنومونیتیس در ارتباط هستند. اما ماده محرک به خصوص عامل پنومونیتیس در بسیاری از افراد هیچ گاه شناخته نشده است.
دلایل ایجاد پنومونیتیس عبارتنداز:
داروها: انواعی از داروها می‌توانند سبب پنومونیتیس شوند، شامل آنتی بیوتیک‌ها، انواع مختلفی از داروهای شیمی درمانی و داروهای تنظیم کننده ضربان کننده(ضدآریتمی). مصرف بیش از حد(اور دز)آسپرین نیز می‌تواند سبب پنومونیتیس شود.
کپک و باکتری: مواجهه مکرر با برخی کپک‌ها و باکتری‌ها می‌تواند سبب التهاب در ریه شود. یکی از انواع بیماری‌های مربوط به کپک بیماری ریه کشاورزان نام دارد.
پرندگان: مواجهه با پر یا مدفوع پرندگان نیز می‌تواند بیماری‌زا باشد.
درمان‌های پرتوزا: برخی بیماران مبتلا به سرطان ریه یا پستان که تحت پرتو درمانی قفسه سینه قرار می‌گیرند ممکن است دچار این عارضه شوند. پنومونیتیس می‌تواند پس از پرتو درمانی کل بدن نیز ایجاد شود، که در آماده کردن بیماران سرطانی برای دریافت پیوند مغزاستخوان انجام می‌گیرد.
عوامل خطرزا
عوامل شغلی و تفریحی
برخی مشاغل و برخی تفریحات خطر بالای ابتلا به پنومونیتیس را به دنبال دارند، شامل:
کشاورزی: بسیاری از کارهای کشاورزی فرد را در معرض گرد و غبار و مواد حشره کش قرار می‌دهد. تنفس تکه‌های ریز یونجه آلوده به کپک نیز یکی از شایع‌ترین عوامل ایجاد پنومونیتیس می‌باشد.
سر و کار با پرندگان: افراد شاغل در مرغداری و کفتربازان اغلب در معرض پر، مدفوع و دیگر بخش‌های ایجاد کننده پنومونیتیس هستند.
وان آب گرم و کولر: رشد کپک در وان آب گرم و ترکیدن حباب‌های آب گرم می‌تواند از طریق تنفس وارد ریه شده و سبب پنومونیتیس شود. کولر نیز یکی از مخازن رشد کپک است.
درمان سرطان
برخی داروهای شیمی درمانی می‌توانند همانند پرتو درمانی سبب پنومونیتیس شوند. ترکیب این دو روش خطر بیماری غیرقابل برگشت ریوی را افزایش می‌دهد.
عوارض
پنومونیتیسی که تشخیص داده نشده یا درمان نشود می‌تواند سبب بیماری غیرقابل برگشت ریوی شود.
در ریه طبیعی، کیسه‌های هوایی با هر تنفس باز و بسته می‌شوند. التهاب مزمن لایه نازک پوشاننده هر کسیه هوایی سبب اسکار شدن و کاهش انعطاف پذیری آنان می‌گردد. و همانند اسفنجی خشک سفت می‌شود. این عارضه فیبروز ریوی نام دارد. در موارد شدید، فیبروز ریوی ممکن است سبب نارسایی قلب راست، نارسایی تنفسی و مرگ شود.
تشخیص
پزشک در معاینه با استفاده از گوشی پزشکی صدای ریه فرد را هنگام تنفس به دقت گوش خواهد کرد. برای افتراق پنومونیتیس از دیگر بیماری‌های ریوی، فرد احتمالاً به چند مورد از آزمایشات زیر نیاز خواهد داشت:
آزمایش خون
آزمایشات خون خاصی می‌توانند برای تشخیص به کار برده شوند.
عکس برداری
عکس برداری در بسیاری از موارد کمک کننده است. پنومونی تنها بخش کوچک و مشخصی از ریه را درگیر می‌کند، در حالی که پنومونیتیس اغلب به هر ۵ لوب ریه‌ها را درگیر می‌کند.
اشعه ایکس: این نوع عکس برداری بدون درد بوده و برای عکس برداری از ریه مقدار اندکی پرتو از قفسه سینه عبور می‌دهد. این پروسه تنها چند دقیقه به طول می‌انجامد.
CT اسکن: این روش عکس‌های اشعه ایکس را از زوایای مختلف ترکیب کرده و تصاویری با جزئیات بیشتر در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
آزمایشات عملکرد ریه
آزمایشی به نام اسپیرومتری مقدار هوایی را که فرد می‌تواند در یک بازه زمانی مشخص دم و بازدم کند را اندازه بگیرد. همچنین پزشک می‌تواند توانکرد ریه‌ها را در انتقال گازهای تنفسی به جریان خون در حین ورزش را اندازه بگیرد.
یکی دیگر از راه‌های بررسی نحوه عملکرد ریه، اندازه گیری اکسیژن موجود در خون با اکسی‌متر است.
اسپیرومتر
اسپیرومتر یک دستگاه تشخیصی است که مقدار هوایی را که فرد قادر است تا وارد ریه خود کرده و نیز زمانی که طول می‌کشد هوای وارد شده با دم عمیق را به بیرون انتقال دهد، اندازه بگیرد.
برونکوسکوپی
برونکوسکوپی شیوه‌ای است که در آن با استفاده از لوله‌ای انعطاف پذیر ار طریق حلق وارد راه‌های شده و با مشاهده آنها از ریه نمونه برداری می‌شود.
در برونکوسکوپی پزشک ممکن است برای جمع آوری سلول‌های ریوی و مواد معدنی بخشی از ریه را با استفاده از محلول آب نمک بشویید. این پروسه شستشوی ریه لاواژ نام دارد. همچنین وی می‌تواند سوزنی نازک را از نوک اسکوپ وارد کرده و از بافت ریه نمونه برداری کند.
نمونه برداری ازطریق جراحی
در برخی موارد پزشک ممکن است نمونه‌های بزرگ‌تری از بافت را از مناطق مختلف ریه لازم داشته باشد که قابل انجام توسط برونکوسکوپی نیست. برای به دست آوردن این نمونه‌ها فرد باید جراحی شود.
درمان
اگر فرد دچار حساسیت بیش از اندازه‌ی ریه یا پنومونیتیس شیمیایی باشد، پزشک وی را مجاب خواهد کرد تا مواجهه خود با آلرژن‌ها و مواد شیمیایی محرک را کاهش دهد. این اقدام به کاهش علائم وی کمک می‌کند.
در موارد شدید پنومونیتیس، درمان‌ها عبارتنداز:
داروهای کورتیکواستروئید: این داروها از طریق سرکوب سیستم ایمنی فرد عمل می‌کنند تا التهاب را در ریه‌ها کاهش دهند. این داروها اغلب به صورت قرص هستند. با این حال مصرف طولانی مدت کورتیکواستروئیدها خطر ابتلا به عفونت و پوکی استخوان را کاهش می‌دهند.
اکسیژن درمانی: اگر فرد در تنفس مشکل داشته باشد، نیاز به اکسیژن درمانی از طریق ماسک یا لوله بینی خواهد داشت. برخی بیماران نیاز به اکسیژن درمانی به صورت دائمی دارند، در حالی که برخی دیگر ممکن است تنها هنگام ورزش یا خواب به آن نیاز داشته باشند.
