اهدای خون یک فرآیند داوطلبانه است که می‌تواند منجر به نجات جان افراد شود. چندین نوع اهدای خون وجود دارد که بسته به نیازهای پزشکی بیمار، می‌توان از روش‌های مختلف استفاده کرد.
اهدا خون کامل
این نوع از اهدای خون، شایع ترین حالت اهدا می‌باشد که طی آن فرد یک پینت ( حدود ۵۲۵ میلی‌لیتر) از خون بدن را اهدا می‌کند. سپس خون را به اجزایش تقسیم می‌کنند؛ مانند گلبول‌های قرمز، پلاسما، پلاکت‌ها.
آفرزیس
در طی این روش، فرد اهدا کننده را به دستگاهی وصل می‌کنند که می تواند اجزای خونی را از جمله گلبول‌های قرمز، پلاسما و پلاکت ها جمع آوری و جدا کند و بخش‌هایی که نیازی به آن نیست را به اهداکننده باز می‌گردانند.
- اهدای پلاکت (plateletpheresis) فقط پلاکت‌ها را از خون جدا می‌کنند؛ سلول‌هایی که در زمان خونریزی و به وسیله چسبیدن بهم و ایجاد انقباض (لخته شدن) در رگ‌های خونی به قطع خونریزی کمک می‌کنند. پلاکت‌های اهدا شده معمولاً به افرادی که مبتلا به لوسمی هستند یا افراد در مرحله شیمی درمانی و نوزادان مبتلا به عفونت‌های شدید داده می‌شود.
- در روش اهدای گلبول قرمز دو برابر (Double red cell donation)به فرد اجازه می‌دهد تا دو برابر حالت معمول اهدای خون کامل، گلبول قرمز اهدا کند. گلبول‌های قرمز اکسیژن را به کل بدن انتقال می‌دهند.
افرادی که از لحاظ پزشکی فقط به گلبول قرمز نیاز دارند، شامل افرادی با خونریزی شدید مانند حالت بعد از آسیب‌دیدگی یا تصادف و کسانی که بیماری آنمی با علائم جدی دارند.
- در اهدای پلاسما (پلاسمافرزیس) قسمت مایع خون (پلاسما) را جمع آوری می‌کنند. پلاسما به تشکیل لخته در خون کمک می‌کند و شامل پروتئین‌ها و سایر مواد مانند الکترولیت‌ها می‌شود که به عملکرد طبیعی بدن کمک می‌کند.
پلاسمای جمع‌آوری شده به طور معمول به بیماران مبتلا به بیماریهای کبدی، انواع سوختگی و عفونت‌های شدید باکتریایی درگیرکننده خون داده می‌شود.
اهدای خون چرا انجام می‌شود؟
هدف از اهدای خون این است که شما موافقت می‌کنید که خون از شما گرفته شود تا به کسی که نیاز به انتقال خون دارد، تزریق شود.
سالانه میلیون‌ها نفر نیاز به انتقال خون دارند. برخی از آنها ممکن است در طی عمل جراحی نیاز به خون داشته باشند. برخی دیگر پس از یک حادثه نیاز به تزریق خون دارند و عده‌ای نیز به علت بیماری‌هایی که نیاز به اجزای خون دارند. اهدا خون انجام همه این موارد را ممکن می‌سازد. هیچ جایگزینی برای خون انسان وجود ندارد – تمام حالت‌های انتقال خون را می‌توان از طریق یک اهدا کننده انجام داد.
خطرات اهدای خون
اهدا خون یک روش امن می‌باشد. برای این کار از تجهیزات جدید و استریل یکبار مصرف برای هر اهداکننده استفاده می‌شود. بنابراین خطری از لحاظ انتقال عفونت‌های خون از طریق تجهیزات اهدای خون، فرد اهداکننده را تهدید نمی‌کند.
اگر شما یک فرد بزرگسال و سالم هستید، در حالت عادی می‌توانید بدون اینکه خطری سلامتی شما را تهدید کند، به اندازه یک پینت، خون اهدا کنید. طی ۲۴ ساعت پس از اهدای خون بدن شما میزان مایعات از دست رفته را جایگزین خواهد کرد. بعد از چند هفته، میزان گلبول‌های قرمز خون نیز به حالت قبل برمی‌گردد.
چگونه برای اهدای خون آماده شویم
الزامات واجد شرایط بودن
برای واجد شرایط بودن برای اهدا خون کامل، پلاسما یا پلاکت ها، باید:
- فرد در سلامتی کامل باشد.
- حداقل ۱۶ یا ۱۷ ساله، بسته به قانون آن منطقه. در برخی از ایالت‌ها در کشورهای مختلف اجازه می‌دهند که افراد زیر سن قانونی نیز با اجازه والدین اهدا کنند. در حالی که هیچ محدودیتی برای افراد بالای سن قانونی وجود ندارد. همچنین ممکن است سیاست‌ها بین مراکز اهدا کننده شخصی نیز متفاوت باشد.
- حداقل ۱۱۰ پوند (معادل تقریباً ۵۰ کیلوگرم)
- قادر به انجام تست‌های فیزیکی و ارزیابی سابقه سلامت باشد.
الزامات واجد شرایط بودن بین انواع مختلف اهدای خون و از مرکزی به مرکزی دیگر ممکن است کمی متفاوت باشد.
غذا و داروها
قبل از اهدا خون خود:
- شب قبل از روز اهدای خون، خواب کافی داشته باشید.
- قبل از اهدای خون غذای سالم بخورید.
- قبل از اهدا از خوردن غذاهای چرب مانند همبرگر، سیب زمینی سرخ کرده و بستنی اجتناب کنید. آزمایش برای تشخیص عفونت‌های احتمالی بر روی تمام نمونه‌های خونی انجام می‌شود که ممکن است نتیجه آزمایش توسط چربی‌هایی که در خون شما چند ساعت پس از خوردن غذاهای چرب دیده می‌شود تحت تاثیر قرار گیرد.
- قبل از اهدای خون، بیش از ۱۶ اونس (۴۷۳ میلی لیتر) آب و مایعات دیگر بنوشید.
- اگر شما اهداکننده پلاکت هستید، به یاد داشته باشید که نباید دو روز قبل از اهدای خون آسپیرین مصرف کرده باشید. به غیر از این مورد، می‌توانید داروهای معمول خود را مصرف کنید.
چه انتظاراتی قبل، حین و بعد انجام این روش داریم؟
قبل از اهدای خون
قبل از اینکه بتوانید خون بدهید، از شما خواسته می‌شود تا یک پرسش‌نامه پزشکی محرمانه را که شامل سوالات مستقیم درباره رفتارهای پرخطر که خطر ابتلا به عفونت‌های منتقل شونده از طریق خون را بالا می برند را پر کنید. تمام اطلاعات این ارزیابی به صورت کاملاً محرمانه نگهداری می‌شوند.
به علت خطر ابتلا به عفونت‌های منتقل‌شونده از طریق خون، هر کسی نمی‌تواند خون اهدا کند. گروه‌های پر خطر زیر واجد شرایط اهدای خون نیستند:
- هر کس که تا به حال از داروهای تزریقی بدون تجویز پزشک مصرف کرده است، مانند داروهای تزریقی غیر مجاز یا استروئیدها.
- مردان که در ۱۲ ماه گذشته تماس جنسی با دیگر مردان داشته اند.
- هر کس که نقص فاکتورهای انعقادی مادرزادی داشته باشد.
- هر کس که جواب آزمایش HIV آن مثبت باشد.
- مردان و زنانی که از طریق برقرای رابطه جنسی کسب درآمد می‌کنند و یا کار آنها فروش مواد مخدر است.
- هر كس كه در ۱۲ ماه گذشته با فردي كه مبتلا به هپاتيت ويروسی است، تماس نزديك داشته باشد مانند زندگی کردن يا تماس جنسی.
- هر کسی که دارای babesiosis،یک بیماری نادر و شدید تیک، یا عفونت انگلی “Chagas ” باشد.
- هر کسی که داروی اورتنیت برای پسوریازیس مصرف کرده است.
- هر کس که استعداد ابتلا به اختلال مغزی دژنراتیو کوروتزفلد-جاکوب (CJD) یا خویشاوند خونی مبتلا به CJD داشته باشد.
- هر کسی که طی سال‌های ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۶ سه ماه یا بیشتر در انگلیس گذراند
- هر کسی که از سال ۱۹۸۰ تاکنون در انگلستان یا فرانسه خون دریافت کرده است.
- هر کسی که پنج سال در اروپا از سال ۱۹۸۰ تاکنون زندگی کرده است.
همچنین فرد اهداکننده تحت یک معاینه فیزیکی مختصر قرار خواهد گرفت که شامل بررسی فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن می‌شود. نمونه کوچک از خون از یکی از انگشتان نیز گرفته می‌شود که برای بررسی اجزای حامل اکسیژن در خون (سطح هموگلوبین) مورد استفاده قرار میگیرد. اگر غلظت هموگلوبین فرد طبیعی باشد و سایر شرایط را نیز دارا باشد، می تواند اقدام به اهدای خون کند.
مقاله مرتبط: بیماریهای مادرزادی: هموفیلی B
بیماری های مادرزادی: هموفیلی A
در حین اهدای خون
فرد بر روی یک صندلی خمیده به صورت دراز کشیده یا نشسته، بازوی خود را بر روی دسته صندلی قرار می‌دهد. یک کاف فشار خون یا تورنیکه روی بازو بسته می‌شود تا رگ‌های دست با خون بیشتری پر شود. این عمل باعث می‌شود تا رگ‌ها راحت تر پیدا شده و سوزن به راحتی وارد آن شود و همچنین کمک می‌کند تا کیسه خون را سریع تر پر شود. بعد از این کار، پوست داخل آرنج را تمیز می‌کنند.
تکنسین مربوطه یک سوزن جدید استریل را وارد یکی از وریدهای بازوی فرد می‌کند. این سوزن به یک لوله نازک پلاستیکی و کیسه خون متصل است. هنگامی که سوزن در جای خود قرار گرفت؛ اهدا کننده مشت خود را چندین بار باز و بسته می‌کند تا به جریان خون در ورید کمک کند. اول از همه برای انجام آزمایشات، خون را تیوب‌های مخصوص جمع‌آوری می‌کنند. هنگامی که این جمع آوری انجام شد، به اندازه یک پینت خون، در کیسه خونی گرفته می‌شود. سوزن معمولاً در حدود ۱۰ دقیقه در محل خون‌گیری قرار دارد. بعد از تکمیل خون‌گیری، سوزن برداشته شده و یک باند کوچک در محل سوزن قرار میگیرد و یک پانسمان در اطراف دست پیچیده می‌شود.
روش دیگر اهدای خون که به طور فزاینده‌ای مورد استقبال قرار میگیرد، آفرزیس می‌باشد. در آفرزیس، خون از یک بازو گرفته شده و به داخل ماشینی پمپ می‌شود که عناصر ویژه‌ای مثل پلاکت‌ها را جداسازی کرده و بقیه‌ی خون توسط یک ورید به بدن فرد بازگردانده می‌شود. با این فرآیند می‌توان تنها یک جزء تشکیل‌دهنده‌ی خون را جمع‌آوری کرد. زمان مورد نیاز برای این روش بیشتر از زمان اهدای خون نرمال بوده و معمولاً تا دو ساعت نیز طول می‌کشد.
بعد از اهدای خون
پس از اهدای خون فرد در اتاق انتظار نشسته، استراحت کرده و خوراکی مختصری می‌خورد. پس از ۱۵ دقیقه، می‌تواند مکان را ترک کرد. پس از اهدای خون:
- یکی دو روز آینده مایعات بیشتری مصرف شود.
- در پنج ساعت آینده فعالیت بدنی سنگین و بلند کردن وسایل سنگین ممنوع است.
- اگر احساس سبکی سر کردید، دراز بکشید و پاهای خود را در مکان بالاتری قرار دهید تا مشکل رفع شود.
- بانداژ روی دستتان را به مدت ۵ ساعت خشک نگه دارید.
- اگر پس از برداشتن بانداژ شاهد خونریزی بودید، محکم دست خود را روی زخم فشار داده و دستتان را بالا نگه دارید تا خونریزی بند بیاید.
- اگر خونریزی یا کبودی زیر پوست دیدید، به مدت یک روز کمپرس آب سرد روی آن بگذارید.
- اگر دستتان درد کرد، مسکنی مثل استامینوفن استفاده کنید ولی به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از اهدای خون آسپرین یا ایبوپروفن مصرف نکنید.
اگر بعد از اهدای خون موارد زیر اتفاق افتاد، حتماً به مرکز خون‌گیری اطلاع دهید:
- پس از استراحت، خوردن و یا نوشیدن چیزی، احساس تهوع، استفراغ یا سرگیجه کنید.
- هنگام بانداژ را برداشتید، دچار خونریزی یا درد در محل سوزن شوید.
- احساس درد یا سوزش در بازو و داخل انگشتان.
- طی چهار روز پس از اهدای خون، با علائم و نشانه‌های سرماخوردگی یا آنفولانزا، مانند تب، سردرد یا گلودرد بیمار شوید. عفونت‌های باکتریایی از طریق انتقال خون می‌توانند توسط خون اهدا شده به فرد دیگری منتقل شود. به همین دلیل اهمیت دارد که مرکز گیرنده خون، این موضوع را فهمیده و از تزریق خون گرفته شده به فرد دیگر اجتناب کند.
نتایج
خون اهدا شده برای تعیین گروه خونی که با عناوین A، B، AB یا O طبقه بندی می‌شود و عامل Rh آزمایش خواهد شد. عامل Rh به وجود یا عدم وجود یک آنتی ژن خاص -یک ماده که قادر است پاسخ ایمنی بدن را تحریک کند- در خون اشاره دارد. فردی که به عنوان Rh مثبت یا Rh منفی طبقه بندی می‌شود، به ترتیب این معنی هستند که خون فرد حامل آنتی ژن مورد نظر است یا نه. این اطلاعات مهم است زیرا نوع گروه خونی و عامل Rh باید با نوع گروه خونی و عامل Rh فرد دریافت کننده خون سازگار باشد.
مقاله مرتبط: گروه خونی بمبئی
خطر حمله قلبی با گروه خونی در ارتباط است
خون اهدا شده همچنین از نظر بیماریهای منتقل‌شونده از طریق خون نیز مانند هپاتیت، ایدز و سیفلیس مورد آزمایش قرار خواهد گرفت. اگر این آزمایش‌ها منفی باشند، خون جهت استفاده در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها توزیع خواهد شد. اگر هر یک از این تست‌ها مثبت باشد، مرکز گیرنده خون به شما اطلاع داده و خون شما از بین خواهد رفت.
